Λογοτεχνία

Όταν ξεκινούσαμε τη ραδιοφωνική σειρά «Φιλολογικοί περίπατοι στο  Μεσοπόλεμο» με τον Μανόλη Αναγνωστάκη, την άνοιξη του 1986, είχαμε συγκεντρώσει σχεδόν όλη την ύλη αλλά ψάχναμε τη φόρμα. Αυτός θα υποδυόταν, και του πήγαινε, το ρόλο του δημοσιογράφου που θα έκανε τις ερωτήσεις. Μας απασχολούσε όμως η άλλη πλευρά: εκείνοι που θα αναλάμβαναν  να ζωντανέψουν τις πνευματικές μορφές του παρελθόντος στις «συνεντεύξεις» διαβάζοντας εκφραστικά τις απαντήσεις τους. Θέλαμε, εκτός από την ικανότητά τους αυτή, η συγγραφική ή η καλλιτεχνική τους υπόσταση να ταιριάζει κατά κάποιον τρόπο με των αυθεντικών. Ο πρώτος που προσφέρθηκε ήταν από τους κοντινούς μας, ο συγγραφέας, με επίδοση στον δοκιμιακό λόγο, Γιάννης Κιουρτσάκης. Διάβασε εξαιρετικά Ξενόπουλο, Γληνό και Καραγάτση. Εκείνος που στερέωσε τη δομή της εκπομπής ήταν ο πεζογράφος Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος.

Οι [συνομήλικοι συγγραφείς] Μένης Κουμανταρέας, Γιώργος Ιωάννου και Χριστόφορος Μηλιώνης αντίκρισαν την εποχή τους με ένα βλέμμα μελαγχολικά πικρό· ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (γ. 1930) όχι. Στα 88 διηγήματά του γραμμένα στο μακρύ διάστημα μιας εξηνταετίας (Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη 1973, Θερμά θαλάσσια λουτρά 1980, Ο γενικός αρχειοθέτης 1989, Ροζαμούνδη 1995, Τόποι τέσσερις συν τρεις 2001, Ο οβολός 2004, Ο θησαυρός των αηδονιών 2009, Αποκοπή πλατάνου 2010 και Μπάνιο με τον Γιάννη 2019), ο συγγραφέας συνέθεσε ένα σύμπαν λιτής δομικής διευθέτησης, απλών καθαρών γραμμών, ανεξάντλητης δροσιάς και λεπταίσθητου χιούμορ. Οι περισσότερες θεματικές του ανήκουν άλλωστε στον ιδιωτικό, και όχι στον δημόσιο χώρο. Στο κέντρο κάθε κειμένου βρίσκεται πάντοτε το αφηγηματικό εγώ, μια διακριτική παρουσία που με πνευματώδη οξυδέρκεια και παγίως αγαθή προαίρεση παρατηρεί, σχολιάζει και ανακαλεί, δημιουργώντας το μείγμα παλαιικής λεπτότητας και σύγχρονης λιτότητας, που χαρακτηρίζει σταθερά τον μοντέρνο Η.Χ.Π. 

Τζένι Έρπενμπεκ, Καιρός. Μυθιστόρημα, μετάφραση από τα γερμανικά: Αλέξανδρος Κυπριώτης, Καστανιώτη, Αθήνα 2024, 422 σελ.

Ο Καιρός της Τζένι Έρπενμπεκ είναι το τυχερό της βιβλίο. Της έφερε το Μπούκερ και ταυτόχρονα την παγκόσμια επιτυχία. Υπήρχαν λόγοι γι’ αυτή. Ο πρώτος, είναι η διάπλατη θέα που μας αποκαλύπτει η Έρπενμπεκ στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας. Ο δεύτερος, η ιδιοφυής συνύφανση της προσωπικής ιστορίας ενός παράνομου ζευγαριού και της ιστορίας της Ανατολικής Γερμανίας. Ο τρίτος, το ύφος της συγγραφέως που είναι συχνά συναρπαστικό, σε ιστορικό ενεστώτα και με γρήγορες, αναπάντεχες και συχνά συμπληρωματικές ή ταυτόσημες εναλλαγές οπτικής γωνίας της αφήγησης. Κάποιοι μπορεί να αναζητούν και την εξήγηση της ανόδου ακροδεξιών και αντισυστημικών κομμάτων στην πρώην Ανατολική Γερμανία. Η λογοτεχνία, βεβαίως, δεν είναι για να εμβαθύνουν οι αναγνώστες της σε πολιτικά ζητήματα. Ή είναι και γι’ αυτό;

Santiago Gamboa, Colombian Psycho, μετάφραση από τα ισπανικά: Δήμητρα Σταυρίδου, Διόπτρα, Αθήνα 2024, 694 σελ.

Η Κολομβία είναι μια βίαιη, διεφθαρμένη χώρα. Ένας πολύνεκρος εμφύλιος στη χώρα έχει τελειώσει, αλλά ο πόλεμος συνεχίζεται με άλλα μέσα. Ιδανικό σκηνικό, δηλαδή, για νουάρ – που ακόμα μια φορά το αξιοποιεί ο Σαντιάγο Γκαμπόα, μπαίνοντας και ο ίδιος στη δράση του βιβλίου του.

 Όταν μου ζητήθηκε να γράψω για το μικρό αφιέρωμα στον Γιώργο Αριστηνό, του τεύχους 156, το οποίο, ώς ένα βαθμό, επιμελήθηκα, με έλουσε κρύος ιδρώτας.

Σώτη Τριανταφύλλου, Πιτσιμπούργκο. Αφήγημα, Πατάκη, Αθήνα 2023, 72 σελ. (πρώτη έκδοση, εκδ. Αιγέας, 2006)

Ένα σύντομο βιβλίο μόλις πενήντα σελίδων, το Πιτσιμπούργκο, παλιότερο αφήγημα της Σώτης Τριανταφύλλου που επανακυκλοφόρησε, δημιουργεί την προοπτική να προσφέρει τα μέγιστα στη θεώρηση της ιστορίας της ελληνικής μετανάστευσης.

A. S. Byatt, Η Παρθένος στον κήπο, μετάφραση από τα αγγλικά: Κατερίνα Σχινά, Πόλις, Αθήνα 2024, 640 σελ.

Η Παρθένος στον κήπο είναι το τρίτο μυθιστόρημα της Antonia Susan Duffy, γνωστής ως A. Σ. Μπάιατ, και το πρώτο μιας τετραλογίας με ηρωίδα τη Φρεντερίκα Πότερ που μεγαλώνει στη μεταπολεμική Αγγλία ακολουθώντας μια πορεία προς τη χειραφέτηση. Η ιστορία αρχίζει τη χρονιά της στέψης της Ελισάβετ, κοινωνικά πραγματεύεται την εισβολή του μοντερνισμού σε μια παραδοσιακή κοινωνία όπως η αγγλική και λογοτεχνικά αναπτύσσεται ως πολεμική απέναντι στη ρομαντική απεικόνιση της σεξουαλικότητας από συγγραφείς όπως ο Ντ. Χ. Λόρενς, δημιουργός του πολύκροτου Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι. Παρθένες στον κήπο δεν υπάρχουν πια. [ΤΒJ] 

Το έργο του Γιώργου Αριστηνού περιμένει από καιρό τη δίκαιη και επίκαιρη τοποθέτησή του μέσα στα γενικότερα περιγράμματα της μεταπολιτευτικής πεζογραφίας και γενικότερα πολιτισμικής σκέψης του τόπου μας, από την κριτική του διάσταση. Από το πρώτο του έργο το 1981, μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη για το έργο του Γιώργου Χειμωνά, και ταυτόχρoνα τη δημιουργική του πεζογραφία με τον τίτλο Yπόθεση γλωσσαλγία, ο Αριστηνός μας έχει δώσει σημαντικό αριθμό πεζογραφικών καταθέσεων με ένα κεντρικό χαρακτηριστικό: την προβληματικοποίηση της γλώσσας. Η ελληνική λογοτεχνία επαίρεται για τη δυναμική και την αναφορικότητα της γλώσσας που αρδεύεται από τόσες πολλές χρονικές αναγωγές και κείμενα μεγάλων προνομιακών στιγμών του δυτικού πολιτισμού. Ελάχιστοι συγγραφείς έχουν διερευνήσει την ελληνική γλώσσα ως σημασιακή και αφηγηματική αντινομία, ως ένα σύστημα σημείων και σημαινομένων που έρχονται σε σύγκρουση με τον ίδιο τους τον εαυτό, ή ακόμα με ένα μηχανισμό αυτοαποξένωσης από την προσωπική εμπειρία.

Χρήστος Βακαλόπουλος, Η γραμμή του ορίζοντος. Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2024 (α΄ έκδοση: 1991), 168 σελ.

Χρήστος Βακαλόπουλος, Οι πτυχιούχοι. Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2024 (α΄ έκδοση 1984), 224 σελ.

Η επιτυχία δυο λογοτεχνικών βιβλίων του Χρήστου Βακαλόπουλου, ενός θρύλου της κινηματογραφικής κριτικής και του παρεμβατικού λόγου που πέθανε νωρίς, υποχρεώνει την επανανάγνωση. Και την απορία. Πώς είναι δυνατόν μέσα σε λίγα χρόνια, από τη νεανική ορμή των Πτυχιούχων, ο συγγραφέας να οδηγηθεί στην παραίτηση και στην επανάπαυση μιας δήθεν δοξασμένης ελληνικής παλαιότητας – την οποία διεκδικεί η Ρέα Φραντζή, ηρωίδα στη Γραμμή του ορίζοντος;

Ευάγγελος Αυδίκος (επιμ.), Χριστόφορος Μηλιώνης, Νέες ερμηνευτικές προσεγγίσεις στην πεζογραφία του,  Αιγόκερως, Αθήνα 2023, 296 σελ.

Η λογοτεχνία του Χριστόφορου Μηλιώνη, ο οποίος πέθανε το 2017, είναι ένα corpus που περιμένει νέους αναγνώστες. Μια συλλογή δοκιμίων που αποπειράται να τον ξαναδιαβάσει προσφέρει μια πολυπρισματική ματιά στο σημαντικό έργο του. [ΤΒJ]

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Το ξυπόλητο σύννεφο, Ωκεανίδα, Αθήνα 2010, 400 σελ.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Βερονάλ, Μεταίχμιο, Αθήνα 2015, 170 σελ.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Σελάνα, Μεταίχμιο, Αθήνα 2018, 368 σελ. 

Τι είναι συγγραφικά ο Τάκης Θεοδωρόπουλος; Τι είδους μυθιστόρημα υπηρετεί; Γιατί επιδιώκει τις συγκρούσεις, όχι μόνο πολιτικές (όπως κάνει στην αρθρογραφία του στην Καθημερινή) αλλά και συγγραφικές; Πόσο απαραίτητη είναι η χρήση εκ μέρους του της ειρωνείας; Πώς εκφράζεται η αγωνία του για την ουσία; Τι είναι η κλασική αρχαιότητα και, ιδίως, τα κείμενά της; Πώς η δημιουργία μπορεί να μετατραπεί σε υπαρξιακή περιπέτεια; Η υπόγεια διαδρομή ενός προκλητικού και ρομαντικού σκοπευτή. [ΤΒJ]