Κοινωνία

Διευρύνοντας κριτικά την οπτική της Ανν Απλμπάουμ
Anne Applebaum, Απολυταρχία ΑΕ. Οι δικτατορίες που θέλουν να κυριαρχήσουν στον κόσμο, μετάφραση από τα αγγλικά: Χριστίνα Θεοχάρη, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2024, 240 σελ.
Σύμφωνα με συγκλίνουσες διεθνοπολιτικές προσεγγίσεις, η μεταπολεμική παγκόσμια τάξη κλυδωνίζεται (στη διατύπωση του Robert Kegan: American led world liberal order). Νέα κέντρα ισχύος αμφισβητούν την αμερικανική ηγεμονία ενώ κρίσεις και συγκρούσεις σωρεύονται. Σε αυτό το κλίμα δημοσιεύθηκε το βιβλίο της Ανν Απλμπάουμ, Απολυταρχία ΑΕ. Οι δικτάτορες που θέλουν να κυριαρχήσουν στον κόσμο[i].

Ευάγγελος Βενιζέλος, Πολιτική θεολογία και συνταγματική ηθική. Μελέτες και δοκίμια, Αρμός, Αθήνα 2024, 264 σελ.
Το βιβλίο Πολιτική θεολογία και συνταγματική ηθική (Αρμός, 2024) του πρώην αντιπροέδρου της κυβέρνησης, πρώην προέδρου του ΠΑΣΟΚ και ομότιμου καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ευάγγελου Βενιζέλου, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, τόσο για το ευρύτερο θύραθεν όσο και για το ειδικότερο θεολογικό κοινό.

Thomas Curran, Το κυνήγι της τελειότητας, μετάφραση από τα αγγλικά: Κωστής Πανσέληνος, Μεταίχμιο, Αθήνα 2023, 336 σελ.
Greg McKeown, Ουσιοκρατία, μετάφραση από τα αγγλικά: Χρήστος Καψάλης, Ψυχογιός, Αθήνα 2023, 320 σελ.
Μπορεί βιβλία που γράφτηκαν για να δώσουν οδηγίες επιβίωσης όχι σε συστηματικούς αναγνώστες, σε βιβλία αυτοβελτίωσης όπως τα έχει ξεχωρίσει η ταξινομητική μανία του βιβλιεμπορίου, να μην πέφτουν στην παγίδα της αναπαραγωγής κοινότοπων αντιλήψεων και, γενικώς, να μην είναι εργαλεία του καθημερινού κομφορμισμού, που συνήθως είναι ταυτόσημος του επιδερμικού πολιτισμού της κατανάλωσης και των ανθρώπινων φοβιών στον δυτικό κόσμο; Μερικές φορές ναι, όταν οι συγγραφείς έχουν στέρεη ακαδημαϊκή προϊστορία και εξειδίκευση στους τομείς τους οποίους αναλαμβάνουν να εκλεϊκεύσουν. Δυο τέτοια βιβλία κυκλοφορούν εδώ και καιρό στην ελληνική αγορά. Το ένα ασχολείται με την τελειότητα, μια ουτοπία, και το δεύτερο με το κυνήγι της ουσίας, στην εποχή μας μια δεύτερη ουτοπία. [ΤΒJ]

Γιώργος Σιακαντάρης, Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2024, 320 σελ.[1]
Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι ένας συνεπής και ενημερωμένος διανοούμενος με συνεχή δημόσια παρουσία. Στο νέο βιβλίο του επικεντρώνεται στις μεταλλάξεις των δημοκρατιών του δυτικού κόσμου που, ενώ διατηρούν το περίβλημα και τις διαδικασίες του δημοκρατικού πολιτεύματος, έχουν αλλοιωθεί στο εσωτερικό τους καθώς σταδιακά υπονομεύεται το αξιακό τους υπόβαθρο.

Γιατί εξελέγη ο Ντόναλντ Τραμπ; Πώς ένας ακροδεξιός λαϊκιστής μπόρεσε να κερδίσει την καρδιά των μαζών στη σύγχρονη Αμερική; Αυτό αναρωτιούνται με αγωνία οι ηττηθέντες αμερικανοί liberals αλλά και οι ευρωπαίοι συνοδοιπόροι τους, και αυτό είναι το ερώτημα που διαρκώς πασχίζουν ν’ απαντήσουν από τη μέρα που ο δισεκατομμυριούχος πλεϊμπόι διέβη για δεύτερη φορά το κατώφλι του Λευκού Οίκου. Το ερώτημα όμως το έχει απαντήσει αναλυτικά και πειστικά ήδη από το 2016, από τις πρώτες μέρες της πρώτης εκλογής Τραμπ, ο σπουδαίος αμερικανός στοχαστής Μαρκ Λίλλα.

Jonathan Haidt, Η γενιά του άγχους. Πώς η απορρύθμιση της παιδικής ηλικίας συνδέεται με την επιδημία ψυχικών νόσων, Παπασωτηρίου, Αθήνα 2024, 414 σελ.
Ο Μπιλ Γκέιτς δεν πέρασε την παιδική του ηλικία κολλημένος σε μια οθόνη. «Καθώς μεγάλωνα, πάντα έμπαινα σε λαγούμια για να εξερευνήσω οτιδήποτε μου τραβούσε το ενδιαφέρον. Όταν ένιωθα ανήσυχος ή βαριόμουν […] εξαφανιζόμουν στο δωμάτιό μου και χανόμουν σε βιβλία ή ιδέες, συχνά για ατελείωτες ώρες. Αυτή η ικανότητα να μετατρέπω τον χρόνο της αδράνειας σε βαθιά σκέψη και μάθηση έγινε θεμελιώδες κομμάτι του εαυτού μου». Και της επιτυχίας του. Σήμερα όμως τα βιβλία, τουλάχιστον για τις νεότερες γενιές, έχουν περιπέσει σε αχρηστία. Οι τεχνολογικές αλλαγές, ιδίως τα κινητά και τα κοινωνικά δίκτυα, έχουν κερδίσει τις προτιμήσεις των νέων. Kαι, μαζί, έχουν αλλάξει εκ βάθρων το ψυχολογικό τοπίο μιας ολόκληρης γενιάς.

Ρισάρ Μαλκά, Το δικαίωμα να χλευάζουμε τον Θεό, μετάφραση από τα γαλλικά: Αθηνά Πεντίδη, Athens Review of Books, Αθήνα 2024, 132 σελ.
Το βιβλίο του Ρισάρ Μαλκά Το δικαίωμα να χλευάζουμε τον Θεό (μτφρ. Αθηνά Πεντίδη, Athens Review of Books) περιέχει τη συγκλονιστική αγόρευση του συγγραφέα στη δίκη για τις δολοφονίες των σκιτσογράφων του Σαρλί Εμπντό. Πρόκειται για μια παθιασμένη υπεράσπιση του δικαιώματος της βλασφημίας, μιας από τις σπουδαιότερες φιλελεύθερες κατακτήσεις της ευρωπαϊκής Νεωτερικότητας. Όπως εξηγεί ο Μαλκά, μόνο το θάρρος και το δικαίωμα να χλευάζουμε τα θεία, δηλαδή ο ύψιστος βαθμός παρρησίας, μπορεί να μας προστατεύσει συλλογικά από τη μισαλλόδοξη φονικότητα των θρησκολήπτων και από την οικοδόμηση της κοινωνικής ζωής πάνω στο φόβο. Κάθε έκκληση για μετριοπαθή τάχα και συμβιβαστική υποστολή αυτής της ελευθερίας δεν μπορεί να οδηγήσει παρά στην εξαγρίωση των στενόμυαλων δογματικών.

Γιώργος Τσιώλης, Επισφαλείς βιογραφίες. Εργασιακές διαδρομές και ταυτότητες στον μετασχηματιζόμενο κόσμο της εργασίας, Gutenberg, Αθήνα 2023, 530 σελ.
Το βιβλίο του καθηγητή κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Γιώργου Τσιώλη, για τις επισφαλείς βιογραφίες μεγάλου τμήματος των Ελλήνων και των Ελληνίδων που παρέχουν εξαρτημένη εργασία, είναι εξαιρετικά διεισδυτικό. Μας αποκαλύπτει όψεις των κοινωνικών διαστάσεων της οικονομικής ζωής που παραμένουν στη σκιά των μεγάλων αναλύσεων.

Ιωάννα Τσιβάκου, Διάλογος μ’ έναν απόντα, Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2024, 224 σελ.
Υπάρχουν στιγμές που η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου πυροδοτεί έναν βαθύτερο στοχασμό πάνω στη φύση των ανθρώπινων σχέσεων. Το βιβλίο Διάλογος μ' έναν απόντα της Ιωάννας Τσιβάκου είναι ακριβώς αυτό: μια προσπάθεια να διατηρηθεί ζωντανός ο διάλογος πέρα από τα φυσικά όρια της ύπαρξης, μια κατάδειξη του πώς η δημιουργική σκέψη και η ουσιαστική ανταλλαγή ιδεών μπορούν να υπερβούν ακόμη και το χάσμα του θανάτου.

Σιμόν ντε Μποβουάρ, Το δεύτερο φύλο, μετάφραση από τα γαλλικά: Τζένη Κωνσταντίνου, Μεταίχμιο, Αθήνα 2009, 992 σελ.
Mathieu Bock-Côté, Η φυλετιστική επανάσταση και άλλα ιδεολογικά ζιζάνια, μετάφραση από τα γαλλικά: Στράτος Ιωαννίδης, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2021, 248 σελ.
Γιώργος Καραμπελιάς (επιμ.), Η φιλοσοφία του Woke, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2024, 294 σελ.
Γιώργος Καραμπελιάς (επιμ.), Woke. Η καθολική αποδόμηση. Έθνος - φύλο - φυλή, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2024, 294 σελ.
Το 1977, πολύ πρώιμα, οι Monty Python είχαν ψυλλιαστεί τη γραφικότητα και τον παραλογισμό της θεωρίας που, στο όνομα των δικαιωμάτων της γυναίκας και του αγώνα σε κάθε μορφή καταπίεσης, σάρωνε την αρχή της πραγματικότητας. Σε μια σκηνή της ταινίας Ένας προφήτης, μα τι προφήτης, στις κερκίδες μιας αρένας κάπου στη Γαλιλαία, τέσσερα μέλη του κινήματος κατά του ρωμαϊκού ιμπεριαλισμού, του Μετώπου του Λαού της Ιουδαίας, συζητούν πυρετωδώς για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο ένας τους, ο Σταν, τους διακόπτει διαρκώς για να στηρίξει τα δικαιώματα των γυναικών. Ενοχλημένοι, οι σύντροφοί του τον ρωτάνε: «–Φτάνει με τις γυναίκες! Γιατί μιλάς όλη την ώρα για τις γυναίκες, Σταν;» «–Θέλω να γίνω γυναίκα. Από τώρα και στο εξής θέλω να με φωνάζετε Λορέτα!» «–Μα τι είναι αυτή η εξέγερση;» «–Θέλω να κάνω παιδιά! Είναι ένα δικαίωμα αναφαίρετο σε κάθε άνθρωπο». «– Μα δεν μπορείς να κάνεις παιδιά!», του λέει ο Ρετζ. «Δεν έχεις μήτρα! Πού υπολογίζεις να κυοφορήσεις το έμβρυο; Σε κουτί;» «– Σταμάτα να με καταπιέζεις!», του απαντά ο Σταν-Λορέτα και βάζει τα κλάματα...

Anne Applebaum, Autocracy, Inc: The Dictators Who Want to Run the World, Doubleday, 2024, 224 σελ.
Anne Applebaum, Απολυταρχία AE: Οι δικτάτορες που θέλουν να κυριαρχήσουν στον κόσμο, Παπαδόπουλος 2024, 240 σελ.
H παγκοσμιοποίηση λειτούργησε, αλλά όχι με τον τρόπο που οι φιλελεύθεροι υπέθεταν ότι θα λειτουργούσε, υποστηρίζει στο νέο βιβλίο της η Ανν Απλμπάουμ. Η υπόθεση ότι όλα τα καλά πράγματα θα πήγαιναν μαζί, ότι η Δύση θα αποκτούσε νέες αγορές και η Ανατολή θα αποκτούσε δημοκρατία –εμείς θα γινόμασταν πλούσιοι και αυτοί θα ήταν ελεύθεροι– απέτυχε παταγωδώς. Αντί για έναν περισσότερο ανοιχτό, διασυνδεδεμένο κόσμο, όπου η δημοκρατία και οι φιλελεύθερες ιδέες θα εξαπλώνονταν στα αυταρχικά κράτη, προέκυψε τελικά οι αυταρχικές και ανελεύθερες ιδέες να εξαπλώνονται στον δημοκρατικό κόσμο. Μπορούν να αντιδράσουν οι δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες; Και πώς;

Alexandra Lange, Meet Me by the Fountain. An Inside History of the Mall, Bloomsbury Press, 2022, 320 σελ.
Σε αντίθεση με τουριστικούς αφορισμούς από 30.000 πόδια η Αλεξάνδρα Λανγκ μας παίρνει από το χέρι και περπατάει για να χαθεί μαζί μας στο θόρυβο των mall. Ορθή επιλογή. Στα mall συναντιόμαστε και βρισκόμαστε με άλλους. Δίνοντας τη δική της εκδοχή religare, η Λανγκ βλέπει στα ψώνια όχι υποδεέστερο φληνάφημα αλλά διαμορφωτή πόλεων.