Κριτικές

Μιχάλης Μοδινός, Η Υπόθεση της Ερυθράς Βασίλισσας. Διηγήματα, Καστανιώτη, Αθήνα 2025, 272 σελ.

Ήταν αρχές του καλοκαιριού. Κρατούσα στα χέρια μου το βιβλίο του Μιχάλη Μοδινού και μιλούσαμε στο τηλέφωνο. Μόλις το είχα αποκτήσει. Προσπάθησα να του κάνω κάποιες θετικές παρατηρήσεις, μου απάντησε: «διάβασέ το και θα το απολαύσεις». Δεν είχα καμία αμφιβολία. Κάθε βιβλίο του είναι μια απόλαυση, αν μη τι άλλο, περιγραφής της κοινωνικής ή γεωπολιτικής κατάστασης, του χώρου και πάνω απ’ όλα του τοπίου. Έτσι και με την Υπόθεση της Ερυθράς Βασίλισσας, ένα βιβλίο δεκαέξι διηγημάτων^[i] με κοινή προβληματική, ύφος και συμπαντική θεώρηση και με αναφορά στις σχέσεις άντρα και γυναίκας. Μάλλον αποτελούν ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα. Το οποίο ξεκινά με τρία μότο, νομίζω εμβληματικά των απόψεων του βιβλίου.^[ii]

Ένα απλό ατύχημα. Έγχρωμη δραματική ταινία του Τζαφάρ Παναχί, παραγωγής 2025. Σενάριο-σκηνοθεσία: Τζαφάρ Παναχί. Διεύθυνση φωτογραφίας: Αμίν Τζαφάρι. Παίζουν: Βαχίντ Βομπασερί, Μαριάμ Αφσάρι, Εμπραχίμ Αζίζι. Διανομή: Weird Wave. Διάρκεια: 105΄

O Τζαφάρ Παναχί είναι ένας σπουδαίος, πρωτότυπος και εμπνευσμένος ιρανός σκηνοθέτης. Ένας καλλιτέχνης που έχει εναντιωθεί στις ακρότητες, στην καταπίεση και στους δογματισμούς του θεοκρατικού ιρανικού καθεστώτος των μουλάδων και γι’ αυτό έχει καταδιωχτεί και φυλακισθεί. Του είχε μάλιστα απαγορευτεί να κάνει σινεμά, αλλά επειδή ο κινηματογράφος είναι η ζωή του βρήκε τρόπους να ξεγελάει το καθεστώς και να συνεχίζει να κάνει ταινίες, τις εξής: Αυτό δεν είναι μια ταινία (2011), Αρκούδες δεν υπάρχουν (2022) και το περίφημο Ταξί στην Τεχεράνη (2015). Τα φιλμ αυτά διερευνούν τι είναι ο κινηματογράφος και ποια είναι η ευθύνη του κινηματογραφιστή σε ένα αυταρχικό, ολοκληρωτικό καθεστώς.

Άννα Δάρδα-Ιορδανίδου, Τρανσαλόνικα. Νουάρ Νουβέλα, Καστανιώτη, Αθήνα 2024, 128 σελ.

«Μια μοδίστρα κουβαλάει ένα κρίμα. Ένας νταλικέρης αναρωτιέται πώς ξεκινούν οι ιστορίες. Ένας νονός τιμωρεί τους υπονομευτές της εξουσίας του. Ένας καπνέμπορος ξεκινά νέες επιχειρήσεις. Μια ηθοποιός μπλέκει σε μια αγάπη. Και άλλοι που οι ζωές τους διασταυρώνονται κι αλλάζουν ρότα. Στη Θεσσαλονίκη. Μια νύχτα με ομίχλη». Μια νουάρ νουβέλα αρχίζει με τις καλύτερες προθέσεις στη Θεσσαλονίκη. Τι ρόλο θα παίξει η πόλη στην εξέλιξή της – και στις αφηγηματικές επιλογές; Και τι σημαίνει το «Σαντιλεβάντο Σαντιγιέ» του τίτλου; [ΤΒJ]

Πάολο Τζορντάνο, Τασμανία. Μυθιστόρημα, μετάφραση από τα ιταλικά: Σταύρος Παπασταύρου, Πατάκη, Αθήνα 2025, 328 σελ.

«Σε περίπτωση συντέλειας, θα διάλεγα την Τασμανία. Έχει μεγάλα αποθέματα γλυκού νερού, βρίσκεται σ’ ένα κράτος δημοκρατικό και δε φιλοξενεί ζώα επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Δεν είναι και τόσο μικρή, ωστόσο δεν παύει να είναι νησί, άρα θα μπορέσει πιο εύκολα να αμυνθεί. Γιατί θα μας χρειαστεί η άμυνα, πιστέψτε με». Ο Πάολο Τζορντάνο γράφει ένα βιβλίο για το ιδεατό καταφύγιο κάθε ανθρώπου που φοβάται ότι, κάποια στιγμή, θα πρέπει να αποφύγει μια μεγάλη καταστροφή – ιδέα την οποία όλοι απωθούμε αλλά στον κόσμο που ζούμε δεν είναι απίθανη η προοπτική της. [ΤΒJ]

Anthony Kaldellis, The New Roman Empire. A History of Byzantium, Oxford University Press, 2024, 1104 σελ.

Η Ιστορία αυτού που αποκαλούμε Βυζάντιο από τον καθηγητή Αντώνη Καλδέλλη χαιρετίστηκε από την, κατά κύριο λόγο, ακαδημαϊκή κριτική ως η πρώτη πλήρης μονογραφία της «ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για πάνω από μια γενιά». Ο συγγραφέας της, αμερικανός καθηγητής πανεπιστημίου, από τους πιο εξέχοντες διεθνώς βυζαντινολόγους, Έλληνας όμως στην καταγωγή και στη συνείδηση, προσφέρει, συνειδητά ή ασυνείδητα, ίσως για πρώτη φορά σε έργο τέτοιας  εμβέλειας και εποπτείας, την «ελληνική πλευρά» για το θέμα: μια θέαση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της ιστορίας της εκ των έσω, την οπτική αυτών που θεωρούν –ή θα έπρεπε να θεωρούν– ότι τους αφορά άμεσα, καθώς υπήρξαν, κάποια στιγμή, μέρος της, και μάλιστα το κεντρικό.

Δημήτρης Κ. Ψυχογιός, Η πολιτική στη ζωή και το έργο του Ανδρέα Καρκαβίτσα, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2024, 182 σελ.

Γιατί αξίζει να ξαναδιαβάσουμε τον Ανδρέα Καρκαβίτσα (1865-1922); Ο Δημήτρης Ψυχογιός αναμετριέται σήμερα με τα κείμενα και τη ζωή του συγγραφέα από τα Λεχαινά, επιδιώκοντας κυρίως να σκιαγραφήσει το πολιτικό του στίγμα, που ορίζει και τη λογοτεχνία του. Ήταν ιδεολόγος και, όπως θα λέγαμε σήμερα, μεταρρυθμιστής, αφού υπερασπίστηκε την ιδέα μιας ριζικής αναμόρφωσης (κοινωνικής, πολιτικής, γλωσσικής, εκπαιδευτικής) που θα οδηγούσε το ελληνικό έθνος στο μεγαλείο του. Παθιασμένος ουτοπιστής, «αναρχικός», παρενέβαινε μόνο με τα κείμενά του, ως δημοκράτης, γράφοντας δηλαδή «για τον λαό» – και διώχθηκε γι’ αυτό. Σήμερα, η λογοτεχνία του, ως ο αποκρυσταλλωμένος λόγος της βιωμένης εμπειρίας του, διαβάζεται και ως φορέας της εμπειρίας του αλλά και ως καταλύτης πολιτικής σκέψης. [TBJ]

Victor Sebestyen, Lenin. The Man, the Dictator and the Master of Terror (Λένιν: ο Άνθρωπος, ο Δικτάτορας και ο Άρχοντας του Τρόμου), Vintage Books, New York, 2018, 608 σελ.

Τι ήταν ο Λένιν; Ο ούγγρος δημοσιογράφος Βίκτορ Σεμπέστιεν φιλοτεχνεί ένα από τα πιο επιδέξια πορτρέτα ενός εγκληματία στο όνομα του λαού και της επανάστασης, ενός «Άρχοντα του Τρόμου», που είχε στόχο την πάση θυσία επιβολή. Ενός φανατικού τραμπούκου που χρησιμοποιούσε τη σκαιά βία ως εργαλείο επικράτησης και ισχύος.

Πέτρος Κουτσιαμπασάκος, Πόλη παιδιών. Μυθιστόρημα, Πατάκη, Αθήνα, 2012, 424 σελ.

Το μυθιστόρημα του Πέτρου Κουτσιαμπασάκου^[i], Πόλεις Παιδιών,  αφορά την ζωή ενός παιδιού, του Γιώργου Χαλκίτη, στην Παιδόπολη της Θεσσαλονίκης^[ii], από το 1971 ώς το 1976, το χρονικό διάστημα που το παιδί αυτό ήταν μαθητής του δημοτικού σχολείου.  Η αφήγηση μπορεί να αντλεί, και μάλλον αυτό κάνει, από τα σχετικά βιώματα του συγγραφέα. Ο οποίος ξέρει πολύ καλά τη ζωή  αυτή, καθώς ήταν σε παιδόπολη το ίδιο διάστημα με τον ήρωά του, Γιώργο Χαλκίτη.

Δημήτριος Βικέλας, Τα δύο αδέλφια, επιλογή - επιμέλεια Ε. Χ. Γονατάς, στιγμή, Αθήνα 1987, 95 σελ.

Το 1897, ο κοσμοπολίτης Δημήτριος Βικέλας γράφει και δημοσιεύει το διήγημα «Τα δύο αδέλφια» που το συμπεριλαμβάνει στη συλλογή Διηγήματα. Το διήγημα έχει πλοκή που ακολουθεί τον συρμό του μυστηριώδους αφηγήματος του δέκατου ένατου αιώνα. Tο 1817, η Μαίρη Σέλλεϋ παρουσίασε το έργο Φρανκενστάιν ή ο Σύγχρονος Προμηθέας, το 1820 ο Ουάσιγκτον Έρβινγκ το Sleepy Hollow με τον ακέφαλο καβαλάρη, τo 1839 ο Έντγκαρ Άλαν Πόε το γοτθικό μυθιστόρημα Η πτώση του σπιτιού των Άσερ, το 1850 ο Χέρμαν Μέλβιλ δημοσίευσε το Μόμπι Ντικ, το 1889 δημοσιεύτηκε το μυθιστόρημα Δόκτωρ Τζέκυλ και Μίστερ Χάιντ του Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον και, την ίδια χρονιά με τα «Διηγήματα» του Βικέλα (1897), κυκλοφόρησε ο Δράκουλας του Μπραμ Στόουκερ. Όλα αυτά δημιουργούν ένα συρμό ή μια πλούσια παράδοση στην μυστηριώδη αφήγηση.

Julian Hoffman, Lifelines (Γραμμές ζωής), Elliot & Thompson, 2025, 304 σελ.

«Το πραγματικό ταξίδι δεν είναι ΠΡΟΣ ένα προορισμό. Είναι ΕΝΤΟΣ του προορισμού». Όχι η άφιξη, η ενσωμάτωση. 

Το τεύχος 167, του περασμένου Αυγούστου, ήταν ένα αφιέρωμα μνήμης στον συγγραφέα Πέτρο Κουτσιαμπασάκο, που πέθανε πολύ νέος. Αναδημοσιεύουμε το αρχικό σημείωμα, στην ουσία ένα πλήρες βιογραφικό και μια αξιολόγηση του Κουτσιαμπασάκου, που εξηγεί την αναθεωρητική επιλογή μας, να δώσουμε ένα ολόκληρο τεύχος σε έναν θεωρούμενο ήσσονα συγγραφέα, με στοίχημα μοναδικό: να προσεχτεί ξανά, να μην ξεχαστεί. (Για την ιστορία: το κείμενο έχει συντάξει ο Γιάννης Ξούριας)

Victor Klemperer, Η γλώσσα του Τρίτου Ράιχ. Το σημειωματάριο ενός φιλολόγου, μετάφραση από τα γερμανικά: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Άγρα, Αθήνα 2025, 496 σελ.

Η συναρπαστική ιστορία για το πώς οι λέξεις προετοιμάζουν την προπαγάνδα και τη χειραγώγηση αλλά και για το πώς οι λέξεις προετοιμάζουν την ηθική και βιολογική εξόντωση των μολυσματικών Άλλων, που δεν χώρεσαν στη φυλετική καθαρότητα. Η γλώσσα του θανάτου και ο θάνατος της γλώσσας γειτονεύουν μερικές φορές τόσο πολύ που δεν μπορεί κανείς να ξεχωρίσει αν προηγούνται οι λέξεις ή η ίδια η πραγματικότητα.