Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης

Η χθεσινή μέρα ήταν μια μέρα υψηλού ακτιβιστικού συμβολισμού. Από τη διεθνή επικαιρότητα στα νερά της Νοτιοανατολικής Μεσoγείου έπλεε το ιστιοφόρο Madleen, προκειμένου να μεταφέρει ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα υπό το καπετανάτο της Γκρέτα Τούνμπεργκ, μέχρι που χάθηκε από το χάρτη... η Γάζα!

Ταυτόχρονα, στα καθ’ ημάς, το ρηξικέλευθο, νέο ΔΣ της Εταιρείας Συγγραφέων  καλούσε  σε ανοιχτή συνεδρίαση-συζήτηση για το κλείσιμο του βιβλιοπωλείου Επί Λέξει στην Οδό Ακαδημίας, στο χώρο του βιβλιοπωλείου. Και εδώ, κατά έναν μεταφυσικό εναλλακτικό λόγο, χάθηκε η βιβλιοπώλης μαζί με το αγωνιστικό μελόδραμα.

Στο μεταξύ, η θερμοκρασία στο κέντρο των Αθηνών έφτανε τους 40 βαθμούς Κελσίου. Θερμοκρασίες Γάζας...  και συντροφικοί εναλλακτικοί διάλογοι: 

...όταν αποφασίζεις να κάνεις έμπρακτη δήλωση συμπαράστασης και βρίσκεσαι στους 40 βαθμούς Κελσίου να κοιτάς σαν ηλίθιος την κλειστή πόρτα ενός βιβλιοπωλείου»

«Όλη την εβδομάδα η Μαρία τους δήλωνε ότι για πολλούς λόγους δεν ήθελε να γίνει αυτή η εκδήλωση. Χωρίς σεβασμό, χωρίς ενσυναισθηση, εμμονικα επέμεναν να κάνουν την εκδήλωση. Το βιβλιοπωλείο έκανε ανακοίνωση ότι θα μείνει κλειστό»

Η πρόταση που συζητούσα χθες το βράδυ με συνάδελφο συγγραφέα για να βγούμε από το αδιέξοδο, είναι η εξής: Με το σκεπτικό «η ισχύς εν τη ενώσει», προτείνουμε στην Γκρέτα και την Εταιρεία Ελλήνων Συγγραφέων να ενώσουν τις δυνάμεις τους στον κοινό αγώνα, ο καθένας από το μετερίζι του, προβάλλοντας τους συμβολισμούς του. Πρόκειται για μια ελληνικής πατέντας κλασική πολιτιστική συνταγή επιτυχίας.

Πρώτον, θα αναθέσουν το καλλιτεχνικό μάνατζμεντ των δρώμενων στον Δημήτρη Κουτσούμπα και τις δημόσιες σχέσεις στη Δέσποινα Κουτσούμπα.

Η Γκρέτα θα διαθέσει το ιστιοφόρο που θα μεταφέρει μια έκθεση ελληνικού αγωνιστικού προοδευτικού βιβλίου: διοργάνωση στη λωρίδα της Γάζας από το Σύλλογο Ελλήνων Εκδοτών Βιβλιοπωλών. Εννοείται ότι, πριν, θα έχει συσταθεί ειδική επιτροπή κριτικών προοδευτικών αγωνιστικά  ψυχωφελών αναγνωσμάτων.

Την εκδήλωση θα ανοίξει συναυλία ελλήνων προοδευτικών καλλιτεχνών στην οποία δεν θα συμμετέχει η Γλυκερία. Από ελληνικής πλευράς θα αναγνωστεί στα παλαιστινιακά μήνυμα συμπαράστασης της Ζωής Κωνσταντοπούλου και της Μαρίας Καρυστιανού. Δεν θα παραλείψουν να εκφράσουν τη λύπη τους για τη μη φυσική τους παρουσία υπογραμμίζοντας ότι  είναι δοσμένες στον αγώνα για την απόδειξη της ενοχής για εσχάτη προδοσία του σιωνιστή Κυριάκου  Μητσοτάκη. Χαιρετισμό  στην Έκθεση Ελληνικού Βιβλίου της Γάζας θα απευθύνουν διεθνείς  πνευματικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών:  

Ενδεικτικά αναφέρουμε την  εξ απαλών ονύχων ακτιβίστρια  Γκρέτα Τούνμπεργκ,  τον επικεφαλής των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών (MIT) Ιμπραήμ Καλίν, τον  Σουδανό δικτάτορα Ομάρ αλ Μπασίρ, τον  εκπρόσωπο των Χούθι, Μαχντί αλ-Μασάτ, τον Κώστα Αρβανίτη από το Ευρωκοινοβούλιο, την αντιπροσωπεία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και άλλες προοδευτικές δυνάμεις του πολιτισμού, φανατικούς εκπροσώπους της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. 

Ποιήματα θα διαβάσουν γνωστοί μετα-αντιστασιακοί ποιητές ενώ οι έλληνες συγγραφείς και πανεπιστημιακοί  θα υπογράφουν τα βιβλία τους υπό τη μουσική υπόκρουση τραγουδιών της Νατάσας Μποφίλιου και της Μαρίνας Σάτι (που στην πατρίδα της, το Σουδάν, σφαγιάζονται από το 2003 οι συμπατριώτες της, αλλά εκείνη χασμουριέται για τους Παλαιστινίους). Τα συνθήματα που θα ακουστούν περισσότερο αναμένεται να είναι: Λευτεριά στην Παλαιστίνη και στα μικρά βιβλιοπωλεία !

Η έκθεση βιβλίου θα φέρει τον τίτλο Lorida BookAid !

Η λογοκρισία δεν φορά πια στολή. Κυκλοφορεί με «πολιτισμικό» ύφος, κρατά παλαιστινιακές σημαίες και αποφασίζει τι θα τραγουδήσουμε, τι θα δούμε, τι θα διαβάσουμε. Θα σταθούμε στο τελευταίο καθώς, εκτός από γνωστούς τραγουδιστές και καλλιτέχνες, υπάρχουν και κάποιοι συγγραφείς που αποκλείονται όχι τόσο για το τι γράφουν αλλά για το ποιοι τολμούν να είναι.

Ο πρόσφατος βομβαρδισμός στις εσχατιές της ρωσικής επικράτειας, χτύπημα τόσο στρατηγικό όσο και συμβολικό, σηματοδοτεί μια νέα καμπή στον πόλεμο της Ουκρανίας. Δεν ήταν μόνο η απώλεια υποδομών και οι υλικές ζημιές που συγκλόνισαν τις ρωσικές αρχές· ήταν η συνειδητοποίηση ότι η ίδια η καρδιά της Ρωσίας δεν είναι πλέον ασφαλής. Ένα ηχηρό μήνυμα από τη Δύση και το Κίεβο, πως η Ρωσία δεν είναι πια η αδιαπέραστη και φοβιστική δύναμη που επιχειρεί να παρουσιάζει.

Αυτό το πλήγμα, πέρα από την επιχειρησιακή του σημασία, φέρει και μια άλλη βαρύτητα, αυτή του σοκ που προκάλεσε στον ρωσικό λαό, που αντιλαμβάνεται όλο και περισσότερο ότι ο Πούτιν δεν είναι ούτε ο αλάνθαστος ούτε ο ισχυρός πατερούλης, όπως αρέσκεται  να αυτοπαρουσιάζεται. Η εμπιστοσύνη προς το καθεστώς τραυματίζεται, όσο και αν η προπαγάνδα προσπαθεί να συντηρήσει το αφήγημα του «απόρθητου φρουρίου». Η Ρωσία μοιάζει παγιδευμένη – τόσο στο στρατιωτικό όσο και στο πολιτικό της αφήγημα.

Η Ρωσία του 2025 είναι ένα κράτος-παρίας. Ένα αυταρχικό καθεστώς που έχει επενδύσει σε μυστικοπάθεια, σε έλεγχο της πληροφορίας και σε τεχνητές επιδείξεις ισχύος. Ωστόσο, όσο και αν επιχειρεί να αποκρύψει την αλήθεια, η πραγματικότητα εισχωρεί από τις ρωγμές της αυτολογοκρισίας. Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποδείχθηκε ακριβός: σε ανθρώπινες ζωές, σε διεθνές κύρος, σε οικονομική ισχύ.

Ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, λακές του Κρεμλίνου και υπερασπιστής μιας ρητορικής πυρηνικού τρόμου, ενσαρκώνει την απελπισία ενός καθεστώτος που απειλεί αντί να πείθει, που φωνάζει γιατί δεν ακούγεται. Οι απειλές δεν έχουν πλέον το βάρος που είχαν· η Δύση έχει μάθει να τις αποκωδικοποιεί ως σημάδια αδυναμίας και όχι ισχύος.

Από την έναρξη της εισβολής το 2022 ώς σήμερα, η Ρωσία πληρώνει ένα κόστος που δεν είναι ακόμη πλήρως ορατό ούτε στους ίδιους τους πολίτες της. Οι κυρώσεις έχουν πλήξει καίρια τη ρωσική οικονομία, απομονώνοντάς την από τα παγκόσμια δίκτυα. Η υποκατάσταση του δυτικού εμπορίου από κινεζικά και ινδικά εμπορεύματα δεν είναι ισοδύναμη – ούτε σε τεχνογνωσία ούτε σε πολιτική σταθερότητα.

Η Ρωσία βιώνει έναν αργό μαρασμό. Η εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου, οι εσωτερικές διώξεις, η κατάρρευση της εμπιστοσύνης στις αγορές, η εξάρτηση από ελεγχόμενες αγορές ενεργειακών προϊόντων – όλα συνθέτουν ένα εφιαλτικό τοπίο. Και το πιο ανησυχητικό: το καθεστώς δεν έχει σχέδιο εξόδου.

Η Ευρώπη μαθαίνει από το σοκ

Η πιο καθοριστική αλλαγή δεν συνέβη όμως στη Ρωσία, αλλά στη Γερμανία. Η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης αναγκάστηκε να επαναπροσδιορίσει την ενεργειακή και στρατηγική της πολιτική. Το σοκ της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο προκάλεσε μια ιστορική στροφή: αποθήκευση, απεξάρτηση, επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ,ενίσχυση του ΝΑΤΟ και ένα κολοσσιαίο γερμανικό εξοπλιστικό πρόγραμμα.

Η Ευρώπη, με τη Γερμανία στο τιμόνι, έπαψε να βλέπει τη Ρωσία ως οικονομικό εταίρο και την αντιμετωπίζει πλέον ως γεωπολιτικό αντίπαλο. Ο ίδιος ο Πούτιν, με την επιθετικότητά του, κατάφερε το αδιανόητο: να ενώσει ένα διχασμένο δυτικό μέτωπο, να ενισχύσει τη στρατιωτική ισχύ της Ευρώπης, να επαναφέρει τις ΗΠΑ στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών ισορροπιών.

Ο Πούτιν εγκλωβίστηκε σε έναν πόλεμο που ούτε μπορεί να κερδίσει ούτε να εγκαταλείψει. Μια «ειρηνική υποχώρηση» θα ισοδυναμούσε με παραδοχή ήττας – ανυπόφορη για ένα καθεστώς που έχει θεμελιώσει την εξουσία του πάνω στη ρητορική της ισχύος. Από την άλλη, η συνέχιση του πολέμου εξαντλεί τη χώρα, τόσο υλικά όσο και ηθικά.

Η εικόνα μιας μεγάλης Ρωσίας που επιβάλλει την ισχύ της διαλύεται. Το καθεστώς βρίσκεται σε μια φάση στασιμότητας, με περιορισμένα περιθώρια ελιγμών, χωρίς την υποστήριξη του λαού αλλά και χωρίς την πολυτέλεια της αλλαγής.

Μετά τον Πούτιν;

Το ερώτημα που αναδύεται έντονα είναι το εξής: τι έρχεται μετά; Η Δύση δεν επιδιώκει την κατάρρευση της Ρωσίας, αλλά ένα μετασχηματισμό που θα την εντάξει εκ νέου στο διεθνές σύστημα. Αυτό όμως προϋποθέτει το τέλος του πουτινισμού, ενός αυταρχικού μοντέλου που μοιάζει όλο και πιο παρωχημένο, όλο και πιο δυσλειτουργικό.

Ίσως, όπως έχει υποστηρίξει ο Γκάρι Κασπάροφ, η Ρωσία χρειάζεται μια ήττα – όχι στρατιωτική απαραίτητα, αλλά ηθική και πολιτική. Μια συνειδητοποίηση των ορίων της. Μόνο τότε θα υπάρξει χώρος για αλλαγή. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι μόνο πεδίο μάχης· είναι πεδίο κρίσης για το ίδιο το μέλλον της Ρωσίας. Ο Πούτιν θέλησε να γράψει Ιστορία – και ενδεχομένως να την υπογράψει με την πολιτική του καταδίκη. Γιατί η Ιστορία, ακόμη και στις πιο αυταρχικές κοινωνίες, τελικά μιλά. Και δεν ξεχνά.

Παρακολουθώντας κανείς τα τεκταινόμενα στη Λωρίδα της Γάζας, καλό θα είναι να αποφεύγει τις οδηγίες για το πώς θα τελειώσει αυτός ο πόλεμος. Αν ήταν να το ήξερε ο οποιοσδήποτε φεϊσμπουκάς ή αρθρογράφος, πιστέψτε με, θα είχε  βρεθεί λύση. Οι πόλεμοι δεν τελειώνουν ούτε με διακηρύξεις, ούτε με ακτιβισμούς σε εκθέσεις βιβλίου, ούτε ασφαλώς με άνανδρες δολοφονίες  που στοχοποιούν την εθνική ταυτότητα εκτός πεδίου μαχών. Ίσως θα είχε κάποιο ενδιαφέρον να ξεκινήσουμε αναλογιζόμενοι ποιος δεν θέλει να τελειώσει αυτός ο πόλεμος: το Ισραήλ ή οι Άραβες; 

Στις σύγχρονες δημοκρατίες, η ηγεσία δεν είναι απλώς διαχειριστική ικανότητα, ούτε εξαντλείται στη γοητεία του «αποτελεσματικού μάνατζερ». Πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών — τον άνθρωπο που, για το καλύτερο ή το χειρότερο, διαμορφώνει παγκόσμιες ισορροπίες, καθορίζει συμμαχίες, επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία και (συχνά) εμπλέκει ή αποσύρει κράτη από πολέμους. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η προσωπικότητα του Ντόναλντ Τραμπ, οι αξίες του και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τη διακυβέρνηση δεν μπορούν να ιδωθούν ως «εσωτερική υπόθεση των Αμερικανών». Αφορούν και εμάς, και τον υπόλοιπο κόσμο.

Σκαλίζοντας κανείς πρόχειρα τη μνήμη του, θα μπορούσε εύκολα να βρει πάμπολλα επεισόδια υποκρισίας και παρόμοιας αθλιότητας σαν αυτής που επιτελέστηκε στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου εναντίον εκδήλωσης για τους ορίζοντες της ισραηλινής λογοτεχνίας. Ήταν μια πράξη καθαρά στοχευόμενου και υποκινούμενου αντισημιτισμού και, ταυτόχρονα, μια ακόμα μελαγχολική απόδειξη του πόσο αγράμματα και αξιολύπητα άτομα συνωστίζονται και στον εκδοτικό βιβλιοπωλικό χώρο. Η  λογοτεχνία του Ισραήλ, μιας χώρας αδιανόητα προοδευμένης και αξιοθαύμαστης, παίζει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία μιας βιώσιμης και δίκαιης λύσης και για τους δύο λαούς. πράγμα που θα το ήξεραν αν δεν ήταν προβοκάτορες ή  αν άνοιγαν να διαβάσουν και κανένα βιβλίο πού και πού.

Τα όσα διαδραματίστηκαν το απόγευμα της 28ης Απριλίου στον Ιανό, όταν μια ομάδα ακροαριστερών τραμπούκων προσπάθησε να εμποδίσει τη διεξαγωγή της προγραμματισμένης εκδήλωσης, είναι ενδεικτικά τού πώς αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία όχι μόνο τα εξωκοινοβουλευτικά, κοινοβουλευτικώς υποκινούμενα άκρα και σύσσωμη η αντιπολίτευση, αλλά και εκείνοι οι παρεμβαίνοντες για ψύλλου πήδημα αριστεροί διανοούμενοι για να στηλιτεύσουν τις αδυναμίες του συστήματος.  

Και έτσι ξαφνικά με το που μπήκε η Άνοιξη, η δικαιοσύνη έπαψε να είναι το σημαντικότερο πρόβλημα στην Ελλάδα, όπως λένε αυτοί που ξέρουν, δηλαδή οι δημοσκόποι. Αποκαταστάθηκε η εμπιστοσύνη στην δικαιοσύνη, εξατμίστηκε το ξυλόλιο, έσβησε η πυρόσφαιρα, το ΝΑΤΟ τελικά δεν συμμετείχε στα Τέμπη ούτε σε άλλη συναυλία, αλλά η Ρωσία πρώην Σοβιετική Ένωση ήταν η γνωστή άγνωστη που διέσπειρε ψευδείς ειδήσεις και τις αναμετέδιδαν όλα τα ΜΜΕ – έτσι απλά, προς δόξα και τιμή της ελληνικής δημοσιογραφίας.

Αυτό που πάντα μου προξενούσε εντύπωση αλλά και με προβλημάτιζε έντονα ήταν ότι η καταγγελία ενός σκανδάλου αποκτούσε δυσανάλογη δημοτικότητα σε σχέση με τη μετέπειτα διάψευσή του. Επίσης, ότι αυτός ο κανόνας δεν έχει εξαίρεση! Επαναλαμβάνεται παντού και πάντα με την ίδια επιτυχία: η καταγγελία αποθεώνεται και η αθώωση (δικαίωση) αποσιωπάται. Πέραν των πολιτικών σκοπιμοτήτων, σε διάφορες περιπτώσεις, ακόμα και στον ιδιωτικό βίο, η απόλαυση της καταγγελίας προσφέρει μια σκοτεινή και ακαταμάχητη ηδονή. Αντίθετα, η καλή κουβέντα ζυγίζεται με το χρυσάφι. Εν ολίγοις, η δημιουργία στοιχίζει ακριβά και θέλει χρόνο, ενώ το γκρέμισμα είναι δωρεάν και πληρωτέο τοις μετρητοίς. Είναι πιο εύκολο να γίνεις δημοφιλής εκτοξεύοντας καταγγελίες από το να προτείνεις δημιουργικές λύσεις...