Φιλοσοφία
Jürgen Habermas, Ein neuer Strukturwandel der Öffentlichkeit und die deliberative Politik, Suhrkamp Verlag, Βερολίνο 2022, 108 σελ.
Jürgen Habermas, Μια νέα μεταβολή δομής της δημόσιας σφαίρας και η διαβουλευτική πολιτική, μετάφραση από τα γερμανικά: Φανή Παραφόρου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024, 136 σελ.
Από την εποχή του Αριστοτέλη, που κυριαρχούσε ο προφορικός λόγος για την ανταλλαγή επιχειρημάτων και την αναζήτηση νοήματος, ώς σήμερα, η δημόσια σφαίρα, ο χώρος δηλαδή ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών και στο πολιτικό σύστημα της κοινωνίας, έχει μεταφερθεί σε μεγάλο βαθμό στο διαδίκτυο. Οι αλλαγές στον τρόπο γραφής, μετάδοσης, επικοινωνίας, οι δυνατότητες παραπλάνησης, οι θεωρίες συνωμοσίας και τα fake news, η αλλαγή των ορίων ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό και, τελικά, η διεκδίκηση της πολιτικής στον νέο ψηφιακό κόσμο είναι το αντικείμενο μιας νέας, στοχαστικής εισφοράς στη σκέψη του γερμανού φιλοσόφου, Γιούργκεν Χάμπερμας. [ΤΒJ]
Το απόλυτο, το σχετικό και το μη-πλήρες
Στέφανος Τραχανάς, Ο κύκλος. Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024, 413 σελ.
Το νέο βιβλίο του Στέφανου Τραχανά, μεταξύ άλλων, έχει και έναν πολύ συγκεκριμένο, πρακτικό σκοπό: να σηκώσει όσο πιο ψηλά γίνεται την κόκκινη σημαία στον διαβρωτικό ρόλο του σχετικισμού της επιστημονικής γνώσης και της ψευδο-επιστήμης για τους κοινωνικούς θεσμούς (π.χ. την εμμονή της διδασκαλίας του ευφυούς σχεδιασμού –την πιο πρόσφατη μεταμφίεση του βιβλικού δημιουργισμού σε επιστήμη– στο λύκειο, παράλληλα με τη θεωρία της εξέλιξης). Νομίζω ότι στον «αγώνα» αυτόν η εξελικτική θεώρηση μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη.
Hannah Arendt, Η ζωή του νου. Τόμος ΙΙ: Βούληση, μετάφραση από τα αγγλικά: Δημήτρης Ψυχογιός, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2023, 304 σελ.
Το πρόβλημα της Βούλησης είναι ο σκόλοψ τη σαρκί, το αγκάθι στο σώμα της φιλοσοφίας. Αφενός, η κατάφαση της ελεύθερης Βούλησης φαίνεται να συγκρούεται με την έννοια της αιτιότητας. Αφετέρου ωστόσο, η απόρριψή της αφήνει μετέωρη την αναζήτηση ηθικής ευθύνης, ή ακόμη και τη νομιμοποίηση της επιβολής ποινών στο πλαίσιο μιας κοινότητας. Η προσπάθεια της Χάννα Άρεντ να αντιμετωπίσει αυτόν τον σκόλοπα είναι ηρωική και συγκινητική, ακόμη και όταν δεν πείθει – ή μάλλον: ιδίως όταν δεν πείθει.
Leo Strauss, Τι είναι πολιτική φιλοσοφία / Τα τρία κύματα της Νεωτερικότητας, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2021, 380 σελ.
Σύμφωνα με τον γερμανοεβραϊκής καταγωγής πολιτικό φιλόσοφο Λέο Στράους, η μόνη λύση για την αποφυγή του μηδενισμού που ταλανίζει τη σύγχρονη φιλοσοφία, θα ήταν η επιστροφή στην παραδοσιακή ιδέα του φυσικού δικαίου, ιδιαίτερα στην αρχαιοελληνική του εκδοχή, η οποία απωλέσθηκε σταδιακά κατά τους Νεότερους Χρόνους, ανοίγοντας τελικά την πόρτα στον πολιτικό ολοκληρωτισμό. Την άποψη αυτή θα την αναπτύξει ο Στράους στο opus magnum του Φυσικό δίκαιο και ιστορία. Οι δύο μονογραφίες που δημοσιεύονται από τις εκδόσεις Ζήτρος, μαζί με τις δύο μονογραφίες των μελετητών του, θα μπορούσαν να διαβασθούν ως χρήσιμη εισαγωγή σε εκείνο το έργο.
Richard J. Bernstein, Γιατί πρέπει να διαβάζουμε Χάνα Άρεντ, μετάφραση από τα αγγλικά: Βασιλική Σουλαδάκη, επιμέλεια: Δημήτρης Ψυχογιός, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2019, 144 σελ.
Πριν από μερικούς μήνες, κυκλοφόρησε μεταφρασμένο από τον Δημήτρη Ψυχογιό το τελευταίο και ίσως το κορυφαίο έργο της Χάννα Άρεντ, Η ζωή του νου (δυο τόμοι, α’: Σκέψη, β’: Βούληση). Είναι μια προσπάθεια ανάλυσης του ανθρώπινου νου μέσω της κριτικής προσέγγισης του έργου των μεγάλων φιλοσόφων, από τους Προσωκρατικούς ώς τους σύγχρονους. Συχνά ερμητική, η Χάννα Άρεντ είναι πρόσφορη στις ερμηνείες. Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια προσπάθεια εισαγωγής στη σκέψη της φιλοσόφου, μέσω των προσεγγίσεων του Κορνήλιου Καστοριάδη αλλά και του μελετητή της, Ρίτσαρντ Τζ. Μπερνστάιν. [ΤΒJ]
Sigmund Freud, Χειρόγραφα κοκαΐνης, μετάφραση: Γιώργος Βίλλιος, Ερατώ, Αθήνα 1989, 261 σελ.
Για τον Φρόυντ, η ψυχαναλυτική θεωρία ήταν απλώς η τρίτη σκάλα στην οποία αποπειράθηκε να αναρριχηθεί, για να φτάσει στην καταξίωση και την οικονομική ανεξαρτησία. Έχουν προηγηθεί δύο άλλες, λιγότερο γνωστές. Από τη μία πλευρά, η προσπάθεια κατανόησης της αναπαραγωγής και των σχετικών οργάνων των χελιών. Από την άλλη, η εξερεύνηση της θεραπευτικής/αναισθητικής δράσης της κοκαΐνης.
Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος, Παναγιώτης Κονδύλης και Alexandre Kojève, Ευρασία, Αθήνα 2023, 128 σελ.
Το νέο βιβλίο του ακαδημαϊκού και συγγραφέα Γιώργου Λ. Ευαγγελόπουλου είναι ένα από τα μάλλον λίγα έργα που ο αναγνώστης ολοκληρώνει ευχόμενος να ήταν κάπως ογκωδέστερα καθώς, με τις ερεθιστικές τους επισημάνσεις και συσχετίσεις, κατορθώνουν να ερεθίζουν την αναγνωστική «όρεξη», δίχως ποτέ να τη φτάνουν σε οριστικό κορεσμό. Μέρος μιας σειράς ειδικά επιλεγμένων τόμων που εκδίδονται από το Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου (Ι.ΔΙ.Σ.), έχει γραφεί με στόχο να λειτουργήσει ως εισαγωγή για την καλύτερη κατανόηση της σύνδεσης της φιλοσοφίας με την πολιτική επιστήμη και τις διεθνείς σχέσεις, προπαντός στον εικοστό πρώτο αιώνα.
Χέγκελ, Πρόλογοι και εισαγωγές, μετάφραση από τα γερμανικά, ερμηνευτικά σχόλια: Παναγιώτης Θανασάς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2021, 408 σελ.
Ο τόμος Χέγκελ: Πρόλογοι και Εισαγωγές, σε μετάφραση και με ερμηνευτικά σχόλια του Παναγιώτη Θανασά, ήρθε να καλύψει ένα κενό στην εικόνα του ελληνικού αναγνωστικού κοινού για την κλασική γερμανική φιλοσοφία. Τι είναι όμως η κλασική γερμανική φιλοσοφία και με ποιον τρόπο προσλαμβάνεται στον ελληνικό χώρο; (τεύχος 143)
Η αναζήτηση της εγελιανής απάντησης στο περί θεού ερώτημα σίγουρα δεν μπορεί ούτε να ξεκινήσει με τη διάσημη μεταξύ εγελιανών ερευνητών και θεολογούντων Φιλοσοφία της θρησκείας –η οποία αποτελεί ακριβώς φιλοσοφία της θρησκείας, και σε καμία περίπτωση δεν εξαντλεί τον αμιγώς φιλοσοφικό λόγο του Χέγκελ περί θεού–, ούτε βέβαια και να περιοριστεί σε αυτήν. Πολύ περισσότερο, ο φιλόπονος αναγνώστης πρέπει να ξεκινήσει την αναζήτηση συστηματικά με την ίδια την εγελιανή φιλοσοφία, δηλαδή με τη συστηματική αφετηρία αυτής της φιλοσοφίας: με το πρώτο τμήμα της Εγκυκλοπαίδειας, το οποίο φέρει τον χαρακτηριστικό για τη σημασία και πολυπλοκότητα του έργου τίτλο Επιστήμη της Λογικής.
Χέγκελ, Πρόλογοι και εισαγωγές, μετάφραση από τα γερμανικά, ερμηνευτικά σχόλια: Παναγιώτης Θανασάς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2021, 408 σελ.
Στην ιστορία της φιλοσοφίας, ο Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ αποτελεί αναμφίβολα την αποκορύφωση όχι μόνο του γερμανικού ιδεαλισμού αλλά και της κλασικής φιλοσοφικής παράδοσης συνολικά, ειδικότερα της δυτικής μεταφυσικής, της λεγόμενης philosophia perennis («αιώνια φιλοσοφία»). Και, επιτέλους, κυκλοφόρησε στα ελληνικά μια υποδειγματική έκδοση θεμελιακών κειμένων του.
Η φιλοσοφία του Γκέοργκ Χέγκελ συνιστά την κορύφωση και ουσιαστικά (παρά την όποια μεταγενέστερη συμβολή του Σέλλινγκ) την ολοκλήρωση του ρεύματος του γερμανικού ιδεαλισμού. Στη σκέψη του Χέγκελ, μάλιστα, ο ιδεαλισμός λαμβάνει μια σαφή μορφή η οποία διόλου δεν συμπίπτει με τις συνήθεις προσλήψεις της έννοιας: ο εγελιανός ιδεαλισμός δεν είναι η συγκρότηση μιας «δεύτερης» πραγματικότητας και η εμβάπτιση σε αυτήν, αλλά η θεμελιώδης διάγνωση ότι η μία και μοναδική πραγματικότητα διέπεται από μια δομή και τάξη, η οποία είναι πλήρως προσιτή στην ανθρώπινη γνώση.
Στέφανος Δημητρίου, Ο ελεύθερος άνθρωπος. Ο πολιτικός ανθρωπισμός και η «πολιτική μηχανή» του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, Πόλις, Αθήνα 2021, 608 σελ.
Ο Ελεύθερος άνθρωπος του Στέφανου Δημητρίου είναι ένα δύσκολο, στιβαρό και ενδιαφέρον έργο. Ο συγγραφέας έβαλε το στοίχημα να αναδείξει την πολιτική και θεσμική σημασία του ρεπουμπλικανισμού και την σύνδεσή του με τη Δημοκρατία, να αξιοποιήσει δηλαδή το έργο του πατέρα της δημοκρατικής αρχής Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, για να παρουσιάσει τις καταβολές του θεμελιωδέστερου προτάγματος των αντιπροσωπευτικών θεσμών και να καταδείξει τα μετανεωτερικά διακυβεύματα σε σχέση με την πραγμάτωσή του. (τεύχος 140)