Το καλοκαίρι του 2000 ο Τζούλιαν Χόφμαν και η σύζυγός του Τζούλια αποφάσισαν ότι η ζωή στο βρετανικό άστυ ήταν αβάσταχτη και άνευ νοήματος, δεν τους έδινε καθόλου χρόνο να είναι οι εαυτοί τους, να κάνουν πράγματα που τους αρέσουν. Κι έτσι, ενθουσιασμένοι από όσα διάβασαν στην αγγλόφωνη έκδοση του βιβλίου Πρέσπα, μια ιστορία για τη φύση και τον άνθρωπο του Γιώργου Κατσαδωράκη, πήραν των ομματιών τους και ήρθαν να εγκατασταθούν στις Πρέσπες. Χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο, χωρίς προετοιμασία, χωρίς επικοινωνία με ντόπιους ή όποιον άλλο. Είκοσι πέντε χρόνια μετά, ο Τζούλιαν και η Τζούλια λογίζουν για τόπο τους τις Πρέσπες και για πατρίδα τους την Ελλάδα. Και στο Lifelines (Γραμμές ζωής), ο Τζούλιαν, έχοντας μάλλον αρκετό χρόνο στην διάρκεια των lockdown, αποφάσισε να εξηγήσει (ένας ξένος που έρχεται να δώσει τη δική του, αμόλυντη από Ιστορία, ματιά σε αυτό που λογίζουμε τόπο μας) τι είναι οι Πρέσπες, πώς ανασαίνει αυτός ο τόπος, πώς αλλάζει δυναμικά και γιατί, πώς λειτουργεί ως παράδειγμα του τρόπου που, επιταχυνόμενα στους καιρούς μας, το οικοσύστημα μεταβάλλεται εξαιτίας πράξεων και αναβολών μας.
Ο Τζούλιαν και η Τζούλια βρήκαν πόρτες ανοιχτές, γνώρισαν ανθρώπους φιλόξενους και πρόθυμους να τους βοηθήσουν να σταθούν στα πόδια τους, να εγκατασταθούν, να ενσωματωθούν – πρόθυμα και οι ίδιοι συμμετείχαν στη διαδικασία, βοηθάνε και βοηθιούνται, απολαμβάνουν το δικαίωμα και την ευθύνη της κοινότητας. Οι Πρέσπες γίνονται το lucky place τους, το καταφύγιό τους επίσης. Μαθαίνουν τι είναι οι Πρέσπες, το βιολογικό τους παρελθόν – λίγες είναι οι αρχαίες λίμνες του πλανήτη: η Βαϊκάλη, η Τιτικάκα, η Τανγκανίκα, η Οχρίδα, οι Πρέσπες. Οι διαβρώσεις στις βουνοπλαγιές τους είναι δοχεία μνήμης, γεωλογικής και ιστορικής. Απομεινάρια του εμφυλίου μπορεί να κρύβονται κάτω από τα πόδια σου, και η απόσταση μεταξύ αποσιώπησης και λήθης μοιάζει δυσδιάκριτη εκεί.
Ο Τζούλιαν και η Τζούλια, αρχικά, αποφασίζουν να καλλιεργήσουν – όχι τα παραδοσιακά προϊόντα των Πρεσπών, κάτι διαφορετικό. Διαβάζουν, δεν έχουν εμπειρία, δέχονται συμβουλές από μπαρουτοκαπνισμένους ανθρώπους της γης, βιοπορίζονται για κάποια χρόνια με την παραγωγή τους. Η οικονομική κρίση θα αποδειχτεί καθοριστική, θα αλλάξει την πορεία ζωής τους, θα ασχοληθούν τελικά με αυτό που αγαπούν περισσότερο: την πανίδα της περιοχής, και ειδικά με τα πτηνά. Άλλωστε οι Πρέσπες είναι ένας παράδεισος πτηνών: διαβάζοντας το Lifelines μαθαίνεις και γοητεύεσαι από τους τρυποφράχτες, τους μελισσοφάγους, τους αργυροπελεκάνους (αυτών των τελευταίων την τραγωδία, τον μαζικό θάνατο εξαιτίας της γρίπης των πτηνών το 2022, τη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή στην ιστορία της Ελλάδας αντικειμενικά, ο Χόφμαν τη ζει από κοντά, βλέπει τα κουφάρια των πτηνών να μεταφέρονται). Ο Τζούλιαν και η Τζούλια συμμετέχουν σε οικολογικά προγράμματα σχετικά με τις Πρέσπες, καταθέτουν περιβαλλοντικές μελέτες για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων παρεμβάσεων στο οικοσύστημα, κατανοούν ότι αυτό το οικοσύστημα τους εμπεριέχει, όχι όμως στο κέντρο του.
Να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τη φύση
Το Lifelines δεν είναι απλά ένα βιβλίο για τις Πρέσπες. Είναι μια έκκληση να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε το φυσικό μας περιβάλλον, να κατανοήσουμε ότι στις σύνθετες μακρόχρονες προσαρμογές του περιβάλλοντος αυτού οι άνθρωποι ενίοτε μπορεί να λειτουργούν ως παθογόνα, ως αποσυναρμολογητές ισορροπιών. Το Lifelines μιλά για την κλιματική κρίση, τις μη αναστρέψιμες πλέον επιπτώσεις της, για τα καλοκαίρια που άρχισαν να γίνονται φορτικά θερμά, για τις ανθρώπινες παρεμβάσεις παντού: από τον κοντινό μου ποταμό Λούρο μέχρι τη μακρινή Αυστραλία (με τη συνταρακτική ιστορία τού πώς οι μελισσοφάγοι έχασαν σταδιακά την φωνή τους, το δικό τους τραγούδι) και την άμμο της Καμπότζης που δόμησε τη Σιγκαπούρη του σήμερα. Ο Χόφμαν μιλά με ανθρώπους με ίδιες ανησυχίες, μιλά σε ανθρώπους με ανησυχίες. Γράφει ευγενικά, αναζητά πάντα τεκμηρίωση, καταθέτει την προσωπική εμπειρία του μόνο ως παράδειγμα τρόπου αλληλεπίδρασης με το οικοσύστημα. Και ένα μικρότερο οικοσύστημα είναι οι άνθρωποι του τόπου του, η συνύπαρξη σε περιπάτους, στην κατανάλωση τσίπουρου, στην αφήγηση ιστοριών από το παρελθόν. Οι Πρέσπες είναι ένα τριεθνές με βαριά, στο παρελθόν, ιστορική κληρονομιά, Οι Πρέσπες σταδιακά γίνονται ένας τόπος όπου άνθρωποι από τρεις διαφορετικές χώρες συνυπάρχουν στις όχθες τους, οι περισσότεροι χωρίς να στραβοκοιτάζουν τους «άλλους». Η εποχή των έκτακτων μέτρων και των αδειών μετακίνησης και παραμονής έχει περάσει. Οι περίκλειστοι τόποι πλέον δεν είναι τέτοιοι για τους ανθρώπους – δεν ήταν ποτέ για τα πτηνά, για τις αρκούδες, το νερό, το χώμα. Τα σύνορα, γράφει ο Χόφμαν, δεν πρέπει να θεωρούνται απαραίτητα σημεία διαχωρισμού, μπορεί να λειτουργούν υπέροχα ως τόποι συνάντησης.
Τι είναι οι γραμμές ζωής; ρωτάει ο Χόιφμαν. Επιστρέφοντας στο παρελθόν, μπορεί εύκολα να κατανοήσει κανείς ότι ποτέ δεν φτάνουν οι αποφάσεις μας, συνυπάρχει πάντα, καθοριστικά, η τυχαιότητα. Αλλά και οι ίδιες οι αποφάσεις μας έχουν χρωματιστεί, έχουν γίνει αναπόφευκτες, από γραμμές ζωής άλλων ανθρώπων που τρέχουν παράλληλα με τις δικές μας, από το παρελθόν και ανοιχτές ή κλειστές κοινότητες που διαμόρφωσε η ιστορία, από τον κόσμο όλο.
Δεν έχω επισκεφθεί ποτέ τις Πρέσπες. Διαβάζοντας το Lifelines μού γεννήθηκε η επιθυμία να το κάνω. Θα έχω παρέα μου τον χάρτη που έχει ζωγραφίσει ο Τζούλιαν στο εσώφυλλο, θα έχω τα μάτια μου ανοιχτά – όλες τις αισθήσεις μου καλύτερα.
https://eandtbooks.com/books/lifelines
