Στήλες

Το πρόβλημα της Δέσποινας κράτησε έξι χρόνια δίχως το επιθυμητό τέλος του. Παράλληλα, ένα άλλο σοβαρότερο ζήτημα εξελισσόταν,  που μια πρώτη ένδειξή του εμφανίζεται σε γράμμα του Δημητρού προς τον Σωκράτη στις 4 Μαΐου 1901: «Είδον τα περί του πατρός σου· μη με λέγεις τοιαύτα διότι πολύ με λυπούν».

Γιώργος Ανδρειωμένος, Από τη στράτευση στην αμφισβήτηση. Λόγοι και αντίλογοι στην Επιθεώρηση Τέχνης, Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2020, 368 σελ. 

Συνοψίζοντας τα ερευνητικά πορίσματα που έχουν προηγηθεί για την Επιθεώρηση Τέχνης, ο μελετητής προχωρεί σε μια συστηματική προσέγγιση της συνολικής παραγωγής της, αναλαμβάνοντας να την αποτιμήσει μακριά από την ιδεολογικοπολιτική θέρμη των συγκρούσεων που προκάλεσε τόσο κατά την περίοδο της έκδοσής της όσο και κατά τη φάση των μεταπολιτευτικών της αξιολογήσεων. 

Η Δέσποινα υπαγορεύει νέα επιστολή στον Σωκράτη προς τον Δημητρό. Αντιλαμβάνεται ότι το ζήτημα του πατέρα τους (στο οποίο η στήλη θα αναφερθεί απ’ το επόμενο σημείωμα), είναι αυτό που εμποδίζει την ευόδωση της σχέσης. Προσπαθεί να απαντήσει και να το απαλύνει. Κάνει μια απελπισμένη προσπάθεια επανασύνδεσης απευθυνόμενη στα παλιά συναισθήματα και τις υποσχέσεις του Δημητρού.

Νομίζω ότι αυτός αντιλαμβάνεται ότι οι επιστολές είναι γραμμένες από εκείνη. Δεν έχει παρά ν’ αλλάξει το όνομα του Σωκράτη με εκείνο της Δέσποινας ώστε όλα τα γραφόμενα ν’ αποκτήσουν νόημα.

Είναι η τελευταία πράξη της οποιασδήποτε σχέσης. Έκτοτε δεν αναφέρεται στην αλληλογραφία καμία άλλη επαφή με τον Δημητρό.

Έξι χρόνια μετά την θορυβώδη εκδήλωσή του, ο έρωτας αλλά και η επιθυμία του Δημητρού να παντρευτεί τη Δέσποινα, αδελφή του Σωκράτη, έχει εξατμιστεί. Ο πανδαμάτωρ; Η πτώχευση και ο ξεπεσμός της οικογένειας; Άγνωστο. Ο Δημητρός ουδέποτε εξηγήθηκε, αν και τα τελευταία του γράμματα ήταν ψυχρά, ακόμη και αγενή. Ο Σωκράτης ευγενικά του ζητά εξηγήσεις, αυτός απαντά γενικά και αόριστα.

Προχωρώντας στην δημοσίευση των επιστολών του «Σωκράτη από το Αϊβαλί» στην στήλη «Πήρα το Γράμμα σου», βρέθηκα ξαφνικά σ’ ένα μυστήριο... Ας προσπαθήσουμε να το εξιχνιάσουμε.

Η Ανάφη απελευθερώθηκε και ενσωματώθηκε στη νεοσύστατη Ελλάδα πολύ νωρίς, το 1832. Λίγο αργότερα έφτασε να έχει κοντά στους χίλιους κατοίκους, σήμερα δεν έχουν απομείνει ούτε διακόσιοι.

Στις 31 Αυγούστου του 1901, ο Σωκράτης μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη και πιάνει δουλειά στην Ελληνική Εμπορική Σχολή της Χάλκης, ως καθηγητής των γαλλικών. Αμέσως στέλνει γράμμα στους γονείς του με τις πρώτες εντυπώσεις του αλλά και τις ελλείψεις, τις σχετικές με την διαβίωσή του στο οικοτροφείο της Σχολής.

Η πραγματικότητα του τοπίου στην Ελλάδα απογοητεύει. Η κοινωνία γενικά το αγνοεί, μόνο όταν χρησιμοποιείται ως πρόσχημα από ομάδες κατά των ανεμογεννητριών αναδύεται στην κοινωνική μνήμη. Δεν συνιστά αντικείμενο περιβαλλοντικής πολιτικής που διέπεται από συντεχνιακές λογικές. Για πλείστα τοπία που συνδυάζουν φυσική και πολιτιστική όψη απαιτείται σύνθετη διεπιστημονική προσέγγιση, η οποία παραμένει άγνωστη λέξη στην πλειονότητα των πολιτών, στις κυβερνήσεις και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Παρά την αξία του, το εξαίρετο και το «καθημερινό» (everyday landscape) ελληνικό τοπίο είναι η διάσταση του περιβάλλοντος που κινδυνεύει περισσότερο και προστατεύεται λιγότερο.

Δεν υπάρχουν γράμματα στο αρχείο του Σωκράτη, ούτε από τον φίλο του Δημητρό, ούτε δικά του, ούτε από κανέναν άλλο για σημαντικό διάστημα, από 5 Οκτωβρίου 1899 έως 12 Μαρτίου 1901. Γιατί; Πού ήταν αυτό το διάστημα; Λείπουν οι σχετικές πληροφορίες, ακόμη και στα πριν και τα μετά γραφόμενα. Μόνο μια αόριστη αναφορά περί ξενητιάς στην επιστολή Νο 12.

Τέσσερις επιστολές επιλέχθηκαν προς δημοσίευση σήμερα από τις 42 του αρχείου που αφορούν τα χρόνια 1895-1899 (χρονιά ορόσημο, καθώς ο Σωκράτης φεύγει στη Γαλλία για σπουδές)· 34 προς, όλες από τον φίλο του Δημητρό, και 8 πρόχειρα από, τον Σωκράτη προς τον Δημητρό.

Πέθανε στις 29 Απριλίου 2021, έπειτα από σύντομη μάχη με τον καρκίνο, η Μαρία Τσάκος, 49 ετών, δικηγόρος με ειδίκευση στα ναυτιλιακά, ιδρύτρια του διαδικτυακού ραδιοφωνικού σταθμού Amagi.

Δημοσιεύονται σήμερα τρεις επιστολές του έτους 1894, καμία δεν απευθύνεται ευθέως στον Σωκράτη. Χρησιμοποιείται όμως ως διακομιστής τους, για να φθάσουν στη μεγαλύτερη αδερφή του, Δέσποινα. Αποστολέας ο  Δημήτριος Σ., φίλος του Σωκράτη, και ερωτευμένος με τη Δέσποινα.