Εις Μνήμην

Ο Τάσος Γουδέλης δεν είναι πια ανάμεσά μας. Όπως ανακοίνωσε στο facebook ο στενός συνεργάτης του, Κώστας Μαυρουδής, ο Τάσος Γουδέλης άφησε την τελευταία πνοή του την Παρασκευή, 12 Σεπτεμβρίου. Το τελευταίο διάστημα υπέφερε από καρκίνο.

Η πρόσφατη εκδημία του Χρυσόστoμου Σταμούλη βρήκε πολλούς από εμάς απροετοίμαστους. Ήταν από κείνους τους ανθρώπους, η παρουσία των οποίων έμοιαζε δεδομένη, με ξεχωριστό στίγμα στα ελληνικά θεολογικά γράμματα αλλά και στα πολιτισμικά δρώμενα και τον δημόσιο διάλογο. Το αδόκητο της απώλειας καθιστά δύσκολο να μιλήσει κανείς γι’ αυτόν χωρίς να αισθανθεί την έλλειψη της ζωντανής συνομιλίας: της αντιπαράθεσης, της συμφωνίας ή της δημιουργικής διαφωνίας. Δεν υπήρξα μαθητής του∙ συνεπώς, ό,τι ακολουθεί είναι περισσότερο μια αναστοχαστική αποτίμηση της δημόσιας και θεολογικής του συμβολής. Ως Καθηγητής Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας στο Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αφήνει πίσω του έργο, με το οποίο καλούμαστε να αναμετρηθούμε.

Η Τζένη Μαστοράκη, που έκλεισε ένας χρόνος χωρίς να είναι ανάμεσά μας, ήταν κατεξοχήν διανοούμενη ποιήτρια και έγκριτη μεταφράστρια.

                                                                                                           Ποιητικά κατοικεί ο άνθρωπος

                                                                                                                                                               Φρ. Χαίλντερλιν

Ο Τάσος Πορφύρης (Άγιος Κοσμάς Πωγωνίου 1931-Αθήνα 2025) εκδήμησε και μας άφησε μιαν ανείπωτη μελαγχολία. Έφυγε σε ήσυχους καιρούς, όχι όπως ο Παλαμάς ή ο Σεφέρης, και το ξόδι του στο Κοιμητήριο του Βύρωνα ήταν ήσυχο κι αυτό. Ας αναλογιστούμε μόνο τους τίτλους των τελευταίων βιβλίων του: Ισόβια θλίψη (2019), Σπαραγμένη μνήμη (2024), Έρμο Πωγώνι (2025). Πάντως, όλο το ποιητικό του έργο ανακεφαλαιώνεται σε έναν τίτλο: Νεμέρτσκα. Είναι ο τίτλος της πρώτης ποιητικής συλλογής (1961) και της συγκεντρωτικής των δέκα κύκλων που ακολούθησαν (Οι Εκδόσεις των Φίλων, 2013).^[1]

«Γιατί διαβάζουμε τα αρχαία ελληνικά φιλοσοφικά κείμενα;», ρωτούσε ο Παύλος Καλλιγάς και απαντούσε: «Όποια απάντηση και αν δώσει κανείς στο παραπάνω ερώτημα, θα αναφερθεί, θαρρώ, σε έναν τουλάχιστον από τους εξής δύο λόγους – και συνηθέστερα και στους δύο: στην απόλαυση και στη μάθηση».

Πριν από μερικά χρόνια, ο Λεωνίδας Κακάρογλου μου ζήτησε ένα κείμενο για τον κινηματογραφόφιλο εαυτό του για να το συμπεριλάβει ως κατάθεση γι' αυτόν φίλου του στο βιβλίο του Χρόνος διάφανος (Ραδάμανθυς, Χανιά 2021), που περιείχε τις αναμνήσεις του από τη βαθιά σχέση του με τον κινηματογράφο και κάποιους ανθρώπους του κόσμου του. Έγραψα το κείμενο που ακολουθεί, με τίτλο αυτό που του είχε κάνει εντύπωση στην ταινία Κατάσταση εμφυλίου πολέμου του Φόλκερ Σλέντορφ: ότι κάποιος ζητούσε σε ένα μπαρ βότκα με κοκακόλα. Οι αναφορές μου στον τιμώμενο ήταν σε ενεστώτα χρόνο. Αναδημοσιεύω εκείνο το κείμενο ως αποχαιρετισμό, όπως πρωτοδημοσιεύτηκε, αναφερόμενος σε εκείνον σε ενεστώτα χρόνο, επειδή δεν θέλω να συμβιβαστώ με την ιδέα ότι ο Λεωνίδας Κακάρογλου δεν είναι πια μαζί μας. 

Ο Λεωνίδας Κακάρογλου, που πέθανε ξαφνικά στις 15 Ιουνίου 2025 στα Χανιά σε ηλικία 73 χρόνων, ήταν πολιτικός μηχανικός που διέπρεψε ως ποιητής και συγγραφέας αλλά και ως μια δρώσα προσωπικότητα της τοπικής κοινωνίας των Χανίων, σε θέματα του πολιτισμού και, ιδίως, του κινηματογράφου.

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου, ένας σπουδαίος του θεάτρου, σκηνοθέτης, ηθοποιός αλλά πάνω απ' όλα στοχαστής και μαχητής της πνευματικότητας, δεν υπάρχει πια. Πέθανε στις 6 Ιουνίου 2025. Είχε γεννηθεί στις Σέρρες το 1949, τελείωσε τη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης, σκηνοθέτησε περισσότερες από 30 παραστάσεις σημαντικών έργων, μετέφρασε σπουδαία θεατρικά κείμενα, ενώ διακρίθηκε και για τις δημόσιες παρεμβάσεις του ως μαχητικός διανοούμενος - με άρθρα του παλαιότερα στο Αντί, πιο πρόσφατα στα Νέα.

Η τελευταία φορά που τον είδα ήταν στην αγαπημένη του Δημητσάνα, τον γενέθλιο τόπο του, πριν από μερικούς μήνες. Ο Βασίλης Καρδάσης, που πέθανε στις 31 Μαΐου 2025 σε ηλικία 69 χρόνων, ήταν χαρούμενος που, μετά την τελευταία περιπέτεια με την υγεία του, κατάφερε να σταθεί στα πόδια του και να γυρίσει για να αναρρώσει στο πατρικό σπίτι του. Ισχνός, αλλά όπως πάντα στοχαστικός. Αριστερός, μπορούσε να κατανοήσει την πολιτική διαφωνία και, αν χρειαζόταν, να τη συζητήσει. Αλλά καλύτερα να μη χρειαζόταν.

Όταν φεύγει από τη ζωή ένα πρόσωπο που εκ των πραγμάτων κανοναρχεί κι επηρεάζει την πνευματική ζωή του τόπου, είναι μοιραίο και αναμενόμενο να τίθενται στον δημόσιο διάλογο πολλές και αντιμαχόμενες οπτικές που το αφορούν, προβολές, δηλαδή, που εκκινούν από τη στείρα αγιοποίηση και τον επιφανειακό βιογραφισμό, διέρχονται από την ανάγκη της προσωπικής προβολής του ίδιου του προσώπου που εκφέρει τον εκάστοτε αποχαιρετισμό και αγγίζουν μέχρι και τη συνειδητή αποδόμηση και την προγραμματική μείωση της αξίας του εκλιπόντος με σκοπό την αποκόμιση κάποιου επικαιρικού μικροοφέλους. Κάτι αντίστοιχο συνέβη, μέσες – άκρες, και τον Δεκέμβριο του 2024, έπειτα από το θάνατο του Κώστα Γεωργουσόπουλου που αποτέλεσε για δεκαετίες, ανάμεσα στις πολλαπλές του ιδιότητες που διαπλέκονταν οργανικά, και τη «ναυαρχίδα» της εγχώριας κριτικής θεάτρου και επιφυλλιδογραφίας, με την ισχυρή αυτή θέση του ακριβώς στο επίκεντρο και στο κατ’ εξοχήν πεδίο δόμησης του «κανόνα» να προκαλεί προφανώς αντιδράσεις και μομφές στο αέναο και ασίγαστο παιχνίδι κυριαρχίας της πνευματικής ζωής του τόπου.

Σε ηλικία 88 ετών πέθανε ο Πάπας Φραγκίσκος, όπως ανακοινώθηκε στις 21 Απριλίου 2025 από το Βατικανό. Γεννημένος ως Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής, ο Φραγκίσκος εξελέγη Πάπας το 2013. Ήταν ο πρώτος μη ευρωπαίος Ποντίφικας εδώ και 1300 χρόνια και ο πρώτος από τη Λατινική Αμερική. Τα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας. Στη συνέχεια, αναδημοσιεύουμε εκτεταμένο απόσπασμα από τη βιβλιοκριτική για το βιβλίο του Ελπίδα. Η αυτοβιογραφία (μετάφραση από τα ιταλικά: Άννα Παπασταύρου, Gutenberg, Αθήνα 2025, 350 σελ.), η οποία δημοσιεύεται στην έντυπη έκδοση του Books’ Journal που κυκλοφορεί.

Ο Αλέξης Πολίτης είχε μόλις γίνει ογδόντα χρονών τον περασμένο Μάρτιο. Του ευχηθήκαμε για τα γενέθλιά του και για τη νέα δεκαετία. Παλιότερα, έμοιαζε φυσικό οι άνθρωποι να φεύγουν γύρω στα 80, αλλά σήμερα δεν είναι έτσι πια για τους ανθρώπους που διατηρούν την ψυχική και τη διανοητική τους νεανικότητα. Κι ο θάνατος του Αλέξη ήταν μ’ αυτήν την έννοια οπωσδήποτε πρόωρος. Γιατί ο Αλέξης ήταν νέος. Κι έτσι θα παραμείνει για μας.