Editorials

Στη μεταπολίτευση, η ασφάλεια συνήθως παρουσιαζόταν ως αντιθετική στην ελευθερία. Το ερώτημα «τι τη θέλουμε την αστυνομία;» θεωρήθηκε πολύ συχνά προοδευτικός μονόδρομος. Μόνο μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, με την ισλαμιστική τρομοκρατία να αναδεικνύεται ως η κυρίαρχη απειλή για την διεθνή ασφάλεια, άρχισε μια πολιτική και επιστημονική επανατοποθέτηση της έννοιας της ασφάλειας. Ο σκοταδισμός και η απολυταρχική νοοτροπία των τρομοκρατών ερχόταν σε ευθεία σύγκρουση με τη φιλελεύθερη δημοκρατία.

Κι αυτή η αντιπαράθεση άρχισε να γίνεται κυρίαρχη σε ιδεολογικό, πολιτισμικό, κοινωνικό πεδίο – και στην πολιτική αντιπαράθεση. Η ιδέα ότι η τρομοκρατία, οι υβριδικές απειλές, το διεθνικό οργανωμένο έγκλημα αλλά και οι αυταρχικές και οι αναθεωρητικές δυνάμεις είναι διαφορετικές όψεις της απειλής για την δημοκρατία ίσως, πλέον, να μην είναι μειοψηφικές ούτε στην Ελλάδα.

Ανάμεσα στις αναθεωρητικές δυνάμεις, ιδιαίτερα απειλητική εμφανίστηκε στις αρχές του νέου αιώνα η Ρωσία. Το 2008, με τον πόλεμο κατά της Γεωργίας, η Ρωσία έδειξε τις διαθέσεις της, που δεν έγιναν αντιληπτές ως σήμα κινδύνου για τη διεθνή οργάνωση και την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Σε ένα βαθμό, δεν έτυχε προσοχής  ούτε η υβριδική επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2014 και η προσάρτηση της Κριμαίας. Ούτε το 2016, στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, ούτε στο δημοψήφισμα που οδήγησε στην έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση αντιληφθήκαμε την απειλή όπως πραγματικά είναι.

Χρειάστηκε η Ρωσία να εισβάλει στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, για να συνειδητοποιήσουμε, μέσα από το σθένος και τον ηρωισμό των Ουκρανών, πως η ελευθερία, η πατρίδα, η αυτοδιάθεση είναι αξίες των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Είναι συστατικά στοιχεία των ελεύθερων κρατών, που μπορούν να επιλέγουν τις συμμαχίες τους – και ο ρόλος της διεθνούς οργάνωσης και του ΟΗΕ είναι να τους εγγυώνται αυτό το δικαίωμα.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ανέδειξε το εύρος της απειλής. Από τότε, την απειλή την υπενθυμίζουν συχνά διάφορες ενέργειες της Ρωσίας κατά της Δύσης και της κουλτούρας της. Οι επιθέσεις με fake news και η προσπάθεια με bots χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Οι συχνές απειλές κατά της ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου, κατά της Μολδαβίας, αλλά και κατά της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Πρόσφατα, τα ρωσικά drones που παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Πολωνίας σήμαναν συναγερμό: η Ευρώπη οφείλει εγρήγορση, για να διαφυλάξει την ασφάλεια και τη δημοκρατία της.

Τα ρωσικά drones πάνω από την Πολωνία μάς θύμισαν αυτό που δεν έπρεπε ποτέ να ξεχάσουμε. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι υπόθεση μόνο των Ουκρανών. Είναι η μάχη όλων μας. Η Ρωσία δεν επιτέθηκε στην Ουκρανία. Επιτέθηκε στη Δύση.

Κατά συνέπεια, η συζήτηση για την ειρήνη στην Ουκρανία και την επόμενη ημέρα δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει την απειλή από τη Ρωσία για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Το ζήτημα αυτό συνδέεται στενά με το πώς θα προκύψει η ειρήνη και ποιοι θα είναι οι όροι της. Ουσιαστικά, μιλάμε για δύο προσεγγίσεις που μπορούν να αποτυπωθούν με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο στην πρόσληψη και στην προσέγγιση των ΗΠΑ υπό τις δύο διαφορετικές προεδρίες – του Τζο Μπάιντεν και του Ντόναλντ Τραμπ.

Η πρώτη προσέγγιση, που ήταν και η θέση της συντριπτικής πλειονότητας των χωρών του δυτικού κόσμου ώς τον Ιανουάριο του 2024, τόνιζε ότι το τέλος του πολέμου πρέπει να έρθει με την ήττα της Ρωσίας. Αυτή η προσέγγιση, αν αφήσουμε στην άκρη για την οικονομία της συζήτησης το εφικτό του πράγματος και τις εξελίξεις στο πεδίο των μαχών τους τελευταίους μήνες, απαντούσε και στη γενικότερη απειλή της Ρωσίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Μια ηττημένη Ρωσία δεν θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή, ενώ πολλοί προσέβλεπαν πως σε αυτό το ενδεχόμενο μπορεί να βλέπαμε ακόμη και αλλαγή εξουσίας στο εσωτερικό της.

Η δεύτερη προσέγγιση, κυρίαρχη στις ΗΠΑ του Τραμπ ο οποίος φαίνεται να διχοτομεί για πρώτη φορά από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου τον δυτικό κόσμο, πιέζει για μια ειρήνη που θα αποτυπώνει την παρούσα κατάσταση στο πεδίο των μαχών και δεν θα προκύπτει ως αποτέλεσμα ήττας της Ρωσίας. Σε αυτή την προσέγγιση έχουν μπει και ζητήματα που από την πρώτη στιγμή έθετε η Ρωσία (π.χ. μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, περιορισμοί στις στρατιωτικές δυνατότητες της Ουκρανίας, επίσημη αποδοχή της κατάστασης της Κριμαίας κ.λπ.). Σε επίπεδο διεθνών σχέσεων, είδαμε το άνοιγμα των ΗΠΑ προς τη Ρωσία και τη σταδιακή επιστροφή της δεύτερης στο διεθνές πεδίο.

Είναι ξεκάθαρο λοιπόν πως αυτή τη στιγμή η συζήτηση γίνεται στη βάση της δεύτερης προσέγγισης, η οποία σε κάθε περίπτωση δεν περιλαμβάνει ήττα της Ρωσίας, αλλά ούτε και ουσιαστική της τιμωρία για τον αναθεωρητισμό που εκφράστηκε με την εισβολή και την πραγματοποίηση εγκλημάτων πολέμου.

Εάν λοιπόν, παρά τις πολλές δυσκολίες και ενστάσεις από την Ουκρανία, τα κράτη μέλη της Ε.Ε. και τη Βρετανία προχωρήσει μια ειρήνη με αυτά τα χαρακτηριστικά, η απειλή από τη Ρωσία δεν θα έχει εκλείψει. Αντίθετα, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πως η Ρωσία και ο Βλαντίμιρ Πούτιν θα μπουν στον πειρασμό να ασκήσουν εκ νέου τις αναθεωρητικές τους βλέψεις με τη χρήση υβριδικών επιθέσεων, αλλά και παραδοσιακής σκληρής στρατιωτικής ισχύος. 

Σε έναν κόσμο όπου υποχωρεί ο ρόλος των θεσμών και του διεθνούς δικαίου και επικρατεί η ισχύς και η χομπσιανή προσέγγιση των διεθνών σχέσεων, η αναθεωρητική Ρωσία του Πούτιν θα αποτελεί απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Γι’ αυτό και ο πόλεμος στην Ουκρανία αφορά την Ευρώπη και κάθε ελεύθερη χώρα. Ουσιαστικά, θα παραμείνει ο καταλύτης που πρέπει να οδηγήσει στην αμυντική ωρίμανση της Ένωσης, στο πλαίσιο της κρίσιμης Στρατηγικής Αυτονομίας. Για να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τον αναθεωρητισμό χρειάζεται να ενισχύσεις σημαντικά την αποτρεπτική σου ικανότητα, ιδιαίτερα όταν η απειλή προέρχεται από μια πυρηνική δύναμη όπως η Ρωσία. Η Ε.Ε. δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί μόνο ως απόγονος της Αφροδίτης με τη γοητεία και το κανονιστικό της πλαίσιο. Οφείλει να φερθεί ως Αθηνά, που μπορεί να κάνει χρήση, εφόσον χρειαστεί, σκληρής ισχύος. Η Ευρώπη ας δείξει τα δόντια της.

Ο Πέτρος Κουτσιαμπασάκος ήταν ο τελευταίος που γνώρισα στην Πάντειο. Ήταν ένας ήσυχος άνθρωπος. Δεν ξέραμε από πού έρχεται, δεν είχε ιδιαιτερότητες, δεν είχε τουπέ επαναστάτη. Δεν ήταν ξερόλας, ούτε ήταν σίγουρος για τον εαυτό του και τις επιλογές του. Χαμηλών τόνων, διάβαζε εκτός από λογοτεχνία και μαθήματα, τα οποία περνούσε. Ήταν παράξενος φοιτητής. Αν δεν ήταν πολύ εξηγημένος, ίσως και να τον παρεξηγούσαμε.

Η συνέντευξη του καθηγητή του ΜΙΤ, Άλεξ Μπερν, στον Γιώργο Ναθαναήλ, στο προηγούμενο τεύχος (https://booksjournal.gr/synenteykseis/5500-alex-byrne-o-polemos-ton-fylon), αντιμετωπίστηκε από μερίδα αναγνωστών (και ορισμένους συνεργάτες μας) αποδοκιμαστικά. Επίσης αποδοκιμαστικά αντιμετωπίστηκε η επιλογή της διεύθυνσης του Books’ Journal να κάνει πρώτο θέμα το κείμενο της συγκεκριμένης συνέντευξης, και ιδίως του αποσπάσματος του σχετικού με τα φύλα: «Το φύλο δεν είναι “ένα απέραντο απείρως εύπλαστο συνεχές”. Ο αριθμός των φύλων είναι ακριβώς δύο». Σε μια συζήτηση για το εξώφυλλο, μάλιστα, που προκλήθηκε στο facebook, έγινε απόπειρα από οπαδούς της λεγόμενης woke κουλτούρας να απαξιωθεί το περιοδικό, ο συντάκτης και, πρωτίστως, ο καθηγητής Άλεξ Μπερν, ο οποίος με «επιχειρήματα» πρόχειρα χαρακτηρίστηκε με μεγάλη ευκολία τραμπικός.

Κι όμως. Ο καθηγητής Μπερν, στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή του (που δημοσιεύεται με ελεύθερη πρόσβαση, στο σάιτ του περιοδικού, στη διάθεση ενός μεγαλύτερου κοινού), μετέφερε και μια προσωπική πτυχή της ζωής του, την άρνηση του Oxford University Press να δημοσιεύσει το βιβλίο του. Η κουλτούρα της ακύρωσης ευνοεί μια εχθρική προς την ελευθερία της έκφρασης στάση – κι αυτό δεν μπορούν να το δεχτούν οι δημοκράτες πολίτες. Όπως δεν είναι δυνατόν, αίφνης, οι σπουδές του φύλου να επιδιώκουν την εκτόπιση της βιολογίας και των συμπερασμάτων της από τις ζωές μας και, ιδίως, από την ερμηνεία της ζωής. Καλώς ή κακώς, η ζωή δεν αντιμετωπίζεται σε όλα με τον ακτιβισμό.

Και η επίκληση των συλλογικών ταυτοτήτων έχει στόχο την αντικατάσταση της έννοιας του πολίτη, με επιμέρους μικρότερες συλλογικότητες, ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Τον κατακερματισμό αυτό έχει περιγράψει ιδιαίτερα ο καθηγητής Μαρκ Λίλα (Κάποτε φιλελεύθερος και πάλι φιλελεύθερος, Επίκεντρο 2018). Ο φιλελευθερισμός των ταυτοτήτων, εξηγεί ο Λίλα, «εξόρισε τη λέξη “εμείς” από τον αξιοσέβαστο πολιτικό λόγο». Και οι θεωρίες του φύλου βάθυναν ακόμα περισσότερο τον κοινωνικό κατακερματισμό, ενώ υψώνουν ένα ανάχωμα προοδευτικότητας σε βάρος όσων ανησυχούν για πραγματικά ζητήματα: για την κατάρρευση του κύρους των θεσμών, για την αύξηση της ανασφάλειας, για την αμφισβήτηση του μοντέλου της φιλελεύθερης δημοκρατίας από μέσα (αφού η αντίδραση οδηγεί στο μοντέλο Τραμπ).

Αλλά ας μείνουμε στην επίθεση με αφορισμούς κατά του καθηγητή Μπερν και του περιοδικού που ζήτησε και δημοσίευσε την άποψή του. Σε αυτή την επίθεση, στους δημόσιους αφορισμούς καλύτερα οπαδών μιας κουλτούρας της ακύρωσης α λα ελληνικά, το Books’ Journal δεν θα μπει. Αρκεί μια δήλωση, ότι θα συνεχίσουμε να αξιολογούμε και να δημοσιεύουμε ό,τι θεωρούμε ότι προάγει τη χειραφέτηση και τον δημοκρατικό διάλογο, και ότι δεν φοβόμαστε κανένα δογματικό ιερατείο, ούτε πολιτικό, ούτε ιδεολογικό, ούτε λογοτεχνικό. Το περιοδικό επιδιώκει τις συναινέσεις και τις συζητήσεις, αλλά δεν φοβήθηκε τη διαφωνία και τον δημόσιο διάλογο που απορρέει απ’ αυτήν. Δεν επιδιώκει τη σύγκρουση με κανέναν, αλλά ούτε και τη φοβάται, όπως δεν τη φοβήθηκε στο παρελθόν και ούτε θα τη φοβηθεί στο μέλλον. Είμαστε απολύτως ανεξάρτητοι, οι ιδέες μας είναι καθαρές και η δημόσια ζωή μας είναι διάφανη. Και το περιοδικό, παρότι υψηλής επαγγελματικής αρτιότητας, είναι υπόθεση δημιουργικής ευφορίας και τίποτα άλλο. Οι συνεργάτες μας, επίσης, είναι όλοι γνωστοί, η καθεμιά και ο καθένας με διακριτή παρουσία στα δημόσια πράγματα, και ουδέποτε στερήθηκαν τη δυνατότητα της διατύπωσης της άποψής τους, της συμφωνίας ή της διαφωνίας τους με οτιδήποτε έχει δημοσιευτεί.

Γνωστοί είναι και οι καθηγητές ή οι συγγραφείς από τους οποίους ζητάμε τη γνώμη τους και με τους οποίους συνομιλούμε στο πλαίσιο συνεντεύξεων μαζί τους. Δεν επιδιώκουμε την ευκολία, ο λόγος μας δεν είναι επιγραμματικός, είναι αναλυτικός. Η ύλη μας για την παραγωγή της απαιτεί πολύ διάβασμα και πολύ κόπο, δεν απευθύνεται σε φανατικούς και προϋποθέτει ελεύθερους συνομιλητές, προϋποθέτει τη δημοκρατία – και φυσικά εγγράμματους και απροκατάληπτους αναγνώστες. Αυτά είναι ο κανόνας, τον οποίο απαρέγκλιτα τηρούμε 15 ολόκληρα χρόνια που, αδιαλείπτως, κυκλοφορούμε κάθε μήνα. Και δεν θα αλλάξουμε επειδή ομάδες φανατικών ιδεοληπτικών ενοχλούνται που αντέχουμε και συνεχίζουμε με διακριτή την παρουσία μας.

Η συνέντευξη του καθηγητή του ΜΙΤ, Άλεξ Μπερν, στον Γιώργο Ναθαναήλ, στο προηγούμενο τεύχος, αντιμετωπίστηκε από μερίδα αναγνωστών (και ορισμένους συνεργάτες μας) αποδοκιμαστικά. Επίσης αποδοκιμαστικά αντιμετωπίστηκε η επιλογή της διεύθυνσης του Books’ Journal να κάνει πρώτο θέμα το κείμενο της συγκεκριμένης συνέντευξης, και ιδίως του αποσπάσματος του σχετικού με τα φύλα: «Το φύλο δεν είναι “ένα απέραντο απείρως εύπλαστο συνεχές”. Ο αριθμός των φύλων είναι ακριβώς δύο». Σε μια συζήτηση για το εξώφυλλο, μάλιστα, που προκλήθηκε στο facebook, έγινε απόπειρα από οπαδούς της λεγόμενης woke κουλτούρας να απαξιωθεί το περιοδικό, ο συντάκτης και, πρωτίστως, ο καθηγητής Άλεξ Μπερν, ο οποίος με «επιχειρήματα» πρόχειρα χαρακτηρίστηκε με μεγάλη ευκολία τραμπικός (η απάντηση και σε αυτή την κατηγορία, από τον Γιώργο Ναθαναήλ, στις σελίδες διαλόγου του τεύχους 166, που κυκλοφορεί).

Στις 2 Ιουνίου 2018, στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, ο Άμος Οζ εκφωνεί την τελευταία του ομιλία. Βαριά άρρωστος, με πλήρη συνείδηση του τέλους που πλησιάζει, τα λόγια του ακούγονται ως πολιτική διαθήκη. Ακούραστος υπερασπιστής της ειρήνης, συνηγορεί υπέρ της λύσης των δύο κρατών (Ισραήλ και Παλαιστίνη), σταθερό μοτίβο της δουλειάς του και των αγώνων του.

Στις 10 Μαΐου 2025, στη Θεσσαλονίκη, την «πόλη των φαντασμάτων» κατά την έκφραση του Μαρκ Μαζάουερ, διαδηλωτές με παλαιστινιακές σημαίες, με πρακτική ταγμάτων εφόδου, εισέβαλαν στους χώρους της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου και διέκοψαν, με κραυγές και συνθήματα, εκδήλωση για την εβραϊκή λογοτεχνία με ομιλητή τον Οντέντ Βολκστάιν, αρχισυντάκτη του Ισραηλινού Ινστιτούτου Λογοτεχνίας. Ο κεντρικός ομιλητής είναι επικριτής της πολιτικής Νετανιάχου, αλλά αυτό δεν είχε καμία σημασία. Η εκδήλωση έπρεπε να ματαιωθεί. Και ματαιώθηκε.

Για να μπορέσει κάποιος να αποκωδικοποιήσει το χάος που εξελίσσεται από τα μέσα Μαρτίου στην Ουάσιγκτον σχετικά με την πολιτική δασμών της κυβέρνησης Τραμπ πρέπει να γνωρίζει τα παρακάτω οχτώ δεδομένα.

Πρώτον, η αμερικανική οικονομία είναι παγκόσμιος πρωταθλητής ανάπτυξης και δημιουργίας πλούτου.  Καμιά άλλη χώρα δεν έχει Silicon Valley.  Καμία άλλη χώρα δεν έχει Wall Street.  Καμιά άλλη χώρα δεν διαθέτει την επιστημονική και ερευνητική υπερδύναμη που ονομάζεται «αμερικανικό σύστημα ανώτατης παιδείας». Η μόνη χώρα που συγκρίνεται με τις ΗΠΑ είναι η Κίνα, η οποία θα φτάσει το βιοτικό επίπεδο των ΗΠΑ ύστερα από δεκαετίες – εάν το φτάσει ποτέ.

Δεύτερον, η ανεργία στις ΗΠΑ τα τελευταία 40 χρόνια κυμαίνεται μεταξύ 4 και 5%, εκτός φυσικά από τα χρόνια της χρηματοοικονομικής κρίσης των στεγαστικών δανείων. Οι ΗΠΑ, δηλαδή, έχουν πετύχει πλήρη απασχόληση. Τα οποιαδήποτε εμπορικά ελλείμματα δεν επηρεάζουν την ευημερία τους.

Τρίτον, η πιο ωφελημένη χώρα από το μεταπολεμικό καθεστώς ελεύθερου εμπορίου που επέβαλαν στον κόσμο οι ΗΠΑ είναι οι ΗΠΑ. Τελεία και παύλα. Αν μη τι άλλο, γιατί η βάση συναλλαγών στο σύστημα ελεύθερου εμπορίου ήταν –και είναι– το αμερικανικό δολάριο, κάτι που επέτρεψε στις ΗΠΑ να έχουν χρόνια ελλείμματα χωρίς να υφίστανται τις συνέπειες.

Τέταρτον, παρ΄ όλο που μερικοί βιομηχανικοί κλάδοι έχουν υποχωρήσει ή εξαφανιστεί, η βιομηχανική παραγωγή και η απασχόληση στη βιομηχανία τα τελευταία 50 χρόνια αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Κάθε χρόνο. Το ποσοστό του ΑΕΠ που οφείλεται στη βιομηχανία έχει μειωθεί όχι γιατί η βιομηχανία πεθαίνει αλλά γιατί άλλοι κλάδοι της οικονομίας μεγεθύνονται με ταχύτερους ρυθμούς.

Πέμπτον, αντίθετα με ό,τι διακηρύσσουν διάφοροι, μεταξύ των οποίων και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, τα εμπορικά ελλείμματα είναι αποτέλεσμα των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και όχι των δασμών ή των περιορισμών που μπορεί να επιβάλλουν στις εισαγωγές οι εμπορικοί εταίροι μιας χώρας. Αυτό το πολύ απλό δεδομένο δεν είναι θεωρία ή γνώμη. Είναι μια αναντίρρητη πραγματικότητα, αποτέλεσμα της αριθμητικής ταυτότητας που περιγράφει τις πηγές του εθνικού εισοδήματος: κατανάλωση συν επενδύσεις συν δημοσιονομικές δαπάνες συν εμπορικό ισοζύγιο.  Όταν έχεις δημοσιονομικά ελλείμματα, θα έχεις εμπορικά ελλείμματα. Αυτό δεν μπορεί να αποφευχθεί. Και οι ΗΠΑ πέρυσι είχαν δημοσιονομικό έλλειμμα ίσο με 1,9 τρισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή 6,6% του ΑΕΠ.

Έκτον, τα εμπορικά ελλείμματα των ΗΠΑ άρχισαν να παρουσιάζονται στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν, πρώτα η κυβέρνηση Τζόνσον και μετά η κυβέρνηση Νίξον ξεκίνησαν να εκτελούν ελλειμματικούς προϋπολογισμούς για να πληρώσουν για τον πόλεμο στο Βιετνάμ παράλληλα με το ευρύ πρόγραμμα κοινωνικών παροχών που έγινε γνωστό ως Great Society. Τα εμπορικά ελλείμματα εκτοξεύθηκαν τη δεκαετία του 1980, τα χρόνια του Ρόναλντ Ρέιγκαν, μαζί με το δημοσιονομικό έλλειμμα και το δημόσιο χρέος. Μετά, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990, περιορίστηκαν όταν η κυβέρνηση Κλίντον δημιούργησε τα τελευταία δημοσιονομικά πλεονάσματα που είχε η Αμερική. Και όπως θα περίμενε κανείς, εκτοξεύθηκαν πάλι στην προεδρία Μπους, όταν ο Λευκός Οίκος και το Κογκρέσο «ξετίναξαν την μπάνκα» ξοδεύοντας τρισεκατομμύρια σε δύο πολέμους ενώ, παράλληλα, μείωναν τους φορολογικούς συντελεστές, δημιουργώντας εφιαλτικά δημοσιονομικά ελλείμματα.

Έβδομον, είναι αλήθεια ότι, μολονότι η αμερικανική οικονομία έχει τις καλύτερες επιδόσεις από όλες τις δυτικές οικονομίες και το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξάνεται ταχύτερα από όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, η μεσαία και η κατώτερη τάξη των ΗΠΑ υποφέρουν, εδώ και δεκαετίες.  Όμως δεν υποφέρουν λόγω της ανόδου της Κίνας ή λόγω της «αποβιομηχάνισης» της χώρας, όπως έχει πείσει τους ψηφοφόρους του ο ένοικος του Λευκού Οίκου. Ο λόγος είναι ότι εδώ και 45 χρόνια η εσωτερική αγορά των ΗΠΑ έχει γίνει η λιγότερο ανταγωνιστική από όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ και οι περισσότεροι κλάδοι κυριαρχούνται από ολιγοπώλια (5-10 εταιρείες) που επιβάλλουν υψηλές τιμές στους καταναλωτές.  Έτσι, η εντυπωσιακή αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος διοχετεύεται, μέσω πολύ υψηλών τιμών, σε σχετικά μικρό αριθμό εταιρειών, οι οποίες σημειώνουν κάθε χρόνο εντυπωσιακή αύξηση κερδών, πετυχαίνουν γιγαντιαίες αποτιμήσεις στο χρηματιστήριο και δημιουργούν πλούτο για τους κύριους μετόχους τους, οι περισσότεροι εκ των οποίων ανήκουν στο περίφημο 1%.

Όγδοον, κάποτε η Αμερική είχε τους αυστηρότερους νόμους εναντίον των μονοπωλίων και των ολιγοπωλίων. Το Sherman Antitrust Act, που ψηφίστηκε από το Κογκρέσο το 1890, ήταν ο πρώτος νόμος περιορισμού μονοπωλιακών πρακτικών που ψηφίστηκε στον κόσμο. Δυστυχώς, από το 1981 και μετά, διαδοχικές αμερικανικές κυβερνήσεις έχουν χαλαρώσει την επιβολή του νόμου, κυρίως ως αποτέλεσμα πολιτικών πιέσεων που έχουν από πίσω τους ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα τα οποία χρηματοδοτούν τις προεκλογικές εκστρατείες βουλευτών, γερουσιαστών και προέδρων.

Τη δεκαετία του 1980, ο μπαμπούλας ήταν η Ιαπωνία, που αναπτυσσόταν ταχύτατα και κλάδοι της οικονομίας της, όπως τα ηλεκτρονικά και τα αυτοκίνητα, οδήγησαν τους αμερικανούς ανταγωνιστές τους στη συρρίκνωση. Τώρα, ο μπαμπούλας είναι η Κίνα, που όχι μόνο αναπτύσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, αλλά το πληθυσμιακό μέγεθός της προκαλεί τρόμο στο κατεστημένο εξωτερικής πολιτικής στην Ουάσιγκτον. 

Η εξίσωση είναι απλή: κατηγορούμε την «κομμουνιστική Κίνα» (που είναι, σήμερα, η πιο ακραία καπιταλιστική χώρα του κόσμου...) για καταχρηστικές και «άδικες» εμπορικές πρακτικές, ανεμίζουμε την αστερόεσσα όσο πιο ψηλά και πιο συχνά γίνεται και, με τον τρόπο αυτό, κάνουμε τους δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανούς που δεν μπορούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους κάθε μήνα να ξεχάσουν ότι υπεύθυνοι για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται είναι οι δισεκατομμυριούχοι που είναι σήμερα στον Λευκό Οίκο και στο Μαρ-α-Λάγκο. Το πιο παλιό κόλπο που υπάρχει...

H όχι και τόσο ανέφελη σχέση μεταξύ Ουάσιγκτον και Κιέβου, που βύθισε σε ανασφάλεια όχι μόνο την ηγεσία της Ουκρανίας αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη,  είναι απλώς μία από τις πολλές ενδείξεις ότι η τρέχουσα αλλαγή του διεθνούς συστήματος, που συντελείται μετά την ανάληψη της αμερικανικής ηγεσίας από τον Ντόναλντ Τραμπ, έχει συνέπειες. Όπως εξηγεί στη διαδικτυακή έκδοσή μας (booksjournal.gr) ο συνεργάτης μας, καθηγητής Andreas Umland, «οι αμερικανο-ουκρανικές εντάσεις μπορεί να συνεχιστούν, να υποχωρήσουν ή να αυξηθούν ακόμη περισσότερο. Είναι ήδη σαφές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, υπό την κυριαρχία του κινήματος MAGA, δεν θα υποστηρίζουν πλέον την παγκόσμια τάξη που προέκυψε ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης του φασιστικού άξονα το 1943-1945, των υπερπόντιων αυτοκρατοριών τη δεκαετία 1940-1960 και της σοβιετορωσικής χερσαίας αυτοκρατορίας το 1989-1991».

Κι όμως, η υπόθεση είναι απλή. Ένα τρένο, εξαιτίας παραβίασης μιας σειράς κωδίκων ασφαλείας, μπήκε σε λάθος γραμμή και συγκρούστηκε. Για αυτή την παραβίαση υπάρχουν αντικειμενικές ευθύνες. Πρωτίστως ατομικές, πιθανόν όχι μόνο ατομικές. Η υπόθεση αφορά τη δικαιοσύνη και, όντως, η δικαιοσύνη έχει επιληφθεί, σε πλαίσιο μυστικότητας, όπως αρμόζει σε αυτού του τύπου τις περιπτώσεις. Εδώ, σε κανονικές συνθήκες, θα τελείωνε το δικαστικό μέρος της υπόθεσης των Τεμπών. Η ανεξάρτητη δικαιοσύνη, όπως συμβαίνει σε κάθε ευνομούμενη δημοκρατική χώρα, θα ανελάμβανε να ερευνήσει το δυστύχημα και να αποδώσει ευθύνες – αν υπάρχουν ποινικές ευθύνες πολιτικών, και στους πολιτικούς που ενέχονται.

Είναι αδιανόητο να θεωρούμε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις μπορούν να αναστείλουν την ελευθερία που καθιστά δυνατή τη δημοκρατία.

Με αυτά τα λόγια έκλεινε το 2006 κείμενό του ο Ρόναλντ Ντουόρκιν (1931–2013), καθηγητής φιλοσοφίας στο Νew Υork University, έπειτα από την οξεία μουσουλμανική αντίδραση που έφερε η δημοσίευση από τη δανική εφημερίδα Jyllands-Posten, στις 20 Σεπτεμβρίου 2005, δώδεκα γελοιογραφικών σκίτσων του Μωάμεθ. Μερικά χρόνια μετά, τα σκίτσα αναδημοσίευσε στη Γαλλία η σατιρική, χωρίς φραγμούς εφημερίδα Charlie Hebdo. Στις 7 Ιανουαρίου 2015, δύο πάνοπλοι άνδρες, οι μουσουλμάνοι αδελφοί Σερίφ και Σαΐντ Κουασί, που σχετίζονταν με την ισλαμική τρομοκρατία, εισέβαλλαν στα γραφεία της εφημερίδας, πυροβολώντας αδιακρίτως, με αποτέλεσμα 12 νεκρούς – ανάμεσά τους και σπουδαίοι γελοιογράφοι, ο Βολινσκί, ο Καμπού, ο Σαρμπ.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πανίσχυρο εργαλείο ανάπτυξης στα χέρια των κυβερνήσεων, πολύτιμος συνεργάτης των ερευνητών και των καινοτόμων και η πιο ελκυστική καραμέλα που πιπιλίζουν οι απανταχού δευτεροκλασάτοι δημοσιολογούντες. Η Ελλάδα (με σχετική καθυστέρηση – σχετική ως προς τη φρενίτιδα των εξελίξεων και έπειτα από αρκετές άκαρπες προσπάθειες) απέκτησε επιτέλους και αυτή μία εθνική Στρατηγική για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Το κείμενο που την περιγράφει, παρότι σε ορισμένα σημεία έχει τις αδυναμίες των συλλογικών έργων, διαθέτει πολλές αρετές: είναι οραματικό χωρίς να βρίσκεται εκτός πραγματικότητας, είναι ενημερωμένο με τις τελευταίες εξελίξεις και, σε γενικές γραμμές, ζυγίζει σωστά τις προτεραιότητες της χώρας. Ακόμη και μερικώς αν υλοποιηθεί αυτό το φιλόδοξο σχέδιο, δεν θα έχουμε χάσει το τρένο της Τεχνητής Νοημοσύνης για πάντα. Κι ίσως αργότερα να ταξιδεύουμε σε ένα κουπέ της πρώτης θέσης.

Στις 29/4/2022, ο φωτογράφος και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Κατσάγγελος, έστειλε εξώδικο στον ζωγράφο Μιχάλη Μαδένη, ουσιαστικά κατηγορώντας τον για λογοκλοπή, επειδή ο ζωγράφος χρησιμοποίησε, δίκην μοντέλων, φωτογραφικό υλικό από λεύκωμά του με εικόνες από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, που κυκλοφόρησε το 2001 και περιλαμβάνει φωτογραφίες ψυχικά ασθενών στο εν λόγω νοσηλευτικό ίδρυμα. Ο φωτογράφος κατηγορούσε τον ζωγράφο ότι προσβάλλει «με τον τρόπο αυτό κατάφωρα το περιουσιακό [τ]ου δικαίωμα και, ειδικότερα, τις εξουσίες αναπαραγωγής, διασκευής, διάθεσης και δημόσιας παρουσίασης των έργων [τ]ου, καθώς και τις ηθικές εξουσίες πατρότητας και ακεραιότητας αυτών, προσβολές που επισύρουν σοβαρές αστικές και ποινικές κυρώσεις».