Κοινωνία

Ιωάννα Τσιβάκου, Διάλογος μ’ έναν απόντα, Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2024, 224 σελ.
Υπάρχουν στιγμές που η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου πυροδοτεί έναν βαθύτερο στοχασμό πάνω στη φύση των ανθρώπινων σχέσεων. Το βιβλίο Διάλογος μ' έναν απόντα της Ιωάννας Τσιβάκου είναι ακριβώς αυτό: μια προσπάθεια να διατηρηθεί ζωντανός ο διάλογος πέρα από τα φυσικά όρια της ύπαρξης, μια κατάδειξη του πώς η δημιουργική σκέψη και η ουσιαστική ανταλλαγή ιδεών μπορούν να υπερβούν ακόμη και το χάσμα του θανάτου.

Σιμόν ντε Μποβουάρ, Το δεύτερο φύλο, μετάφραση από τα γαλλικά: Τζένη Κωνσταντίνου, Μεταίχμιο, Αθήνα 2009, 992 σελ.
Mathieu Bock-Côté, Η φυλετιστική επανάσταση και άλλα ιδεολογικά ζιζάνια, μετάφραση από τα γαλλικά: Στράτος Ιωαννίδης, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2021, 248 σελ.
Γιώργος Καραμπελιάς (επιμ.), Η φιλοσοφία του Woke, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2024, 294 σελ.
Γιώργος Καραμπελιάς (επιμ.), Woke. Η καθολική αποδόμηση. Έθνος - φύλο - φυλή, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2024, 294 σελ.
Το 1977, πολύ πρώιμα, οι Monty Python είχαν ψυλλιαστεί τη γραφικότητα και τον παραλογισμό της θεωρίας που, στο όνομα των δικαιωμάτων της γυναίκας και του αγώνα σε κάθε μορφή καταπίεσης, σάρωνε την αρχή της πραγματικότητας. Σε μια σκηνή της ταινίας Ένας προφήτης, μα τι προφήτης, στις κερκίδες μιας αρένας κάπου στη Γαλιλαία, τέσσερα μέλη του κινήματος κατά του ρωμαϊκού ιμπεριαλισμού, του Μετώπου του Λαού της Ιουδαίας, συζητούν πυρετωδώς για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο ένας τους, ο Σταν, τους διακόπτει διαρκώς για να στηρίξει τα δικαιώματα των γυναικών. Ενοχλημένοι, οι σύντροφοί του τον ρωτάνε: «–Φτάνει με τις γυναίκες! Γιατί μιλάς όλη την ώρα για τις γυναίκες, Σταν;» «–Θέλω να γίνω γυναίκα. Από τώρα και στο εξής θέλω να με φωνάζετε Λορέτα!» «–Μα τι είναι αυτή η εξέγερση;» «–Θέλω να κάνω παιδιά! Είναι ένα δικαίωμα αναφαίρετο σε κάθε άνθρωπο». «– Μα δεν μπορείς να κάνεις παιδιά!», του λέει ο Ρετζ. «Δεν έχεις μήτρα! Πού υπολογίζεις να κυοφορήσεις το έμβρυο; Σε κουτί;» «– Σταμάτα να με καταπιέζεις!», του απαντά ο Σταν-Λορέτα και βάζει τα κλάματα...

Anne Applebaum, Autocracy, Inc: The Dictators Who Want to Run the World, Doubleday, 2024, 224 σελ.
Anne Applebaum, Απολυταρχία AE: Οι δικτάτορες που θέλουν να κυριαρχήσουν στον κόσμο, Παπαδόπουλος 2024, 240 σελ.
H παγκοσμιοποίηση λειτούργησε, αλλά όχι με τον τρόπο που οι φιλελεύθεροι υπέθεταν ότι θα λειτουργούσε, υποστηρίζει στο νέο βιβλίο της η Ανν Απλμπάουμ. Η υπόθεση ότι όλα τα καλά πράγματα θα πήγαιναν μαζί, ότι η Δύση θα αποκτούσε νέες αγορές και η Ανατολή θα αποκτούσε δημοκρατία –εμείς θα γινόμασταν πλούσιοι και αυτοί θα ήταν ελεύθεροι– απέτυχε παταγωδώς. Αντί για έναν περισσότερο ανοιχτό, διασυνδεδεμένο κόσμο, όπου η δημοκρατία και οι φιλελεύθερες ιδέες θα εξαπλώνονταν στα αυταρχικά κράτη, προέκυψε τελικά οι αυταρχικές και ανελεύθερες ιδέες να εξαπλώνονται στον δημοκρατικό κόσμο. Μπορούν να αντιδράσουν οι δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες; Και πώς;

Alexandra Lange, Meet Me by the Fountain. An Inside History of the Mall, Bloomsbury Press, 2022, 320 σελ.
Σε αντίθεση με τουριστικούς αφορισμούς από 30.000 πόδια η Αλεξάνδρα Λανγκ μας παίρνει από το χέρι και περπατάει για να χαθεί μαζί μας στο θόρυβο των mall. Ορθή επιλογή. Στα mall συναντιόμαστε και βρισκόμαστε με άλλους. Δίνοντας τη δική της εκδοχή religare, η Λανγκ βλέπει στα ψώνια όχι υποδεέστερο φληνάφημα αλλά διαμορφωτή πόλεων.

Μάκης Παπούλιας, Πόσο η φόρα ήταν μεγάλη… Ιστορίες και μνήμες, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2017, 344 σελ.
Η πρώτη μου εμπειρία με το βιβλίο του Μάκη Παπούλια, Πόσο η φόρα ήταν μεγάλη… - τίτλος που εμπεριέχει και κυριολεκτικά και μεταφορικά, πολλές ιστορίες - ήταν «τραυματική». Το άνοιξα στο μετρό, ξεκινώντας από Μοναστηράκι με προορισμό Κατεχάκη. Και εξαιτίας του, ο σταθμός Κατεχάκη «εξαφανίστηκε» από προσώπου γης, μέχρι που κάποια στιγμή άκουσα ότι έφτασα Αγία Παρασκευή. Κι όταν σε λίγες μέρες το τέλειωσα είπα μέσα μου: τελικά είναι αλήθεια: μια καλά αφηγημένη ιστορία, μπορεί να δώσει πράγματα, που θα χρειαστούν τόνοι φιλοσοφίας για να εξηγήσουν.

Σπύρος Βλαχόπουλος, Το εγωιστικό γονίδιο του δικαίου και το δίκαιο της τεχνητής νοημοσύνης. Από τον ανθρωποκεντρισμό στον οικοκεντρισμό και στους έξυπνους αλγόριθμους, Ευρασία, Αθήνα 2023, 116 σελ.
Ο Σπύρος Βλαχόπουλος μεγάλωσε. Εκτός από καθηγητής συνταγματικού δικαίου στη Νομική Σχολή της Αθήνας, είναι ένας σκεπτόμενος άνθρωπος στην πλέον ώριμη φάση του, ο οποίος ανησυχεί, αμφισβητεί και αναρωτιέται. Το θέμα με το οποίο αναμετριέται στο πιο πρόσφατο βιβλίο του δεν είναι απλά δύσκολο. Είναι μάλλον αδύνατο να δαμαστεί. Όπως και οι δύο προκλήσεις που ο ίδιος θέτει στην ανάλυσή του, η κλιματική κρίση και η τεχνητή νοημοσύνη.

Κίμων Χατζημπίρος, Θερμοκήπια κρίσεων. «Βαθύ» Πανεπιστήμιο ή αριστεία;, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2024, 160 σελ.
Το σχέδιο νόμου που περιείχε διατάξεις και για τα μη κρατικά πανεπιστήμια το οποίο πρόσφατα έγινε νόμος του κράτους, παρά την αναστάτωση και την αναταραχή που προκάλεσε και παρά τις αρνητικές ή και τις θετικές αντιδράσεις της κοινωνίας γι’ αυτό, με κανένα τρόπο δεν καθρεφτίζει τα σημαντικότερα προβλήματα της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης. Τα προβλήματα υπάρχουν στο δημόσιο πανεπιστήμιο, είναι πολλά και παραμένουν άλυτα. Το νέο βιβλίο του καθηγητή Κίμωνα Χατζημπίρου τα συνοψίζει και, για την υπέρβασή τους, διεκδικεί αριστεία, αξιολόγηση και απόδοση.

Μανούσος Μαραγκουδάκης, Η ελληνική κρίση και οι πολιτισμικές της καταβολές. Μία σπουδή στα πολιτισμικά πρότυπα και την πολιτική κουλτούρα της σύγχρονης Ελλάδας, με τη συμβολή του Θεόδωρου Χατζηπαντελή, Ι. Σιδέρης, δεύτερη ελληνική έκδοση, βελτιωμένη και εμπλουτισμένη, Αθήνα 2021, 424 σελ.
Η ελληνική πολιτική κουλτούρα, λέει ο Μανούσος Μαραγκουδάκης, «δομείται συμβολικά με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργεί συνεχώς εσωτερικές ρήξεις, συγκρούσεις και βλάβες· […] οι παθολογίες της προκαλούνται από αντιφάσεις και μυστικιστικά οράματα για τη δημοκρατία που η ελληνική πολιτική θρησκεία τρέφει και αναπαράγει εσαεί». Κι όμως, η χώρα του άναρχου ατομικισμού έχει μάθει να προχωρεί, συχνά υπερβαίνοντας τα μειονεκτήματά της. Και «κάτω από σταθερές πολιτικές συνθήκες, αυτός ο άναρχος ατομικισμός θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή καινοτομίας και αλλαγής, ως αντισυμβατικός στοχασμός και δράση». [ΤΒJ]

Αντώνης Καρπετόπουλος, Δυσκολότερο από ένα Μουντιάλ. EURO, τα 60 χρόνια μιας ευρωπαϊκής ιστορίας, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2024, 416 σελ.
Το ποδόσφαιρο είναι ένα άθλημα, αλλά είναι και πολλά ακόμα. Είναι μυθολογία, επιτρέπει τους συμβολισμούς, είναι θέαμα αλλά και αφήγηση. Πρωτίστως, όμως, είναι το πιο δημοφιλές αθλητικό γεγονός της χρονιάς. Ο Αντώνης Καρπετόπουλος, επίσης, είναι δημοσιογράφος «του αθλητικού», αλλά είναι και πολλά ακόμα: οξύς ανατόμος του παιχνιδιού και των συμβολισμών του, δεινός αφηγητής και έξοχος αναλυτής του αθλητικού φαινομένου και, συχνά, της σχέσης του με την κοινωνία και την πολιτική. Το βιβλίο του Καρπετόπουλου για το πανευρωπαϊκό κύπελλο ποδοσφαίρου, το EURO, αποδεικνύει ότι το ποδόσφαιρο είναι ένα άθλημα που περιέχει πολυπλοκότητες. Σ’ αυτές κυρίως οφείλεται η γοητεία του.

Michael J. Sandel, Η τυραννία της αξίας. Τι έχει απογίνει το γενικό καλό;, μετάφραση από τα αγγλικά: Μιχάλης Μητσός, Πόλις, Αθήνα 2022, 464 σελ.
Η πρόοδος είναι ζητούμενο για τις μοντέρνες κοινωνίες. Για να είναι όμως πραγματική, χρειάζεται να απαλείφονται οι αρνητικές επιπτώσεις της ανάπτυξης, με κανόνες και τεχνολογίες. Η αποστροφή προς την τεχνολογία ισοδυναμεί με σαμποτάζ του βασικού εργαλείου που μπορεί να σώσει από τις περιβαλλοντικές παρενέργειες της ανάπτυξης. Αντιστοίχως, κανόνες και εργαλεία κοινωνικής οργάνωσης, όπως η αξιοκρατία, προωθούν την πρόοδο και απαλείφουν ορισμένες παρενέργειές της. Μια απόρριψη του ιδεώδους της αξίας θα κόψει το κλαδί που στηρίζει την πρόοδο, θα υπονομεύσει τη δυνατότητα καλύτερης ζωής για όλους, θα βλάψει κυρίως τους ασθενέστερους. Χωρίς αξιοκρατία, η παραγωγή καινοτόμων ιδεών και προϊόντων αναμφισβήτητα υπονομεύεται.

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύεται στο Books' Journal, #152, που κυκλοφορεί - και είναι η κριτική στο τελευταίο βιβλίο του Πολ Όστερ, Αιματοβαμμένο έθνος, ένα δοκίμιο για την ελευθερία στην οπλοφορία στις ΗΠΑ και τις συνέπειές της.
Paul Auster, Αιματοβαμμένο έθνος, φωτογραφίες: Spencer Ostrander, μετάφραση από τα αγγλικά: Ιωάννα Ηλιάδη, Μεταίχμιο, Αθήνα 2024, 167 σελ.
Οι σκοτωμοί με πυροβόλα όπλα στην Αμερική δεν έχουν τελειωμό. Εκατό άνθρωποι ξεπαστρεύονται κάθε μέρα –νονστόπ– και τέσσερις από αυτούς είναι ανήλικα παιδιά. Κάθε χρόνο σαράντα χιλιάδες ξεκληρίζονται από όπλα κάθε είδους. Ο Πολ Όστερ επιστράτευσε όλη του την αφηγηματική ικανότητα και τον πόνο της ψυχής του γι’ αυτό το καθημερινό μακέλεμα, για να γράψει ένα μικρό δοκίμιο 5 κεφαλαίων με τίτλο ενδεικτικό: Αιματοβαμμένο έθνος.

Βασίλης Βαμβακάς, Το εκκρεμές. Πολιτική, κουλτούρα και κοινωνία στην Ελλάδα των συνεχών κρίσεων, Archive, Αθήνα 2023, 301 σελ.
Φανταστείτε ένα Εκκρεμές σε πίνακα του Ρενέ Μαγκρίτ και από κάτω τη λεζάντα «Αυτό δεν είναι ένα εκκρεμές». Ο θεατής του πίνακα θα μπορούσε να νιώσει, όπως περίπου νιώθει κάποιος που έχει ζήσει στην Ελλάδα των τελευταίων σαράντα χρόνων και διαβάζει το βιβλίο του Βασίλη Βαμβακά, Το Εκκρεμές. Πολιτική, κουλτούρα και κοινωνία στην Ελλάδα των συνεχών κρίσεων. Ή μήπως όχι;