Κριτικές

Μελέτης Η. Μελετόπουλος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Ο πολιτικός, ο διανοούμενος, η εποχή του, Καπόν, Αθήνα 2020, 703 σελ. (με φωτογραφικό παράρτημα)

 Η βιογραφία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, από τον Μελέτη Η. Μελετόπουλο, αποτελεί  σημαντική συμβολή στις πολιτικές βιογραφίες και εκδοτικό τόλμημα: το είδος αυτό που ευδοκιμεί στον δυτικό κόσμο, στην Ελλάδα υποκύπτει στο «υποκείμενο νόσημα» της εκ των υστέρων δικαίωσης του πολιτικού προσώπου, συχνά με ιδεολογικές «επιχρωματώσεις». Στο προκείμενο, αποκαθίσταται πρωτίστως ο πνευματικός βίος ενός διανοούμενου, που συνδιαμόρφωσε τις εξελίξεις στα πολιτικά πράγματα του τόπου επί περίπου μισό αιώνα.

Ξένη Δ. Μπαλωτή, Ναπολέων Βοναπάρτης και Ελλάδα. Η ιστορία και οι μύθοι, πρόλογος: Christian Bourdeille, μετάφραση από τα γαλλικά: Ευσταθία Τσιγκάνου, Κύφαντα, Αθήνα 2020, 166 σελ.

Με τα δεδομένα της εποχής του, ο Ναπολέων, ο οποίος ξεψύχησε στις 5 Μαΐου 1821 στο χαμένο στη μέση του Ατλαντικού νησάκι της Αγίας Ελένης, είναι μάλλον απίθανο να πληροφορήθηκε οτιδήποτε για την Επανάσταση των Ελλήνων, που λίγο νωρίτερα είχε ξεσπάσει. Αλλά αν το μάθαινε, θα τον απασχολούσε; Τι σημασία μπορούσε να έχει για τον άλλοτε Αυτοκράτορα των Γάλλων μια εξέγερση των υποδούλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο νότιο άκρο της Βαλκανικής Χερσονήσου;  

Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Δυο βήματα μπρος ένα πίσω. 8+1 πολυτάραχες δεκαετίες, Μεταίχμιο, Αθήνα 2020, 560 σελ.

Οι μαρτυρίες για μια ιστορική περίοδο μπορεί να είναι δηλωτικές της εποχής ή, έμμεσα, του συγγραφέα τους∙ να παρουσιάζουν δηλαδή ιστορικό ή ψυχογραφικό ενδιαφέρον. Μπορεί όμως να είναι και καλά βιβλία. Το Δυο βήματα μπρος ένα πίσω του Νίκου Αλιβιζάτου είναι ένα πολύ καλό βιβλίο, και καλογραμμένο και καλωσυνάτο. Καλογραμμένο: υπάρχουν πολλά σημεία που διάβασα περισσότερες φορές παρασυρμένος από τη ροή και την ένταση του κειμένου. Καλωσυνάτο: για να παραφράσω τον Γκράμσι, συνταιριάζει την αισιοδοξία της βούλησης με την αισιοδοξία της γνώσης.

Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος, Το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη των Πτολεμαίων στην Αλεξάνδρεια. Το όραμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για ένα καθολικό πνευματικό κέντρο, Άτων, Αθήνα 2020, ivi + 506 σελ.

Το νέο βιβλίο του Κωνσταντίνου Στάικου είναι αφιερωμένο στο κατεξοχήν «Μουσείον» της Αλεξανδρείας, το σπουδαιότερο επιστημονικό Κέντρο της αρχαιότητας, σπουδαιότερο λόγω εύρους ειδικοτήτων και λόγω ύψους οικονομικής υποστήριξης. Πρόκειται για μια πλατειά σύνθεση, μιαν απόπειρα να σχηματίσεις εικόνα από ανεπαρκή αριθμό κομματιών. Κι όσο για την περίφημη Βιβλιοθήκη, δέν τεκμηριώνεται «πυρπόληση» της Βιβλιοθήκης ούτε απ’ τον Καίσαρα ούτε κατά τις πολιορκίες Αυρηλιανού και Διοκλητιανού. Πιθανολογείται σταδιακή αφαίμαξή της απ’ τους Ρωμαίους κατα τους αιώνες της ρωμαϊκής κατοχής της Αλεξάνδρειας και καταστροφή πολύτιμων συγγραμμάτων κατα τους διωγμούς εναντίον των εθνικών απ’ τους Χριστιανούς. Κι ύστερα, ήρθε η φθορά από την εγκατάλειψη.

Ιωάννα Πετροπούλου, Η Σμύρνη των Βιβλίων. Συγγραφείς, μεταφραστές, εκδότες, τυπογράφοι (1764-1922), πρόλογος: Πασχάλης Κιτρομηλίδης, βιβλιογραφική τεκμηρίωση – σύνταξη καταλόγου: Σάντρα Βρέττα, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 2020, 206 σ. + cd.

«Η ανάκτηση της πόλης μέσα από τη βιβλιογραφική της παραγωγή»  αποτελεί τον στόχο της ιστορικού Ιωάννας Πετροπούλου στη σαγηνευτική νέα μονογραφία της Η Σμύρνη των Βιβλίων. Στο εκδοτικό πρόσωπο της πόλης καταγράφεται ο αστικός εκσυγχρονισμός και η κοσμοπολίτικη άνθηση του ελληνισμού της Σμύρνης. [ΤΒJ]

Pierre Rosanvallon, Η δική μας διανοητική και πολιτική ιστορία 1968-2008, μετάφραση από τα γαλλικά: Κατερίνα Λαμπρινού, επιμέλεια: Γιάννης Μπαλαμπανίδης,  Πόλις, Αθήνα 2020, 416 σελ.

Ο Πιερ Ροζανβαλόν υπογράφει ένα τολμηρό βιβλίο με θέμα του την Αριστερά μετά το 1968, μια διανοητική και πολιτική ιστορία που κάνει ορατή τη μεγάλη διαχωριστική γραμμή μεταξύ Ουτοπίας και Πραγματικότητας, ενός αγώνα χωρίς μεσσιανικές επιδιώξεις, για κάτι που συνεχώς μετασχηματίζεται και που, ακόμα και όταν βιώνει την αποτυχία, ποτέ δεν καταλήγει σε απόρριψη της Ουτοπίας, και σταθερά προσπαθεί να κατανοήσει τα αίτιά της.

J.M. Coetzee, Ο άρχοντας της Πετρούπολης, μετάφραση από τα αγγλικά: Γιώργος Τσακνιάς, Νεφέλη, Αθήνα 1999, 275 σελ.

Το 1868, ο συγγραφέας Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι πηγαίνει στην Πετρούπολη, για να δει τι έγινε με τον θετό γιο του Πάβελ, φοιτητή στην πόλη, ο οποίος βρέθηκε νεκρός. Από την αστυνομία μαθαίνει ότι ο Πάβελ είχε χειρόγραφους καταλόγους προγραφών με προγραμματισμένες δολοφονίες. Κι από τον αναρχικό επαναστάτη Νετσάγιεφ, στην ομάδα του οποίου ο Πάβελ είχε ενταχθεί, μαθαίνει ότι ο επαναστάτης «διεισδύει στον κόσμο του κράτους, των τάξεων και της λεγόμενης κουλτούρας και ζει σε αυτόν μόνο επειδή πιστεύει στη γρήγορη και ολοσχερή καταστροφή του». Ο Τζ.Μ. Κουτσί ανασυνθέτει μυθιστορηματικά το επεισόδιο της ζωής του Ντοστογιέφσκι που οδήγησε στους Δαιμονισμένους. [ΤΒJ]

Πολύ προτού αρχίσω να διαβάζω τον άγγλο ποιητή Τζορτζ Γκόρντον Νόελ, έκτο βαρόνο Μπάυρον (1788-1824), και να ασχολούμαι με αυτόν μεταφραστικά, ζούσα κοντά του –ορθότερα, η μορφή του ζούσε κοντά μου– με διάφορους τρόπους. Έλκοντας τη μισή μου καταγωγή από το Μεσολόγγι και περνώντας όλα τα καλοκαίρια εκεί, έπεφτα διαρκώς πάνω του.

Bruno Arpaia, Ο Άγγελος της Ιστορίας, μετάφραση από τα ιταλικά: Χρύσα Κακατσάκη, Ίνδικτος, Αθήνα 2008, 380 σελ.

Από τη ναζιστική Γερμανία στο Παρίσι κι από κει, στο δρόμο για την Πορτογαλία και στο θάνατο, η ζωή του στοχαστή Βάλτερ Μπένγιαμιν είναι μια περιπέτεια που περιστρέφεται γύρω από τις ιδέες του, τις εμμονές του, τις σχέσεις του με τους εκπροσώπους της σχολής του Στρασβούργου και ιδίως τον Αντόρνο τον οποίο ήλπιζε να συναντήσει κάποια στιγμή στην Αμερική, τη Χάννα Άρεντ... Η περιπλάνηση του Μπένγιαμιν έχει περιγραφεί διεισδυτικά σε μια υπέροχη λογοτεχνική βιογραφία – που τη στοιχειώνει ένας πίνακας του Κλέε τον οποίο ο Μπένγιαμιν μετέφερε μαζί του στις περιπλανήσεις του: ο «Άγγελος της Ιστορίας». [ΤΒJ]

 Stuart Jeffries, Grand Hotel Abyss. The Lives of the Frankfurt School, Verso, London, New York 2017, 448 σελ.

Walter Benjamin, Beaudelaire. Édition établie par Giorgio Agamben, Barbara Chitussi er Clemens-Carl Härle, La fabrique éditions, Paris 2013, 1040 σελ.

Fredric Jameson, The Benjamin Files, Verso Books, London 2020, 272 σελ.

Κάθε κείμενο, κάθε σκέψη, κάθε άρθρο και βιβλίο για τον Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940) και το πολυσχιδές, ογκώδες έργο του υπόκειται στον «σκληρό νόμο» της ριζωματικότητας: εμπεριέχει, κρύβει και φανερώνει ένα άλλο κείμενο, μια άλλη σκέψη, ένα άλλο άρθρο και βιβλίο που παραπέμπουν σε ένα άλλο κείμενο κ.ο.κ. Ήδη από τον Μονόδρομο (1928) διανοίγεται ένα δαιδαλώδες μονοπάτι,  χάρις πρωτίστως στον Τέοντορ Β. Αντόρνο, όταν το 1955 θα εκδώσει σε δύο τόμους (Schriften), στις εκδόσεις Suhrkamp, μία πρώτη επιλογή εμβληματικών κειμένων του, για να καταλήξει δεκαετίες μετά σ’ ένα Grand Boulevard Walter Benjamin, με την κριτική έκδοση των Απάντων του, αλλά και με διαρκώς ανανεούμενη βιβλιογραφία. Μία έκκεντρη περιπλάνηση στη ζωή και το έργο του Μπένγιαμιν στην «επέτειο» των 80 χρόνων από τον θάνατό του. 

Νίκος Καζαντζάκης, Άγιον Όρος. Ν/βρης-Δ/βρης 1914. Ημερολόγιο, επιμέλεια-εισαγωγή-σχόλια: Χριστίνα Ντουνιά, Παρασκευή Βασιλειάδη, Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, Ηράκλειο 2020,  144 σελ.

Το τελευταίο δίμηνο του 1914, ο Νίκος Καζαντζάκης με τη συντροφιά του Άγγελου Σικελιανού, τον οποίο έχει γνωρίσει λίγες μέρες πριν, αναχωρούν για το «Περιβόλι της Παναγίας», εφοδιασμένοι με συστατική επιστολή του Ελευθερίου Βενιζέλου, που τους εξασφαλίζει πρόσβαση στα χειρόγραφα των Μονών. Το προσκυνηματικό αυτό ταξίδι, που ολοκληρώνεται τα Χριστούγεννα του 1914, μνημειώνουν οι δύο φίλοι, ο καθένας στο δικό του Ημερολόγιο. Του Σικελιανού είχε κυκλοφορήσει παλιότερα. Του Καζαντζάκη, μόλις κυκλοφόρησε. [ΤΒJ]