Στήλες

Ο Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ ήταν μια σπουδαία περίπτωση παρεμβατικού εργάτη του λόγου. Ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής – και στην πορεία όλα τα παρεπόμενα, στοχαστής και κριτικός. Πέθανε στις 24 Νοεμβρίου 2022, σε ηλικία 93 χρόνων. Ποιος ήταν;

Συγγραφείς και καλλιτέχνες, όπως είναι γνωστό, αντλούν συχνά ιδέες και εικόνες από βιβλία που διάβασαν, τις οποίες και αξιοποιούν στα έργα τους. Κάποτε μπορούν να γίνουν υποθέσεις για συγκεκριμένες  «μεταποιήσεις», κάποτε αυτό  δηλώνεται ευθέως. Θα καταπιαστώ με δύο δημιουργούς που στο ξεκίνημά τους έχουν ενσωματώσει, πιθανόν ή κατά δήλωσή τους, υλικά αναγνωστικής εμπειρίας.

Κατεβαίνοντας την οδό Ζωοδόχου Πηγής, με το λεωφορείο της γραμμής 021 Κάνιγγος-Γκύζη, το μάτι μου είχε πέσει σ’ ένα τυπογραφείο, μετά την οδό Αραχώβης δεξιά. Έβλεπα κόσμο να περιμένει απέξω και είχα καταλάβει ότι πρέπει να εξέδιδε και βιβλία. Ειδικώς, από το 1973 και μετά, σχηματίζονταν κατά διαστήματα μεγάλες ουρές. Τότε έμαθα ότι εκεί στεγάζονται οι εκδόσεις Καρανάση, που εξέδιδαν τα βιβλία του Ανδρέα Παπανδρέου. Εκεί έμελλε να εργαστώ κάποια στιγμή κι εγώ και να αναπτύξω αδελφική σχέση μ’ αυτόν τον ιδιόμορφο άνθρωπο με τη μεγάλη καρδιά. 

Όπως είδαμε στο δεύτερο μέρος, κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, χάρη στην επικράτηση της πειραματικής και εμπειρικής μεθοδολογίας των φυσικών επιστημών, η στατική εικόνα της φύσης –άβιας και έμβιας– αποκαλύπτεται ως το προσωρινό τέλος μιας μακρόχρονης εξελικτικής διαδικασίας, της οποίας όμως οι επιμέρους μηχανισμοί είναι ακόμα άγνωστοι. Στο τέλος του αιώνα, το κέντρο της θεωρητικής και πειραματικής ενασχόλησης με τα φαινόμενα της ζωής είναι η Γαλλία, όπου ήδη πριν από τη Γαλλική Επανάσταση έχουν θεμελιωθεί κρατικά υποστηριζόμενα κέντρα επιστημονικής έρευνας όπως η Ακαδημία των Επιστημών (1666) και –στο πεδίο της έρευνας των φαινομένων της ζωής– ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος (1635), ο οποίος επί Μπυφόν αναπτύχθηκε στο κύριο κέντρο αυτής της έρευνας. Ο Κήπος προσέφερε το κατάλληλο περιβάλλον όπου, υπό την προστασία του Μπυφόν και των διαδόχων του στη διοίκηση, μπόρεσε να δημιουργηθεί μια νέα ομάδα εξειδικευμένων φυσιοδιφών, οι οποίοι ανέπτυξαν τη νέα επιστήμη της Βιολογίας, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε εμπειρικό επίπεδο.

Αναγνωρίζω τη Βάσα Σολωμού-Ξανθάκη στη φωτογραφία που δημοσιεύεται στο facebook μαζί με την αναγγελία του θανάτου της. Έχουν περάσει τόσα χρόνια αλλά δεν άλλαξε, που λέει ο λόγος, και θα το επιβεβαιώσω βρίσκοντας τις παλιές φωτογραφίες από το σχολείο. Την είχαμε καθηγήτρια φιλόλογο στην Αηδονοπούλου για λίγα χρόνια, η χούντα μάς στέρησε τα πολλά. Είχε αναγκάσει τη διεύθυνση του σχολείου να τη διώξει, μαζί με τον φυσικό μας, τον Βασίλη Νικολόπουλο, και χρειάστηκε να περάσουν δυο τρία χρόνια για να μπορέσουν να δουλέψουν ξανά και να τους έχουμε, εκείνους τους εξαιρετικούς, τους αγαπημένους καθηγητές μας.

Τις δύο έννοιες. πρόσληψη και απήχηση, τις προσδιορίζω εντελώς συμβατικά: Την πρόσληψη με τον αριθμό και την ποιότητα των κριτικών αξιολογήσεων και την απήχηση με τον αριθμό των αντιτύπων που διατέθηκαν και των τυχόν αναδημοσιεύσεων.  

Όπως αναφέραμε στο τέλος του πρώτου μέρους, οι αντιλήψεις περί αιωνιότητας και σταθερότητας του κόσμου και κυκλικότητας όλων των μεταβολών και κινήσεων που συμβαίνουν σε αυτόν, συμπεριλαμβανομένων και των φαινομένων της ζωής και του συστήματος των όντων, όπως και η ιδέα ότι αυτός δημιουργήθηκε ως υλοποίηση του σκοπού να δεχτεί τον άνθρωπο ως επιστέγασμα ενός αυτοποιούμενου και αιώνια αυτοανακυκλώμενου οικοσυστήματος, δέχτηκαν το πρώτο χτύπημα με την δημοσίευση το 1749 του έργου Φυσική Ιστορία του γάλλου φυσιοδίφη Ζωρζ-Λουί Λεκλέρκ ντε Μπυφόν (1707-1788). Όμως, πριν ασχοληθούμε με τις ιδέες του Μπυφόν, θα κάνουμε μια αναφορά σε έναν άλλο μεγάλο φυσιοδίφη του 18ου αιώνα, τον Σουηδό Κάρολο Λινναίο (1707-1778), το έργο του οποίου μπορεί να θεωρηθεί αφενός ως το επιστημονικό επιστέγασμα της ιδέας της σταθερότητας του κόσμου, αφετέρου όμως έθεσε τα θεμέλια της επιστημονικής ταξινόμησης των έμβιων και μη έμβιων όντων και συνέβαλε σημαντικά στη διεύρυνση της βιολογικής γνώσης, εμπλουτίζοντάς τη με ανακαλύψεις και περιγραφές άγνωστων έως τότε ειδών και επιβεβαιώνοντας με τις έρευνές του τη σεξουαλική αναπαραγωγή των φυτών.

Πέθανε σε ηλικία 92 χρόνων ο Πωλ Βεν, γάλλος αρχαιολόγος και ιστορικός ιδίως της ύστερης αρχαιότητας, με πάθος για τον ελληνικό και τον ρωμαϊκό κόσμο. Γεννημένος στην Εξ-αν-Προβάνς (νότια Γαλλία), ανέτρεψε τις καθιερωμένες ιδέες για την αρχαιότητα στα έργα του για την ελληνική μυθολογία (Οι Έλληνες πίστευαν στους μύθους τους; – Δοκίμιο συνθετικής φαντασίας, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, 2003), για την ύστερη αρχαιότητα (Όταν ο κόσμος μας έγινε χριστιανικός, 312-394 μ.Χ., Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2012), για την κοινωνία και τη σεξουαλικότητα στην αρχαία Ρώμη αλλά και για τον χαρακτήρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Το παρόν άρθρο είναι το πρώτο από μια σειρά άρθρων στα οποία θα παρουσιαστούν οι βασικές θεωρίες της εξέλιξης των βιολογικών ειδών και θα αναλυθούν από φιλοσοφική σκοπιά. Αναδημοσίευση του πρώτου κειμένου μιας νέας ρουμπρίκας από το τεύχος 131.

Στα βιβλία είχα την τύχη να γνωρίσω πολλούς ανθρώπους και να γίνω φίλος αγαπημένος, φίλος ζωής με αρκετούς εξ αυτών. Ένας απ’ αυτούς είναι ο αγαπημένος μου Γιώργος Τσιλδερίκης.

Μια άγνωστη συνέντευξη. Από τις Συμπτώσεις, όπως δημοσιεύτηκαν στο τεύχος 131 του Books' Journal.

Λογοτέχνες που τον γνώρισαν, συγκράτησαν στη μνήμη τους την ενδυμασία του. Το παλτό του λόγου χάριν, που το φορούσε χειμώνα καλοκαίρι και ήταν κάτι σαν σήμα κατατεθέν της όλης του εμφάνισης, λεπτομερώς περιέγραψε ο λογοτέχνης Στέφανος Στεφάνου. «Κανελί λερωμένο» το θυμόταν ο πολυγράφος Σπύρος Μελάς «που κάτω απ’ αυτό φυσούσε το πιο γνήσιο αεράκι ποιήσεως». Ο κρητικός πεζογράφος Ιωάννης Κονδυλάκης πρόσεξε ότι ο Σκιαθίτης «εκράτει με το χέρι τα δύο επί του στήθους άκρα του ενδύματός του διά να το κρατή κλειστόν, διότι ίσως δεν έκλειεν όσον ήθελεν ή, το πιθανότερον, διότι του έλειπεν το κουμπί».