Φιλοσοφία

Βάσω Κιντή - Φιλήμων Παιονίδης (επιμ.), Τρόποι του φιλοσοφείν. Τιμητικός τόμος για τον Στέλιο Βιρβιδάκη, Εκκρεμές, Αθήνα 2024, 547 σελ.

Σαράντα ένας συγγραφείς με ισάριθμα άρθρα. Ο Στέλιος Βιρβιδάκης, που έχει προσφέρει στη φιλοσοφία σχεδόν σαράντα χρόνια πανεπιστημιακής διδασκαλίας, πρέπει να είναι ευτυχής που τόσοι άνθρωποι συνεισέφεραν τόσο καλά κείμενα σε αυτό τον τόμο για να τον τιμήσουν.

Σπύρος Ράγκος, θαυμάζειν-απορείν-φιλοσοφείν. Η αρχή της φιλοσοφίας και η φιλοσοφία ως αρχή στην κλασική εποχή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2023, 384 σελ.

Ο Σπύρος Ράγκος, με τον πλέον ευθύβολο (και αναγνωστικώς απολαυστικό) τρόπο, μας δείχνει ότι ο πλατωνικός στοχασμός, η πλατωνική φιλοσοφία, η οποία δεν αποτελεί κλειστό και αυτοαναφορικό σύστημα, είναι ένα ανοικτό έργο, με διάρκεια, μια ανοικτή φιλοσοφία, γι’ αυτό και είναι ριζικώς αντιδογματική.

Corine Pelluchon, O Διαφωτισμός στην εποχή του εμβίου, μετάφραση από τα γαλλικά: Γιάννης Κτενάς, Πόλις, Αθήνα 2024, 350 σελ. 

«Η κεντρική ιδέα του παρόντος έργου είναι ότι στο σημερινό οικολογικό, τεχνολογικό και γεωπολιτικό πλαίσιο, ο μοναδικός τρόπος να συνεχίσουμε το έργο ατομικής και κοινωνικής χειραφέτησης του Διαφωτισμού είναι μία αναθεώρηση των θεμελίων του, η οποία θα οδηγήσει στην υπέρβαση του ανθρωποκεντρισμού και των δυϊσμών του, ιδίως εκείνου που αντιπαραθέτει τη φύση και τον πολιτισμό» (σ. 12-13). Τι προτείνει η Κορίν Πελισόν;

Jürgen Habermas, Ein neuer Strukturwandel der Öffentlichkeit und die deliberative Politik, Suhrkamp Verlag, Βερολίνο 2022, 108 σελ.

Jürgen Habermas, Μια νέα μεταβολή δομής της δημόσιας σφαίρας και η διαβουλευτική πολιτική, μετάφραση από τα γερμανικά: Φανή Παραφόρου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024, 136 σελ.

Από την εποχή του Αριστοτέλη, που κυριαρχούσε ο προφορικός λόγος για την ανταλλαγή επιχειρημάτων και την αναζήτηση νοήματος, ώς σήμερα, η δημόσια σφαίρα, ο χώρος δηλαδή ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών και στο πολιτικό σύστημα της κοινωνίας, έχει μεταφερθεί σε μεγάλο βαθμό στο διαδίκτυο. Οι αλλαγές στον τρόπο γραφής, μετάδοσης, επικοινωνίας, οι δυνατότητες παραπλάνησης, οι θεωρίες συνωμοσίας και τα fake news, η αλλαγή των ορίων ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό και, τελικά, η διεκδίκηση της πολιτικής στον νέο ψηφιακό κόσμο είναι το αντικείμενο μιας νέας, στοχαστικής εισφοράς στη σκέψη του γερμανού φιλοσόφου, Γιούργκεν Χάμπερμας. [ΤΒJ]

Στέφανος Τραχανάς, Ο κύκλος. Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024, 413 σελ.

Το νέο βιβλίο του Στέφανου Τραχανά, μεταξύ άλλων, έχει και έναν πολύ συγκεκριμένο, πρακτικό σκοπό: να σηκώσει όσο πιο ψηλά γίνεται την κόκκινη σημαία στον διαβρωτικό ρόλο του σχετικισμού της επιστημονικής γνώσης και της ψευδο-επιστήμης για τους κοινωνικούς θεσμούς (π.χ. την εμμονή της διδασκαλίας του ευφυούς σχεδιασμού –την πιο πρόσφατη μεταμφίεση του βιβλικού δημιουργισμού σε επιστήμη– στο λύκειο, παράλληλα με τη θεωρία της εξέλιξης). Νομίζω ότι στον «αγώνα» αυτόν η εξελικτική θεώρηση μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη.

Hannah Arendt, Η ζωή του νου. Τόμος ΙΙ: Βούληση, μετάφραση από τα αγγλικά:  Δημήτρης Ψυχογιός, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2023, 304 σελ.

Το πρόβλημα της Βούλησης είναι ο σκόλοψ τη σαρκί, το αγκάθι στο σώμα της φιλοσοφίας. Αφενός, η κατάφαση της ελεύθερης Βούλησης φαίνεται να συγκρούεται με την έννοια της αιτιότητας. Αφετέρου ωστόσο, η απόρριψή της αφήνει μετέωρη την αναζήτηση ηθικής ευθύνης, ή ακόμη και τη νομιμοποίηση της επιβολής ποινών στο πλαίσιο μιας κοινότητας. Η προσπάθεια της Χάννα Άρεντ να αντιμετωπίσει αυτόν τον σκόλοπα είναι ηρωική και συγκινητική, ακόμη και όταν δεν πείθει – ή μάλλον: ιδίως όταν δεν πείθει.

Leo Strauss, Τι είναι πολιτική φιλοσοφία / Τα τρία κύματα της Νεωτερικότητας, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2021, 380 σελ.

Σύμφωνα με τον γερμανοεβραϊκής καταγωγής πολιτικό φιλόσοφο Λέο Στράους, η μόνη λύση για την αποφυγή του μηδενισμού που ταλανίζει τη σύγχρονη φιλοσοφία, θα ήταν η επιστροφή στην παραδοσιακή ιδέα του φυσικού δικαίου, ιδιαίτερα στην αρχαιοελληνική του εκδοχή, η οποία απωλέσθηκε σταδιακά κατά τους Νεότερους Χρόνους, ανοίγοντας τελικά την πόρτα στον πολιτικό ολοκληρωτισμό. Την άποψη αυτή θα την αναπτύξει ο Στράους στο opus magnum του Φυσικό δίκαιο και ιστορία. Οι δύο μονογραφίες που δημοσιεύονται από τις εκδόσεις Ζήτρος, μαζί με τις δύο μονογραφίες των μελετητών του, θα μπορούσαν να διαβασθούν ως χρήσιμη εισαγωγή σε εκείνο το έργο.

Richard J. Bernstein, Γιατί πρέπει να διαβάζουμε Χάνα Άρεντ, μετάφραση από τα αγγλικά: Βασιλική Σουλαδάκη, επιμέλεια: Δημήτρης Ψυχογιός, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2019, 144 σελ.

Πριν από μερικούς μήνες, κυκλοφόρησε μεταφρασμένο από τον Δημήτρη Ψυχογιό το τελευταίο και ίσως το κορυφαίο έργο της Χάννα Άρεντ, Η ζωή του νου (δυο τόμοι, α’: Σκέψη, β’: Βούληση). Είναι μια προσπάθεια ανάλυσης του ανθρώπινου νου μέσω της κριτικής προσέγγισης του έργου των μεγάλων φιλοσόφων, από τους Προσωκρατικούς ώς τους σύγχρονους. Συχνά ερμητική, η Χάννα Άρεντ είναι πρόσφορη στις ερμηνείες. Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια προσπάθεια εισαγωγής στη σκέψη της φιλοσόφου, μέσω των προσεγγίσεων του Κορνήλιου Καστοριάδη αλλά και του μελετητή της, Ρίτσαρντ Τζ. Μπερνστάιν. [ΤΒJ]

Sigmund Freud, Χειρόγραφα κοκαΐνης, μετάφραση: Γιώργος Βίλλιος, Ερατώ, Αθήνα 1989, 261 σελ.

Για τον Φρόυντ, η ψυχαναλυτική θεωρία ήταν απλώς η τρίτη σκάλα στην οποία αποπειράθηκε να αναρριχηθεί, για να φτάσει στην καταξίωση και την οικονομική ανεξαρτησία. Έχουν προηγηθεί δύο άλλες, λιγότερο γνωστές. Από τη μία πλευρά, η προσπάθεια κατανόησης της αναπαραγωγής και των σχετικών οργάνων των χελιών. Από την άλλη, η εξερεύνηση της θεραπευτικής/αναισθητικής δράσης της κοκαΐνης. 

Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος, Παναγιώτης Κονδύλης και Alexandre Kojève, Ευρασία, Αθήνα 2023, 128 σελ. 

Το νέο βιβλίο του ακαδημαϊκού και συγγραφέα Γιώργου Λ. Ευαγγελόπουλου είναι ένα από τα μάλλον λίγα έργα που ο αναγνώστης ολοκληρώνει ευχόμενος να ήταν κάπως ογκωδέστερα καθώς, με τις ερεθιστικές τους επισημάνσεις και συσχετίσεις, κατορθώνουν να ερεθίζουν την αναγνωστική «όρεξη», δίχως ποτέ να τη φτάνουν σε οριστικό κορεσμό. Μέρος μιας σειράς ειδικά επιλεγμένων τόμων που εκδίδονται από το Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου (Ι.ΔΙ.Σ.), έχει γραφεί με στόχο να λειτουργήσει ως εισαγωγή για την καλύτερη κατανόηση της σύνδεσης της φιλοσοφίας με την πολιτική επιστήμη και τις διεθνείς σχέσεις, προπαντός στον εικοστό πρώτο αιώνα.

Χέγκελ, Πρόλογοι και εισαγωγές, μετάφραση από τα γερμανικά, ερμηνευτικά σχόλια: Παναγιώτης Θανασάς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2021, 408 σελ.

Ο τόμος Χέγκελ: Πρόλογοι και Εισαγωγές, σε μετάφραση και με ερμηνευτικά σχόλια του Παναγιώτη Θανασά, ήρθε να καλύψει ένα κενό στην εικόνα του ελληνικού αναγνωστικού κοινού για την κλασική γερμανική φιλοσοφία. Τι είναι όμως η κλασική γερμανική φιλοσοφία και με ποιον τρόπο προσλαμβάνεται στον ελληνικό χώρο; (τεύχος 143)

Η αναζήτηση της εγελιανής απάντησης στο περί θεού ερώτημα σίγουρα δεν μπορεί ούτε να ξεκινήσει με τη διάσημη μεταξύ εγελιανών ερευνητών και θεολογούντων Φιλοσοφία της θρησκείας –η οποία αποτελεί ακριβώς φιλοσοφία της θρησκείας, και σε καμία περίπτωση δεν εξαντλεί τον αμιγώς φιλοσοφικό λόγο του Χέγκελ περί θεού–, ούτε βέβαια και να περιοριστεί σε αυτήν. Πολύ περισσότερο, ο φιλόπονος αναγνώστης πρέπει να ξεκινήσει την αναζήτηση συστηματικά με την ίδια την εγελιανή φιλοσοφία, δηλαδή με τη συστηματική αφετηρία αυτής της φιλοσοφίας: με το πρώτο τμήμα της Εγκυκλοπαίδειας, το οποίο φέρει τον χαρακτηριστικό για τη σημασία και πολυπλοκότητα του έργου τίτλο Επιστήμη της Λογικής.