Φιλοσοφία

Παντελής Λέκκας, Ο Πύργος της Βαβέλ του Μάικλ Όουξοτ. Ερμηνεία ενός φιλοσοφικού διηγήματος, Τόπος, Αθήνα 2022, 179 σελ.

Ο συντηρητικός βρετανός στοχαστής Μάικλ Όουξοτ είναι, για τον καθηγητή Παντελή Λέκκα, μια προσωπικότητα της σκέψης που μιλά καίρια στην εποχή μας. Ο συντηρητισμός του θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί στις προσπάθειες αντιστροφής της δημοκρατικής φιλελεύθερης νεωτερικότητας, είτε αυτές γίνονται στο όνομα ενός νέου εθνικιστικού και παραδοσιοκρατικού αυταρχισμού είτε μέσα από την αντιαποικιακή ιδεολογία της ακύρωσης και τον κοινοτισμό των ιδιαίτερων ταυτοτήτων που κομίζει.  Ένα παραμύθι και ένα δοκίμιο ως εισαγωγή στην πολιτική της βαθιάς αμφιβολίας.

Προκόπης Παυλόπουλος, Από την επαλήθευση στην επιλάθευση. Το χρονικό της επιστημολογικής εξέλιξης από τους Προσωκρατικούς έως την εποχή μας, Gutenberg, Αθήνα 2019, 120 σελ.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, εξέδωσε μια ομιλία του στην οποία συνομιλεί με προσωπικότητες όπως ο Πόππερ, ο Αϊνστάιν ή ο Κουν. Παρ’ ότι νομικός, επέλεξε ένα θέμα που δεν είναι της ειδικότητάς του και αφορά τη φιλοσοφία της επιστήμης (ή την επιστημολογία, όπως λέγεται αυτό το πεδίο στη Γαλλία και ενίοτε στην Ελλάδα), ώστε να συνδεθεί με το θέμα του συνεδρίου στο οποίο παρέστη. Δυστυχώς, το κείμενό του, το οποίο δημοσιεύεται στο βιβλίο και σε αγγλική μετάφραση, αποτελεί το ίδιο μια επιτελεστική έκθεση λάθους. Σε ποια λάθη υποπίπτει ο Πρόεδρος; [σημείωση: η κριτική αυτή είχε δημοσιευτεί στο τχ. 105 του Books' Journal, Ιανουάριος 2020, όταν ακόμα ο Προκόπης Παυλόπουλος ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Αναδημοσιεύεται σήμερα, όπως είχε δημοσιευτεί τότε, επειδή έκανε επίκαιρη την επιστημονική σκέψη του τέως Προέδρου η είσοδός του στην Ακαδημία Αθηνών - TBJ]

Paul Veyne, Φουκώ. Η σκέψη του, η προσωπικότητά του, μετάφραση από τα γαλλικά: Γιώργος Καράμπελας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2011, 276 σελ.

Δεν μπορώ να κρύψω την χαρά μου για την πρωτοβουλία της Εστίας να προσφέρει στο ελληνόφωνο κοινό αυτό το καταπληκτικό βιβλίο που, μαζί με το έργο του Μισέλ Φουκώ, ανατέμνει σημαντικά ζητήματα της φιλοσοφίας και της επιστημολογίας της ιστορίας. Αναδημοσίευση από το τεύχος 18 του Books' Journal, Απρίλιος 2012, με αφορμή το θάνατο του ιστορικού Πωλ Βεν.

Πασχάλης Κιτρομηλίδης, Θρησκεία και πολιτική στον ορθόδοξο κόσμο.Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι προκλήσεις της νεωτερικότητας, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2021, 256 σελ.

Αν με τον όρο μετανεωτερικότητα εννοούμε την επιστροφή στη θρησκεία, για όσους πιστεύουν στη δυναμική του Διαφωτισμού το νέο βιβλίο του καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη, που μεταφράστηκε από τα αγγλικά, αποπειράται να ανοίξει διάλογος και στη χώρα μας μεταξύ θρησκείας και νεωτερικότητας. Οι δεδηλωμένοι πολέμιοι ένθεν και ένθεν της μεθορίου της νεωτερικότητας, στο παρελθόν, φάνηκε ότι μάλλον δεν τον επιθυμούσαν. Σήμερα; (Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 130 του Books' Journal. Συνέντευξη με τον Πασχάλη Κιτρομηλίδη φιλοξενείται στο τχ. 134, που κυκλοφορεί)

Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου, Hannah Arendt. O νόμος της γης και η λησμονημένη παράδοση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2021, 408 σελ.

 Εκκινώντας από τη Χάννα Άρεντ, η Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου γράφει ένα βιβλίο που αποτελεί πλούσια πηγή κινήτρων και ερεθισμάτων που μας ωθούν να ενδιαφερθούμε εκ νέου για ό,τι συμβαίνει στο πεδίο της πράξης και να επανεξετάσουμε τις δικές μας αντιλήψεις για τον ανθρώπινο κόσμο.

Κορνήλιος Καστοριάδης, Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, μετάφραση από τα γαλλικά: Σωτήρης Χαλικιάς, Γιούλη Σπαντιδάκη, Κώστας Σπαντιδάκης, Κέδρος, τελευταία επανέκδοση: Αθήνα 2010, 543 σελ.

Το 1975, ο Καστοριάδης δημοσίευσε το opus magnum του, τη Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας. Έργο κλασικό της σύγχρονης σκέψης, συνιστά μια επιστημολογική τομή. Ολοκληρώνοντας τη ρήξη με τον Μαρξ, προσφέρει ένα εντελώς νέο φιλοσοφικό και διανοητικό σύμπαν, οικοδομημένο στη βάση ριζικά νέων, αποκλειστικά δικών του, οντολογικών φιλοσοφικών κατηγοριών, με ανάφορό τους την κοινωνία, την ετερότητα του χρόνου, τον άνθρωπο, την ψυχή, τον κόσμο, το είναι/ον. Έργο με το οποίο ταυτοχρόνως καταθέτει και μιαν άλλη, βαθύτερη και διαφορετική, κατανόηση του πεδίου και των στόχων της πολιτικής. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της σκέψης του κορυφαίου στοχαστή της αυτονομίας; Και ποια η περιπετειώδης διαδρομή του στη ζωή και στο χώρο των ιδεών; [TBJ]

Θάνος Λίποβατς, Κριτική του μετανεωτερικού Λόγου. Τα παράδοξα του ατομικισμού, Αρμός, Αθήνα 2021, 330 σελ.

Όπως πάντα με δύσκολες διατυπώσεις, διάσπαρτες με επιγραμματικές  παραθέσεις σκέψεων, ο Θάνος Λίποβατς με το τελευταίο του βιβλίο δημιουργεί ένα πολύπλευρο τοπίο αναστοχασμού. Χωρίς αμφιβολία αποτελεί μια πολύ σημαντική συμβολή στη συζήτηση για τα πνευματικά αδιέξοδα της εποχής μας. Ως πηγή αυτών των αδιεξόδων εντοπίζεται ο  μετανεωτερικός Λόγος περί ταυτότητας. (Τεύχος 129)

Eva Weissweiler, Das Echo Deiner Frage. Dora und Walter Benjamin. Biographie einer Beziehung, Hoffmann und Campe, Hamburg 2020, 364 σελ. 

Βάλτερ Μπένγαμιν, Η «Δεσμίδα Ν» της εργασίας περί Στοών. Γνωσιοθεωρητικά, Θεωρία της προόδου. Εισαγωγή - μετάφραση από τα γερμανικά: Μανώλης Αθανασάκης, επιστημονική επιμέλεια, επίμετρο: Γεράσιμος Κουζέλης, Νήσος, Αθήνα 2021, 166 σελ.

Sergio Tischler, Χρόνος και Χειραφέτηση. Ο Μιχαήλ Μπαχτίν και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στη Ζούγκλα Λακαντάνα, πρόλογος: John Holloway, μετάφραση: Άννα Χόλογουεη, futura, Αθήνα 2011, 80 σελ.

Το πνεύμα του Walter Bendix Schönflies Benjamin (1842-1940) θα συνεχίσει να «στοιχειώνει» και στον 21ο αιώνα, με τη φασματική παρουσία του συγγραφέα του Μονόδρομου στις σύγχρονες μεγα-πόλεις, που αντικατέστησαν τις Μητροπόλεις του προηγούμενου αιώνα, κινούμενος, με τις ιδιότητες του υδράργυρου, ανάμεσα στις «γυναίκες της ζωής του», τις Στοές και στη ζούγκλα των Ζαπατίστας. Σε μια φαινομενικά αταίριαστη συμπόρευση, τρία βιβλία, δύο πρόσφατα και ένα παλαιότερο, πιστοποιούν πόσο επίκαιρος παραμένει αυτός ο στοχαστής της νεωτερικότητας. Πιστοποιούν ακόμα τις αντιφάσεις του καθώς και τη ριζωματικότητα του έργου του. (τεύχος 127)

Sue Prideaux, Φρίντριχ Νίτσε «Δεν είμαι άνθρωπος, είμαι δυναμίτης». Η βιογραφία, μετάφραση από τα αγγλικά: Νίνα Μπούρη,  Πατάκη, Αθήνα 2021, 456 σελ.

Ο Νίτσε (1844-1900) είναι ένας φιλόσοφος που ακόμα λατρεύεται. Ιδέες του όπως ο θάνατος του Θεού, ο υπεράνθρωπος και η ηθική του δούλου έχουν ορίσει τη δυτική κουλτούρα. Αλλ’ εκείνος είναι ένας από τους πιο παρεξηγημένους φιλοσόφους. Το έργο του συνδυάστηκε με τον ναζισμό – παρά τη θέλησή του, από παρεξηγήσεις κι από μεθοδεύσεις άλλων, κυρίως μάλιστα της αδελφής του. Η Σου Πριντό γράφει τη βιογραφία του με στόχο να διαλύσει τις εδραιωμένες παρεξηγήσεις για τον φιλόσοφο. Και παραδίδει ένα γοητευτικό κείμενο. [τεύχος 126]

Βάσω Κιντή, Φιλοσοφία της ιστορίας, Πόλις, Αθήνα 2021, 512 σελ.

Η φιλοσοφία της ιστορίας δεν είναι ένα αντικείμενο που ασχολείται απλώς με την έννοια της ιστορίας, με τις αρχές της ιστοριογραφίας και τις διάφορες μεθόδους ιστορικής συγγραφής και κριτικής. Είναι ένα αντικείμενο που για να το φέρεις σε πέρας πρέπει να αναμετρηθείς με έννοιες όπως ο χρόνος, το παρελθόν, η αντικειμενικότητα, η πραγματικότητα, η γλώσσα, το αφήγημα, το γεγονός, το συμβάν, η επιστήμη –έννοιες περίπλοκες και απαιτητικές. Η Κιντή νομίζω ότι σε αυτή την αναμέτρηση τα κατάφερε.

Αλέξη Παπάζογλου, Καθημερινή φιλοσοφία. 5 μαθήματα από την εποχή μας, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2020, 136 σελ. 

Όταν διδάσκει κανείς φιλοσοφία, τον ρωτούν συχνά αν και σε ποιο βαθμό οι αφηρημένες έννοιες, οι περίπλοκες θεωρίες και τα τεχνικά επιχειρήματα που θέλει να μεταδώσει έχουν κάποιο πρακτικό αντίκρισμα. Τα τελευταία χρόνια, πολλές εισαγωγές στη φιλοσοφία, απευθυνόμενες στο ευρύτερο κοινό, επιδιώκουν να αναδείξουν τη δυνατότητα αξιοποίησης του φιλοσοφικού στοχασμού για τη βαθύτερη κατανόηση ζητημάτων που μας απασχολούν σε διάφορες περιστάσεις του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου. Σε αυτήν την κατεύθυνση κινείται και το  πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Αλέξη Παπάζογλου, Καθημερινή φιλοσοφία. 5 μαθήματα από την εποχή μας, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.^[1]

Σωτήρης Μητραλέξης, Paul Tyson, Peter Harrison (επιμ.), Πέρα από την Επιστήμη και τη Θρησκεία – Νέες φιλοσοφικές και ιστορικές προσεγγίσεις, επίμετρο: Αθανάσιος Σ. Φωκάς, Ροπή, Θεσσαλονίκη 2021, 256 σελ.

Η συλλογή δοκιμίων, Πέρα από την Επιστήμη και τη Θρησκεία: νέες φιλοσοφικές και ιστορικές προσεγγίσεις, είναι ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί σε πολλά επίπεδα. Ο επιστημολόγος, ο ιστορικός των ιδεών, ο ειδικός στη φιλοσοφία μπορούν να αλιεύσουν επιχειρήματα και παραπομπές που θα ικανοποιήσουν τον πιο απαιτητικό ανάμεσα τους.