Φιλοσοφία

Στέφανος Δημητρίου, Ο ελεύθερος άνθρωπος. Ο πολιτικός ανθρωπισμός και η «πολιτική μηχανή» του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, Πόλις, Αθήνα 2021,  608 σελ.

Ο Ελεύθερος άνθρωπος του Στέφανου Δημητρίου είναι ένα δύσκολο, στιβαρό και ενδιαφέρον έργο. Ο συγγραφέας έβαλε το στοίχημα να αναδείξει την πολιτική και θεσμική σημασία του ρεπουμπλικανισμού και την σύνδεσή του με τη Δημοκρατία, να αξιοποιήσει δηλαδή το έργο του πατέρα της δημοκρατικής αρχής Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, για να παρουσιάσει τις καταβολές του θεμελιωδέστερου προτάγματος των αντιπροσωπευτικών θεσμών και να  καταδείξει τα μετανεωτερικά διακυβεύματα σε σχέση με την πραγμάτωσή του. (τεύχος 140)

Χάννα Άρεντ, Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού. Τρίτος τόμος: Ολοκληρωτισμός, μετάφραση από τα αγγλικά: Βασίλης Τομανάς, Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2017, 248 σελ. 

Τα στρατόπεδα των δυο ολοκληρωτισμών του εικοστού αιώνα, του ναζισμού και του κομμουνισμού, αποτέλεσαν πειραματικά εργαστήρια παραγωγής απρόσωπων θυμάτων και, συνακόλουθα, εκπαίδευσης ανελέητων εξουσιαστών. Ολοκληρωτισμός και στρατόπεδα συγκέντρωσης στη σκέψη τής Χάννα Άρεντ.

Κυριάκος Σ. Κατσιμάνης, Η γραφή του Νίτσε κατά Σωκράτη. Kαταγγελτικός λόγος και κριτικός αντίλογος, Παπαζήση, Αθήνα 2022, 250 σελ.

 Στο νέο φιλοσοφικό του έργο, ο Κυριάκος Κατσιμάνης εμβαθύνει στην ετεροχρονισμένη φιλοσοφική και ιδεολογική σύγκρουση μεταξύ Νίτσε και Σωκράτη, για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία.

Michael J. Sandel, Η τυραννία της αξίας. Τι έχει απογίνει το γενικό καλό;, μετάφραση από τα αγγλικά: Μιχάλης Μητσός, Πόλις, Αθήνα 2022, 464 σελ.

Η ιδιότυπη κριτική του καθηγητή Μάικλ Σαντέλ στην «καθοδηγούμενη από την αγορά αξιοκρατική ηθική» και η επίθεσή του κατά του κοινωνικού φιλελευθερισμού εκκινεί από ενδιαφέρουσες επισημάνσεις, αλλά καταλήγει μετέωρη. Αλλά θα ήταν καταστροφή αν η σκέψη του εύρισκε εφαρμογή στην Ελλάδα, που παλεύει να αφήσει πίσω το παρελθόν της και να επενδύσει στην αξιοκρατία. [ΤΒJ]

Παντελής Λέκκας, Ο Πύργος της Βαβέλ του Μάικλ Όουξοτ. Ερμηνεία ενός φιλοσοφικού διηγήματος, Τόπος, Αθήνα 2022, 179 σελ.

Ο συντηρητικός βρετανός στοχαστής Μάικλ Όουξοτ είναι, για τον καθηγητή Παντελή Λέκκα, μια προσωπικότητα της σκέψης που μιλά καίρια στην εποχή μας. Ο συντηρητισμός του θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί στις προσπάθειες αντιστροφής της δημοκρατικής φιλελεύθερης νεωτερικότητας, είτε αυτές γίνονται στο όνομα ενός νέου εθνικιστικού και παραδοσιοκρατικού αυταρχισμού είτε μέσα από την αντιαποικιακή ιδεολογία της ακύρωσης και τον κοινοτισμό των ιδιαίτερων ταυτοτήτων που κομίζει.  Ένα παραμύθι και ένα δοκίμιο ως εισαγωγή στην πολιτική της βαθιάς αμφιβολίας.

Προκόπης Παυλόπουλος, Από την επαλήθευση στην επιλάθευση. Το χρονικό της επιστημολογικής εξέλιξης από τους Προσωκρατικούς έως την εποχή μας, Gutenberg, Αθήνα 2019, 120 σελ.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, εξέδωσε μια ομιλία του στην οποία συνομιλεί με προσωπικότητες όπως ο Πόππερ, ο Αϊνστάιν ή ο Κουν. Παρ’ ότι νομικός, επέλεξε ένα θέμα που δεν είναι της ειδικότητάς του και αφορά τη φιλοσοφία της επιστήμης (ή την επιστημολογία, όπως λέγεται αυτό το πεδίο στη Γαλλία και ενίοτε στην Ελλάδα), ώστε να συνδεθεί με το θέμα του συνεδρίου στο οποίο παρέστη. Δυστυχώς, το κείμενό του, το οποίο δημοσιεύεται στο βιβλίο και σε αγγλική μετάφραση, αποτελεί το ίδιο μια επιτελεστική έκθεση λάθους. Σε ποια λάθη υποπίπτει ο Πρόεδρος; [σημείωση: η κριτική αυτή είχε δημοσιευτεί στο τχ. 105 του Books' Journal, Ιανουάριος 2020, όταν ακόμα ο Προκόπης Παυλόπουλος ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Αναδημοσιεύεται σήμερα, όπως είχε δημοσιευτεί τότε, επειδή έκανε επίκαιρη την επιστημονική σκέψη του τέως Προέδρου η είσοδός του στην Ακαδημία Αθηνών - TBJ]

Paul Veyne, Φουκώ. Η σκέψη του, η προσωπικότητά του, μετάφραση από τα γαλλικά: Γιώργος Καράμπελας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2011, 276 σελ.

Δεν μπορώ να κρύψω την χαρά μου για την πρωτοβουλία της Εστίας να προσφέρει στο ελληνόφωνο κοινό αυτό το καταπληκτικό βιβλίο που, μαζί με το έργο του Μισέλ Φουκώ, ανατέμνει σημαντικά ζητήματα της φιλοσοφίας και της επιστημολογίας της ιστορίας. Αναδημοσίευση από το τεύχος 18 του Books' Journal, Απρίλιος 2012, με αφορμή το θάνατο του ιστορικού Πωλ Βεν.

Πασχάλης Κιτρομηλίδης, Θρησκεία και πολιτική στον ορθόδοξο κόσμο.Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι προκλήσεις της νεωτερικότητας, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2021, 256 σελ.

Αν με τον όρο μετανεωτερικότητα εννοούμε την επιστροφή στη θρησκεία, για όσους πιστεύουν στη δυναμική του Διαφωτισμού το νέο βιβλίο του καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη, που μεταφράστηκε από τα αγγλικά, αποπειράται να ανοίξει διάλογος και στη χώρα μας μεταξύ θρησκείας και νεωτερικότητας. Οι δεδηλωμένοι πολέμιοι ένθεν και ένθεν της μεθορίου της νεωτερικότητας, στο παρελθόν, φάνηκε ότι μάλλον δεν τον επιθυμούσαν. Σήμερα; (Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 130 του Books' Journal. Συνέντευξη με τον Πασχάλη Κιτρομηλίδη φιλοξενείται στο τχ. 134, που κυκλοφορεί)

Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου, Hannah Arendt. O νόμος της γης και η λησμονημένη παράδοση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2021, 408 σελ.

 Εκκινώντας από τη Χάννα Άρεντ, η Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου γράφει ένα βιβλίο που αποτελεί πλούσια πηγή κινήτρων και ερεθισμάτων που μας ωθούν να ενδιαφερθούμε εκ νέου για ό,τι συμβαίνει στο πεδίο της πράξης και να επανεξετάσουμε τις δικές μας αντιλήψεις για τον ανθρώπινο κόσμο.

Κορνήλιος Καστοριάδης, Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, μετάφραση από τα γαλλικά: Σωτήρης Χαλικιάς, Γιούλη Σπαντιδάκη, Κώστας Σπαντιδάκης, Κέδρος, τελευταία επανέκδοση: Αθήνα 2010, 543 σελ.

Το 1975, ο Καστοριάδης δημοσίευσε το opus magnum του, τη Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας. Έργο κλασικό της σύγχρονης σκέψης, συνιστά μια επιστημολογική τομή. Ολοκληρώνοντας τη ρήξη με τον Μαρξ, προσφέρει ένα εντελώς νέο φιλοσοφικό και διανοητικό σύμπαν, οικοδομημένο στη βάση ριζικά νέων, αποκλειστικά δικών του, οντολογικών φιλοσοφικών κατηγοριών, με ανάφορό τους την κοινωνία, την ετερότητα του χρόνου, τον άνθρωπο, την ψυχή, τον κόσμο, το είναι/ον. Έργο με το οποίο ταυτοχρόνως καταθέτει και μιαν άλλη, βαθύτερη και διαφορετική, κατανόηση του πεδίου και των στόχων της πολιτικής. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της σκέψης του κορυφαίου στοχαστή της αυτονομίας; Και ποια η περιπετειώδης διαδρομή του στη ζωή και στο χώρο των ιδεών; [TBJ]

Θάνος Λίποβατς, Κριτική του μετανεωτερικού Λόγου. Τα παράδοξα του ατομικισμού, Αρμός, Αθήνα 2021, 330 σελ.

Όπως πάντα με δύσκολες διατυπώσεις, διάσπαρτες με επιγραμματικές  παραθέσεις σκέψεων, ο Θάνος Λίποβατς με το τελευταίο του βιβλίο δημιουργεί ένα πολύπλευρο τοπίο αναστοχασμού. Χωρίς αμφιβολία αποτελεί μια πολύ σημαντική συμβολή στη συζήτηση για τα πνευματικά αδιέξοδα της εποχής μας. Ως πηγή αυτών των αδιεξόδων εντοπίζεται ο  μετανεωτερικός Λόγος περί ταυτότητας. (Τεύχος 129)

Eva Weissweiler, Das Echo Deiner Frage. Dora und Walter Benjamin. Biographie einer Beziehung, Hoffmann und Campe, Hamburg 2020, 364 σελ. 

Βάλτερ Μπένγαμιν, Η «Δεσμίδα Ν» της εργασίας περί Στοών. Γνωσιοθεωρητικά, Θεωρία της προόδου. Εισαγωγή - μετάφραση από τα γερμανικά: Μανώλης Αθανασάκης, επιστημονική επιμέλεια, επίμετρο: Γεράσιμος Κουζέλης, Νήσος, Αθήνα 2021, 166 σελ.

Sergio Tischler, Χρόνος και Χειραφέτηση. Ο Μιχαήλ Μπαχτίν και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στη Ζούγκλα Λακαντάνα, πρόλογος: John Holloway, μετάφραση: Άννα Χόλογουεη, futura, Αθήνα 2011, 80 σελ.

Το πνεύμα του Walter Bendix Schönflies Benjamin (1842-1940) θα συνεχίσει να «στοιχειώνει» και στον 21ο αιώνα, με τη φασματική παρουσία του συγγραφέα του Μονόδρομου στις σύγχρονες μεγα-πόλεις, που αντικατέστησαν τις Μητροπόλεις του προηγούμενου αιώνα, κινούμενος, με τις ιδιότητες του υδράργυρου, ανάμεσα στις «γυναίκες της ζωής του», τις Στοές και στη ζούγκλα των Ζαπατίστας. Σε μια φαινομενικά αταίριαστη συμπόρευση, τρία βιβλία, δύο πρόσφατα και ένα παλαιότερο, πιστοποιούν πόσο επίκαιρος παραμένει αυτός ο στοχαστής της νεωτερικότητας. Πιστοποιούν ακόμα τις αντιφάσεις του καθώς και τη ριζωματικότητα του έργου του. (τεύχος 127)