Παρεμβάσεις

Η απλή αναλογική, οι δημοσκοπήσεις και οι άγνωστοι χι της αναμέτρησης. Αναδημοσίευση από το τχ. 142 που κυκλοφορεί

Γνώρισα προσωπικά τον Αναστάση Πεπονή και συνεργάστηκα στενά μαζί του την περίοδο 1986-1989, κατά την οποία υπήρξα καταρχάς υπεύθυνος του τομέα Ενεργειακής Πολιτικής και Πολιτικής Περιβάλλοντος του Οικονομικού Γραφείου του Πρωθυπουργού (1986-1987) και στη συνέχεια γενικός γραμματέας Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας με υπουργό τον Πεπονή (1988-1989). Αλλά και μετά τις εκλογές του 1989, όταν επέστρεψα στον ιδιωτικό τομέα ως ενεργειακός εμπειρογνώμονας σε διεθνείς οργανισμούς, σε προγράμματα και έργα, κρατήσαμε μία, ιδιαίτερα τιμητική για μένα, στενή και φιλική σχέση, τουλάχιστον για μια ακόμα δεκαετία, στη διάρκεια της οποίας είχαμε πολλές, ουσιαστικές και συναρπαστικές συζητήσεις, κυρίως για εθνικά και διεθνή ενεργειακά θέματα.

Παραμυθητικός προς την παρέα του «καπετάν Μιχάλη»

Ο θάνατος, το φρικωδέστατον των κακών όπως λέει ο Επίκουρος^[2], είναι μια απαράκαμπτη υπαρξιακή συνθήκη που δεν έπαψε ποτέ να ταλανίζει τους ανθρώπους. Η αναπόφευκτη έλευσή του προκαλεί φόβο, η προσμονή του γεννάει αγωνία, η θνητότητα σημαδεύει ανεξίτηλα –και κάποτε δηλητηριάζει– τη ζωή. Με αφετηρία αυτό το βίωμα, μια ισχυρή φιλοσοφική παράδοση που θεμελιώνεται στον Πλάτωνα μετατρέπει τη ζωή σε δοκιμασία, σε πεδίο άσκησης πνευματικής και σωματικής που αποβλέπει σε ένα μεταθανάτιο ευ ζην, σε μελέτη θανάτου (Φαίδων 81 a 1). Αλλά παράλληλα με αυτή τη δεσπόζουσα παράδοση υπήρχε σταθερά και ένας ανατρεπτικός αντίλογος που τον καθόριζαν η κατάφαση της ζωής, η συμφιλίωση με τη θνητότητα και η απελευθέρωση από το φόβο του θανάτου.

Ο Σκαρίμπας δεν ήταν καραγκιοζοπαίχτης.            

Ο Σκαρίμπας ήταν η ψυχή του καραγκιοζοπαίχτη.

Ο Σκαρίμπας ήταν η ψυχή του Καραγκιόζη.

Ο Σκαρίμπας ήταν ο Καραγκιόζης.

Καταστροφές που οφείλονται σε λάθη και παραλείψεις. Η διεθνής εμπειρία. Τα Τέμπη, τα θύματα,  ο πόνος, η μέθοδος της διερεύνησης, η ανάγκη αποτελεσματικών αλλαγών (ένα κείμενο που αναδημοσιεύεται από το τεύχος 140 του Books' Journal, πριν καν συσταθεί η επιτροπή διερεύνησης του δυστυχήματος στα Τέμπη)

Κείμενο που περιλήφθηκε στον αφιέρωμα του Books' Journal για τον Αναστάσιο Πεπονή, τχ. 139. Φεβρουάριος 2023

Ο δικηγόρος και πολιτικός Αναστάσιος Πεπονής υπήρξε ηγετικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος και πολλές φορές υπουργός. Δυο ήταν, κατά την άποψή μου, τα σημαντικότερα επιτεύγματα της υπουργικής του σταδιοδρομίας. Το πρώτο, με την ιδιότητά του ως υπουργός Προεδρίας, ήταν η ίδρυση του ΑΣΕΠ με τον «νόμο Πεπονή» 2190/94 για την αντικειμενική επιλογή των δημοσίων υπαλλήλων, που αποτελεί ορόσημο για την αξιοκρατία στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, αλλά και τη συνεπακόλουθη «απελευθέρωση» των βουλευτών από τη βασανιστική ταλαιπωρία και ομηρία του ρουσφετιού. Θα ήθελα εδώ να τονίσω ότι ο Αναστάσιος Πεπονής, λίγους μήνες μετά την ψήφιση του νόμου, δεν δίστασε να παραιτηθεί από υπουργός Προεδρίας –ένα από τα κορυφαία τότε υπουργεία– για να στηρίξει το μεταρρυθμιστικό του εγχείρημα, διαμαρτυρόμενος για τη συνεχή υπονόμευση της αξιοπιστίας του νέου συστήματος προσλήψεων.

Ο Αναστάσιος Πεπονής είναι μια προσωπικότητα της πολιτικής που, ως στέλεχος κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, έπαιξε σημαντικό ρόλο στον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους χάρη στη δημιουργία του ΑΣΕΠ και στην ενεργειακή θωράκιση της Ελλάδας. Αναγνωρίζοντας την προσφορά του και επιδιώκοντας να διευρυνθεί η αναγνώριση της αξίας του έργου του, ιδίως στη συγκυρία κατά την οποία μπορεί ακόμα και εκλογικά συνθήματα να ακουστούν που θα υπόσχονται τη διεύρυνση του πελατειακού κράτους, το Books' Journal (τχ. 139, Φεβρουάριος 2023) δημοσίευσε μεγάλο αφιέρωμα για την πολιτική του ταυτότητα, τα πιστεύω του, την πολιτική του δράση. Το αφιέρωμα, τμηματικά, θα δημοσιευτεί και ηλεκτρονικά τις επόμενες ημέρες. Πρώτο κείμενο, η συνεργασία του Κώστα Μποτόπουλου.

Το κείμενο που ακολουθεί, του Σωτήρη Βανδώρου, δημοσιεύθηκε στο τεύχος 139 του Books' Journal, ως παρέμβαση στην ανοιχτή ακόμα τότε συζήτηση για το νόμο που θα έφραζε τη δυνατότητα σε νεοναζιστικό κόμμα τύπου Χρυσής Αυγής να διεκδικήσει την ψήφο των ελλήνων πολιτών. Η εξέλιξη αυτής της υπόθεσης επαναφέρει τη σχετική συζήτηση στην επικαιρότητα. Είναι μια συζήτηση για τη δημοκρατία. 

Αρθρο ΕΙΔΙΚΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗ

Γκολφ Άνδρα Δείκνυσι

Βίας ο Πριηνεύς ο Β’

Δεν είναι έγκλημα να λαδώσεις μια πορνοστάρ, με την οποία είχες μία «παράτυπη» περιστασιακή σχέση, προκειμένου να μην εκδώσει την ιστορία της, ενόσω ετοιμάζεσαι να κατέβεις ως υποψήφιος για την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών. Ούτε το να δώσεις στον δικηγόρο σου $130.000 δολάρια, προκειμένου να το κάνει διακριτικά. Αν όμως μαγειρέψεις τα λογιστικά σου βιβλία, αιτιολογώντας ότι αυτά τα χρήματα είναι δικηγορικές αμοιβές, τότε έχεις διαπράξει μία αξιόποινη πράξη για την οποία, στην πολιτεία της Νέας Υόρκης, μπορεί να συλληφθείς. Γι΄ αυτό ίσως ο πρώην πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ τον τελευταίο καιρό δεν την έχει πλησιάσει. Τίποτα όμως δεν τον εμποδίζει να διαλαλεί σε όλους τους τόνους ότι επιθυμεί διακαώς να θέσει ξανά υποψηφιότητα για πρόεδρος των ΗΠΑ.

Με αφορμή το θάνατο του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα. Από το τεύχος 139

Μάταιο να αντιστέκεστε λέει η εποχή σε χάρτινες δοσοληψίες, συναλλαγές και αποδείξεις. Πράγματα που είχαν ύπαρξη και νόημα στο χαρτί –αιτήσεις, συμβόλαια, υπογραφές, σφραγίδες, χάρτες, χαρτονομίσματα– μετουσιώνονται σε ψηφιακές οντότητες. Στις ΗΠΑ, οι γιατροί γράφουν, υπογράφουν, συνταγογραφούν και μιλούν ηλεκτρονικά εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Η τελευταία φορά που έγραψα συνταγή με στυλό ήταν φθινόπωρο του 2007 και αυτό επειδή ένα μικρό φαρμακείο αντιστεκόταν σθεναρά στον 21ο αιώνα, λίγο πριν το καταβροχθίσει μια από τις γιγάντιες αλυσίδες.

Αγοραπωλησίες, κληρονομιές, μηνύσεις, εντολές DNR (Do-Not-Resuscitate, αφήστε με να πεθάνω στην ησυχία μου) και οδηγίες για αποτέφρωση υπογράφονται securely στο διαδίκτυο με ειδικά λογισμικά. Αστέρια των γηπέδων έχουν αρχίσει να πληρώνονται κρυπτονομισματικά. Αυτό το τελευταίο δεν ξέρω αν είναι fake news, συγκεκαλυμμένο advertorial ή απλώς wishful thinking αλλά με τον τρόπο του δείχνει προς τα πού κινούνται τα πράγματα.

Το καθησυχαστικό επίρρημα securely –η συναλλαγή σας είναι ασφαλής– απευθύνεται σαν ηρεμιστικό για όσους μεγαλώσαμε με χαρτί, καρμπόν, στυλό, μολύβια και γομολάστιχες. The ink generations, οι γενιές της μελάνης έχουν αντικατασταθεί από τα παιδιά γέννημα-θρέμμα του online κόσμου που χαμογελούν με συγκαταβατική αμηχανία στο ότι κάποτε έπρεπε να μπεις σε κτίριο που το έλεγαν τράπεζα, να σταθείς μπροστά σε γραφείο όπου κάποιος υπάλληλος, όχι μποτ, σου ζητούσε δικαιολογητικά, χάρτινα κι αυτά φυσικά, για να ανοίξεις λογαριασμό. Βγαίνοντας είχες βιβλιάριο που το ξεφύλλιζες.

Τι παράξενη ιδέα. Τσιμεντένιες τράπεζες-φρούρια με εμπειρικά λεφτά ήταν συνεκτικοί ιστοί των προψηφιακών κοινωνιών. Χαλύβδινα χρηματοκιβώτια και απόρθητα θησαυροφυλάκια ήταν τόσο πραγματικά ώστε σε ταινίες, μυθιστορήματα και κόμικς χρειάζονταν εκρηκτικά για να τα ληστέψουν. Προϊντερνετικά το επίσημο νόμισμα το εξέδιδε κάτι που το έλεγαν κυβέρνηση. Όλα αυτά έχουν μπει σε υπαρξιακή αγκύλωση.

Βρισκόμαστε στο Web3.0, την τρίτη μετεμψύχωση του διαδικτύου πριν καλά καλά τελειώσει το Web2.0 με το internet of things, έξυπνα σπίτια με θερμοστάτες που ρυθμίζεις μέσω cloud ενώ είσαι εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Τα καινούργια μοντέλα καταλαβαίνουν θερμοκρασία και υγρασία εσωτερικών χώρων μόνα τους και αυτορυθμίζονται αναλόγως – κάτι ανάμεσα σε Στάρτρεκ και Άγιο Πνεύμα. Web3.0 σημαίνει transfer of value, ψηφιοποίηση και διακίνηση περιουσιακών στοιχείων αλλά και παραγωγή αξίας από και μέσα στο διαδίκτυο. Das Kapital goes Meta.

Ινφο-καπιταλισμός

Το καινούριο πείραμα ινφο-καπιταλισμού γίνεται με κρυπτονομίσματα. Τα cryptocurrencies βασίζονται σε σύνθετες εξισώσεις για χρήστες (miners) που κάνουν εξόρυξη ψηφιακών κερμάτων και επιβεβαιώνουν συναλλαγές σε κατανεμημένες βάσεις δεδομένων (blockchains). Με ένα πόδι στο Web2.0 και το άλλο στο Web3.0, ο ινφο-καπιταλισμός διαφέρει από συμβατικό i-Banking και τις ανέσεις των κινητών τραπεζοεφαρμογών. Αλλά εάν τα cryptoνομίσματα και οι τεχνολογίες που τα υποστηρίζουν είναι διαφορετικά –τουλάχιστον αυτό θέλουν να πιστεύουμε– τότε το ερώτημα είναι εάν κάτι πιο ενδιαφέρον από διευκόλυνση του πελάτη και ταχύτητα εξυπηρέτησης συμβαίνει εδώ. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, το κρυπτονόμισμα μπορεί να αποτελέσει «λαϊκή εναλλακτική λύση στο τραπεζικό μονοπώλιο».

Σχεδόν ένα χρόνο πριν από τη στιγμή της αλήθειας, τον Νοέμβριο του 2022, ζήτησα από πτυχιούχο  Computer Science και Software Development με σπουδές σε επιφανή πανεπιστήμια να μου εξηγήσει πώς λειτουργούν τα cryptocurrencies.

Παρακαλώ όχι γενικότητες και θεωρητικούρες ούτε διανοουμενίστικα πολυσύλλαβα. Θέλω να καταλάβω πρακτικά, συγκεκριμένα και χειροπιαστά το transubstantiation της υπόθεσης. Πώς ένα bitcoin κάπου στο cyberspace αλλάζει υπόσταση για να γίνει κάτι στην τσέπη μου, μεταλλικό ή χάρτινο, με το οποίο μπορώ ας πούμε να πάρω εσπρέσο. How do you get from code to thing? Πως ένας άυλος κωδικός γίνεται πράγμα; (ναι, καταλαβαίνω, ο κωδικός δεν είναι άυλος but you know what I mean.)

Πώς επενδύουν σε κρυπτονομίσματα; Πως στέλνεις μπιτκόιν από Περού στη Μογγολία χωρίς να μεσολαβεί τράπεζα; Με ποιους τρόπους οι κρυπτο-αράδες 0 και 1 σε matrix γίνονται στρογγυλά quarters των 25 σεντς, γυαλιστερά 50 ευρωσέντς, πράσινα πεντοδόλαρα με τον Λίνκολν, γκριζωπά πεντάευρα με σύμβολα κλασικής αρχαιότητας ή Renminbi με τον σύντροφο Μάο στην ήρεμη γεμάτη αυτοπεποίθηση προεδρική δύναμη που αποπνέει η γουωρχολικά αναπαραγμένη πόζα του; Please give me the idiot’s guide to crypto.

Walk me through this, ζήτησα από τον κατά τεκμήριο ειδικό και παρ’ ότι ζορίστηκε και προσπάθησε, μετά από κάμποσα αμήχανα μουρμουρητά περί de-centralized blockchain technology (για τα οποία δεν χρειάζονται σπουδές, βρίσκονται δωρεάν στο Google), το ξεστόμισε: Nobody really understands how this works.

Άρθρα, podcasts σε Wall Street Journal, New York Times, Economist και εξειδικευμένα sites δεν είναι περισσότερο διαφωτιστικά. Ένα τυχαίο άρθρο με τίτλο Crypto’s Rapid Move Into Banking Elicits Alarm in Washington / Η γρήγορη διείσδυση κρυπτονομισμάτων στο τραπεζικό σύστημα ανησυχεί την Ουάσιγκτον^[1] υποσχόταν εξηγήσεις για τον μη-ειδικό. Όμως αντί να εξηγούν, στην καλύτερη περίπτωση, τα ρεπορτάζ περιγράφουν από δεύτερο ή τρίτο χέρι πώς δουλεύει το πράγμα. Στη χειρότερη, ανακυκλώνουν σαν κράχτες το βουητό από φανταχτερές λέξεις (buzzwords) που έχουν εγγυημένο mystique παραπλήσιο με την aura του Benjamin. Η υπόθεση διατηρεί άκρως μαγικό χαρακτήρα.

Στο παραπάνω άρθρο μαθαίνουμε ότι εταιρείες με ονόματα όπως BlockFi προσφέρουν πιστωτικές κάρτες, δάνεια και λογαριασμούς με υψηλά επιτόκια «σε ένα εναλλακτικό τραπεζικό σύστημα στην αιχμή της τεχνολογίας και της αναζήτησης κερδών» χωρίς τους συνήθεις δανειοληπτικούς ελέγχους. Η παλιά τσιμεντένια τράπεζα παύει να είναι υπέρτατος και έσχατος εκδότης, ελεγκτής, εγγυητής και μεσίτης (broker). Η BlockFi δανείζει δολάρια σε καταναλωτές χρησιμοποιώντας κρυπτονόμισμα και δανείζει κρυπτονόμισμα σε εταιρείες που το χρειάζονται. Το επιτόκιο ενός λογαριασμού σε bitcoins, τον Αύγουστο του 2021, έφθανε 8% σε σύγκριση με το αστείο 0,06% τραπεζικών καταθέσεων. Οι κρυπτο-οντότητες δεν έχουν το κόστος λειτουργίας των συμβατικών τραπεζών – ούτε τσιμεντένια κτίρια με χαλύβδινα θολωτά θησαυροφυλάκια, ούτε προμήθειες. Στις τολμηρότερες εκδοχές αποκεντρωμένης χρηματοδότησης όπως το DeFi (Decentralized Financing) οι συναλλαγές γίνονται 100% αλγοριθμικά χωρίς ανθρώπινη διαμεσολάβηση.

Οι μπιτκοϊνιστές οραματίζονται ξεπέρασμα του παραδοσιακού τραπεζίτη και απευθείας συναλλαγές από-χρήστη-σε-χρήστη που θα γίνονται με την ίδια ευκολία που σήμερα στέλνουμε email. Στο όριο η εξάλειψη του ανθρώπινου παράγοντα θα οδηγήσει στο αποκεντρωμένο μετουσιωμένο πραγματικό. Αυτή είναι η τελευταία εκδοχή Τεχνο-Ελευθεριακού (tech libertarian) Μανιφέστου και των φαντασιώσεων ψηφιακού χρυσού που δεν ελέγχεται από τράπεζες.

Βεβαίως οι αρμόδιοι προειδοποιούν για κινδύνους που ελλοχεύουν. Εταιρείες με πονζικά ονόματα που θα μπορούσαν να φιγουράρουν σε μυθιστορήματα του Τόμας Πίντσον υπόσχονται αποδόσεις 91% – ακούγεται σαν την επόμενη ψηφιακή τουλιπομανία, εξ ου και οι ανησυχίες της Ουάσιγκτον και οι συζητήσεις στο Κονγκρέσο για digital dollar, ψηφιακό δολάριο. If you can’t beat them join them – εάν δεν μπορείς να το σταματήσεις γίνε εσύ κρυπτονόμισμα.

Οι φόβοι και οι προειδοποιήσεις επαληθεύτηκαν με το παραπάνω τον Νοέμβριο του 2022, όταν κατέρρευσε το FTX και αποκαλύφθηκαν οι απάτες του Sam Bankman-Fried και της συμμορίας του. Το άρθρο του Iwayemi στο Nation^[2] είναι required reading για όποιον ενδιαφέρεται για την ουσία και τα παρασκήνια που μετέτρεψαν το κρυπτονόμισμα σε κλεπτονόμισμα. Για την ιστορία, ο SBF ήταν ο δεύτερος σε μέγεθος οικονομικός ενισχυτής του Μπάιντεν το 2020, τρίτος μεγαλύτερος οικονομικός ενισχυτής των Ρεπουμπλικανών το 2022, ενώ δεν υπήρξε φόρουμ που να μην τον λάτρεψε σαν ιδιοφυΐα του χρηματιστηριακού μέλλοντος. Και σαν καθώς πρέπει white collar απατεώνας, ο SBF μας έδινε και μαθήματα «αποτελεσματικού αλτρουισμού».

Η επόμενη μετάλλαξη του πραγματικού

Αλλά κίνδυνοι, ρίσκα, απατεώνες με ατημέλητα μαλλιά, αφελείς επενδυτές και διαπλεκόμενοι πολιτικοί είναι το βαρετό μέρος της υπόθεσης. Το ενδιαφέρον ερώτημα είναι τι είδους κόσμος αναδύεται με τα blockchains.

Αποκεντρωμένα συστήματα πληρωμών μέσω cryptocurrencies είναι μόνο μια από τις εφαρμογές αλυσιδωτών μπλοκ (τα blockchains είναι επίσης γνωστά σαν distributed ledger technology). Τίτλοι ιδιοκτησίας, ταυτότητες, διαβατήρια, εκλογικοί κατάλογοι, διαδραστικά ρομποτοποιημένα ιατρικά ιστορικά και γνωματεύσεις μπορούν να γίνουν smart assets. Όλα συγκλίνουν προς ένα mutation of the real, την επόμενη μετάλλαξη του πραγματικού. Αλλά όταν ειδικοί Υπολογιστικών Επιστημών και Λογισμικού Σχεδιασμού αδυνατούν να εξηγήσουν «πώς δουλεύει αυτό», ποιο είναι αυτό που δεν καταλαβαίνουμε; Τι δεν καταλαβαίνουμε; Μήπως ρώτησα λάθος ειδικό και αντί για ειδήμονες λογισμικού χρειαζόμαστε θεολόγους; Στο κάτω κάτω, ο βαρύτατα φορτισμένος όρος transubstantiation/μετουσίωση, επανέρχεται ξανά και ξανά.

Ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα της εξόρυξης κρυπτονομισμάτων είναι η περιβαλλοντική επιβάρυνση από τις τεράστιες ποσότητες ηλεκτρισμού που κατασπαταλούν οι εξειδικευμένοι υπολογιστές και τα εργαλεία των μπιτκοϊνιστών. Δεν είναι τυχαίο ότι η Enigma, μια από τις μεγαλύτερες μονάδες εξόρυξης, βρίσκεται στην Ισλανδία λόγω της άφθονης γεωθερμικής ενέργειας^[3]. Ανάλογα με το ποιον διαβάζεις, υπολογίζεται ότι εάν συνεχίσουν χωρίς καμμιά αλλαγή, θα αυξήσουν τις παγκόσμιες θερμοκρασίες πάνω από 2 βαθμούς Κελσίου σε λιγότερο από 30 χρόνια. Ελπίζουμε οι ήρεμες διαμαρτυρίες της Γκρέτα και η ταλαιπωρία των αστυνομικών που την παίρνουν σηκωτή να μην πάνε στο βρόντο εξαιτίας των κρυπτο τεχνοελευθεριακών και της get-rich-quick απληστίας τους.

Μαζί με την υπαρξιακή κρίση παραδοσιακών κέντρων εξουσιών, τσιμεντένιων τραπεζών και gate keepers που ήλεγχαν νομίσματα, επενδύσεις και πλούτο αναδύονται νέες υλικότητες και σωματικότητες. Η αναρχία συναντά επιτέλους τον καπιταλισμό.

^[1] Eric Lipton, Ephrat Livni. New York Times, September 5, 2021. Βλέπε επίσης Crypto Banking and Decentralized Finance, Explained.

^[2] Timi Iwayemi. Money From Nothing. The Nation, 9 Ιανουαρίου 2023.

^[3] Laura Mallonee. Inside the Icelandic Facility Where Bitcoin Is Mined. Wired, 3 Νοεμβρίου 2019.