Κριτικές

Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου (επιμ.), Οι πολλαπλές εκφάνσεις του αντι-εβραϊσμού, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2022, 448 σελ.

Γιατί ο αντι-εβραϊσμός είναι και σήμερα θέμα άξιο προσοχής από φιλοσόφους, θεωρητικούς της λογοτεχνίας, ηθικούς στοχαστές, ιστορικούς και ερευνητές των πολιτικών μύθων; Επειδή είναι και ένα πεδίο όπου μπορούμε να επανεξετάσουμε εις βάθος τη μακάβρια διαλεκτική του ολοκληρωτισμού και του ρατσισμού. Ένας συλλογικός τόμος για ένα ανοιχτό ζήτημα.

Kevin J. Hayes, Έντγκαρ Άλαν Πόε, μετάφραση από τα αγγλικά: Κατερίνα Σχινά, Μεταίχμιο, Αθήνα 2016, 238 σελ.

Ανάμεσα στη σειρά βιογραφιών που εγκαινίασαν πρόσφατα οι εκδόσεις Μεταίχμιο συγκαταλέγεται κι αυτή του Έντγκαρ Άλαν Πόε, γραμμένη από τον Kέβιν Χέυς, καθηγητή της αγγλικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα (το 2010 είχε κυκλοφορήσει μια επίσης ενδιαφέρουσα βιογραφία του Πόε, του Πήτερ Ακρόυντ, σε μετάφραση της Μαρίας Φακίνου από τις εκδόσεις Πατάκη). Στην Εισαγωγή του, ο Χέυς  δηλώνει: «Κανένας αμερικανός συγγραφέας δεν έχει επηρεάσει της ιστορία της λογοτεχνίας και των τεχνών περισσότερο από τον Έντγκαρ Άλαν Πόε».

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ BOOKS' JOURNAL, τεύχος 70, Οκτώβριος 2016

Άνταμ Τζόνσον, Ο γιος του αφέντη των ορφανών, μετάφραση από τα αγγλικά: Ιωάννα Ηλιάδη, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2022, 684 σελ.

Η Καζαμπλάνκα είναι το αισθητικό και ηθικό πρότυπο του διωκόμενου ήρωα σ’ αυτό το οργουελιανό μυθιστόρημα:  επιδιώκει την φυγή της αγαπημένης του από τη Βόρεια Κορέα, αδιαφορώντας για τον λογαριασμό – που, νομοτελειακά, θα πληρώσει ο ίδιος μένοντας πίσω. (Τεύχος 136)

Σωτήρης Ριζάς, Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, Καστανιώτη, νέα έκδοση Αθήνα 2022, 359 σελ.

Το βιβλίο του ιστορικού Σωτήρη Ριζά εκκινεί από την ιδεολογία της Μεγάλης Ελλάδος και δίνει έμφαση στον ειδικό ρόλο που έπαιξε η διεκδίκηση της Μικράς Ασίας, στη στροφή από τον αναθεωρητισμό της Μεγάλης Ιδέας στον αντιαναθεωρητισμό. Ο συγγραφέας τοποθετεί τα αίτια της Καταστροφής όχι στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, αλλά στην αδυναμία αξιολόγησης της διεθνούς πολιτικής λόγω του Εθνικού Διχασμού. Πρόκειται για μια θέση που, χωρίς να αλλάζει το ισοζύγιο των ευθυνών, μεταφέρει το κέντρο βάρους από το εσωτερικό στο εξωτερικό μέτωπο δείχνοντας πώς ο Διχασμός εμπόδιζε τη σωστή λήψη απόφασης γιατί θόλωνε την αποτίμηση της διεθνούς πολιτικής.

Η ελληνική εμπλοκή στη Μικρά Ασία συνιστούσε το τελευταίο και σημαντικότερο κεφάλαιο της προσπάθειας για την πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αρχιτέκτονας του εγχειρήματος από την ελληνική πλευρά, εκτιμούσε την αυξημένη γεωπολιτική και οικονομική σημασία ενός ελληνικού κράτους που θα εκτεινόταν και στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Η επέκταση της Ελλάδας προς τη Μικρά Ασία εντασσόταν όμως σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που συγκροτούσε η τελική φάση του Ανατολικού ζητήματος, το οποίο αφορούσε ήδη από το τέλος των Ναπολεοντείων πολέμων, το 1815, τη διαδοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η έξοδος των Νεότουρκων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων είχε συντελέσει στην οριστική εγκατάλειψη εκ μέρους της Βρετανίας του δόγματος της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Μέση Ανατολή ήταν πλέον μια περιοχή προς διεκδίκηση για τη μεταπολεμική εποχή. Ο βρετανικός παράγων είχε ανάγκη από νέο εταίρο στην πύλη της Εγγύς και της Μέσης Ανατολής και η Ελλάδα, ένα δυναμικό και ανερχόμενο χριστιανικό κράτος, έδειχνε να είναι ο ιδεώδης σύμμαχος για το Λονδίνο. Αυτή ήταν η αντίληψη του Λλόυντ Τζωρτζ και των Φιλελευθέρων αν και όχι άλλων σημαντικών παραγόντων, όπως οι Συντηρητικοί ή το στρατιωτικό κατεστημένο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που θεωρούσαν ασφαλέστερη από πολιτική και στρατηγική άποψη τη συνεργασία με μια νέα Τουρκία.

Michel Winock, Charles De Gaulle. Ένας επαναστάτης στοιχειωμένος από την ιστορία, μετάφραση από τα γαλλικά: Σάντρα Βρέττα, Ποταμός, Αθήνα 2022, 163 σελ.

Ο Ντε Γκωλ είναι η πιο σημαντική προσωπικότητα της μεταπολεμικής Ευρώπης. Είναι επίσης εκείνος που έστησε δύο φορές τη Γαλλία στα πόδια της, το 1940, μετά τη γαλλική ήττα από τους Γερμανούς και το 1958, μέσα στη θύελλα του πολέμου της Αλγερίας. Πεποίθησή του πως η εξουσία του ηγέτη δεν θα έπρεπε να εκπορεύεται από τα κόμματα και το Κοινοβούλιο αλλά από την απευθείας εντολή του λαού. Ο Michel Winock γράφει ένα απομυθοποιητικό μεν, αλλά και βαθύ κείμενο για το στρατηγό, που παρουσιάζει συνοπτικά την πολιτική του πορεία, επισημαίνοντας ταυτόχρονα το μεγαλείο αλλά και τα σφάλματα στα οποία υπέπεσε κατά τη διάρκεια του πολιτικού του βίου. [ΤΒJ]

Μπέρρυ Ναχμίας, Κραυγή για το αύριο, επιμέλεια-επίμετρο: Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2020,  376 σελ.

«Ένα μόνο ξέρω, ότι ο στόχος που έχω βάλει και που στριφογυρίζει στο μυαλό μου τόσα χρόνια μένει πάντα σταθερός. Να γράψω κάτι που να μπορούν να το διαβάζουν οι μεταγενέστεροί μου, και να τους χαρίσω τη γεμάτη πείρα ζωή μου που ακούσια και με τη βία άλλων συνανθρώπων μου απέκτησα κάποτε». Η Μπέρρυ Ναχμίας, επιζήσασα των στρατοπέδων, έγραψε ένα προσωπικό αφήγημα στο οποίο συμπυκνώνει την οδυνηρή εμπειρία της. Η επανέκδοσή του, μαζί με το επίμετρο της Οντέτ Βαρών-Βασάρ που το συνοδεύει, συμβάλλει ώστε η Μπέρρυ Ναχμίας να μην εγκλωβίζεται στα συρματοπλέγματα του Άουσβιτς, αλλά να συνεχίζει να αγωνίζεται εκφράζοντας την εκ μέρους της  έντονη «κατάφαση για τη ζωή». (Το κείμενο έχει δημοσιευτεί στο τχ. 115 του Books' Journal, Ιανουάριος 2021. Αναδημοσιεύεται σήμερα στην ιστοσελίδα του περιοδικού με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου την Κυριακή 22 Ιανουαρίου, ώρα 12:00 μ.μ. στο Κοινοτικό Κέντρο Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών).

Ζωρζ Σιμενόν, Το τραίνο, μετάφραση από τα γαλλικά: Αργυρώ Μακάρωφ, Άγρα, Αθήνα 2022, 210 σελ.

 Την ώρα που εισβάλλουν στη Γαλλία οι ναζί, σύζυγος στέλνει την έγκυο γυναίκα του με ασφαλές τρένο σε ασφαλή προορισμό και ο ίδιος την ακολουθεί με μια πιο αργή, εμπορική αμαξοστοιχία. Εκεί, από καθυστέρηση σε καθυστέρηση, σε μια συνθήκη όπου οι άνθρωποι δεν έχουν ούτε παρελθόν ούτε μέλλον, θα συναντήσει μια γυναίκα με την οποία θα ζήσουν ένα έντονο βράδυ. Υπάρχει λοιπόν ζωή για ανθρώπους πριν τους καταπιεί η αδηφάγος νύχτα της Ιστορίας; Τεύχος 137

Adam J. Goldwyn, Rae Dalven, The Life of a Greek Jewish American / Ράε Ντάλβεν: Η ζωή μιας Ελληνοεβραιοαμερικάνας, δίγλωσση έκδοση, πρόλογος Adi Liraz, μετάφραση από τα αγγλικά: Αχιλλέας Φωτάκης, Ισνάφι, Ιωάννινα 2022, 168 σελ.

Rae Dalven, Marriages Are Arranged in Heaven / Οι γάμοι κανονίζονται στον παράδεισο, δίγλωσση έκδοση, επιμέλεια και πρόλογος: Adam J. Goldwyn, μετάφραση από τα αγγλικά: Αχιλλέας Φωτάκης, Ισνάφι, Ιωάννινα 2022, 184 σελ.

Η Ράε (ή και Ρέι) Ντάλβεν γεννήθηκε ως Ραχήλ Νταλιάν το 1904 στην τότε οθωμανική Πρέβεζα από γονείς Εβραίους Γιαννιώτες. Το 1909, η οικογένεια μετανάστευσε στην Αμερική. Έμειναν στη μικρή ρωμανιώτικη κοινότητα του Μανχάταν. Η Ράε μορφώθηκε δουλεύοντας, και άρχισε να δουλεύει ως μεταφράστρια – και είχε επιτυχία, έστω κι αν την απέρριψε ο Σεφέρης. Πώς όμως απέκτησε τη συγγραφική ταυτότητα με την οποία την προσεγγίζουμε σήμερα; [ΤΒJ]

«Κ’ η Ανατολή του αιμάτου σιντριβάνι». Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922. Αίτια και συνέπειες μιας καταστροφής, Γκοβόστη, Αθήνα 2022, 416 σελ.

Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (επιμ.), 1922. Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία και Μικρασιατική Καταστροφή, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2022, 400 σελ.

Δημήτρης Καμούζης, Αλέξανδρος Μακρής και Χαράλαμπος Μηνασίδης (επιμ.), Έλληνες στρατιώτες και Μικρασιατική Εκστρατεία. Πτυχές μιας οδυνηρής εμπειρίας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2022, 456 σελ.

Η κύρια κληρονομιά της επετειακής χρονιάς για τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι η εμφάνιση μιας νέας γενιάς ιστορικών που αλλάζει το πρίσμα μελέτης τους, εξετάζοντάς τις «από τα κάτω». Πέραν των συμβολών για τις στρατιωτικές, πολιτικές και διπλωματικές πτυχές της εκστρατείας που είχαν ήδη κυκλοφορήσει, έχουμε πλέον την απαρχή της συγγραφής μιας κοινωνικής ιστορίας της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Μάγκι Ο΄Φάρελ, Άμνετ, μετάφραση από τα αγγλικά: Αύγουστος Κορτώ, Ψυχογιός, Αθήνα 2021, σελ. 392

Ο σπόρος αυτού του βιβλίου έπεσε πριν από πολλά χρόνια στην κρύα αίθουσα ενός γυμνασίου της Σκοτίας, όταν ο κύριος Χέντερσον, καθηγητής αγγλικής  λογοτεχνίας, ανέφερε εν παρόδω ότι ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ είχε έναν μονάκριβο γιο, τον Άμνετ, που πέθανε σε ηλικία 11 ετών. Η δεκαεξάχρονη τότε μαθήτρια Μάγκι Ο’Φάρελ δεν έβγαλε ποτέ αυτή τη λεπτομέρεια από το μυαλό της. Όταν μάλιστα άρχισε να γράφει βιβλία, πάντα είχε στα σχέδιά της να γράψει ένα μυθιστόρημα για τον Άμνετ. Το ανέβαλε διαρκώς. Eπτά βιβλία αργότερα και κρατώντας εκείνη την ανάμνηση για 30 χρόνια, έγραψε τον Άμνετ, που κυκλοφόρησε το 2020.

Σκέψεις με αφορμή πρόσφατες μεταφράσεις του Μπωντλαίρ

Σαρλ Μπωντλαίρ, Τα άνθη του κακού. Παρισινοί πίνακες. Τα απαγορευμένα ποιήματα, μετάφραση από τα γαλλικά - σχόλια - επίμετρο: Ερρίκος Σοφράς, Μεταίχμιο, Αθήνα 2021, 183 σελ.

Charles Baudelaire, Τα άνθη του κακού, μετάφραση από τα γαλλικά - σημειώσεις - επίμετρο: Γιώργος Κεντρωτής, Gutenberg, Αθήνα 2018, 858 σελ.

Η μακροχρόνια και εκλεκτική μεταφραστική θητεία του Ερρίκου Σοφρά, προσηλωμένη υποδειγματικά στην ποίηση, μας καλεί να σκεφτούμε εκ νέου όχι μόνο τα μπωντλαιρικά Άνθη του κακού αλλά, γενικότερα, την ποιητική μετάφραση.