Editorials

Είναι αδιανόητο να θεωρούμε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις μπορούν να αναστείλουν την ελευθερία που καθιστά δυνατή τη δημοκρατία.

Με αυτά τα λόγια έκλεινε το 2006 κείμενό του ο Ρόναλντ Ντουόρκιν (1931–2013), καθηγητής φιλοσοφίας στο Νew Υork University, έπειτα από την οξεία μουσουλμανική αντίδραση που έφερε η δημοσίευση από τη δανική εφημερίδα Jyllands-Posten, στις 20 Σεπτεμβρίου 2005, δώδεκα γελοιογραφικών σκίτσων του Μωάμεθ. Μερικά χρόνια μετά, τα σκίτσα αναδημοσίευσε στη Γαλλία η σατιρική, χωρίς φραγμούς εφημερίδα Charlie Hebdo. Στις 7 Ιανουαρίου 2015, δύο πάνοπλοι άνδρες, οι μουσουλμάνοι αδελφοί Σερίφ και Σαΐντ Κουασί, που σχετίζονταν με την ισλαμική τρομοκρατία, εισέβαλλαν στα γραφεία της εφημερίδας, πυροβολώντας αδιακρίτως, με αποτέλεσμα 12 νεκρούς – ανάμεσά τους και σπουδαίοι γελοιογράφοι, ο Βολινσκί, ο Καμπού, ο Σαρμπ.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πανίσχυρο εργαλείο ανάπτυξης στα χέρια των κυβερνήσεων, πολύτιμος συνεργάτης των ερευνητών και των καινοτόμων και η πιο ελκυστική καραμέλα που πιπιλίζουν οι απανταχού δευτεροκλασάτοι δημοσιολογούντες. Η Ελλάδα (με σχετική καθυστέρηση – σχετική ως προς τη φρενίτιδα των εξελίξεων και έπειτα από αρκετές άκαρπες προσπάθειες) απέκτησε επιτέλους και αυτή μία εθνική Στρατηγική για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Το κείμενο που την περιγράφει, παρότι σε ορισμένα σημεία έχει τις αδυναμίες των συλλογικών έργων, διαθέτει πολλές αρετές: είναι οραματικό χωρίς να βρίσκεται εκτός πραγματικότητας, είναι ενημερωμένο με τις τελευταίες εξελίξεις και, σε γενικές γραμμές, ζυγίζει σωστά τις προτεραιότητες της χώρας. Ακόμη και μερικώς αν υλοποιηθεί αυτό το φιλόδοξο σχέδιο, δεν θα έχουμε χάσει το τρένο της Τεχνητής Νοημοσύνης για πάντα. Κι ίσως αργότερα να ταξιδεύουμε σε ένα κουπέ της πρώτης θέσης.

Στις 29/4/2022, ο φωτογράφος και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Κατσάγγελος, έστειλε εξώδικο στον ζωγράφο Μιχάλη Μαδένη, ουσιαστικά κατηγορώντας τον για λογοκλοπή, επειδή ο ζωγράφος χρησιμοποίησε, δίκην μοντέλων, φωτογραφικό υλικό από λεύκωμά του με εικόνες από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, που κυκλοφόρησε το 2001 και περιλαμβάνει φωτογραφίες ψυχικά ασθενών στο εν λόγω νοσηλευτικό ίδρυμα. Ο φωτογράφος κατηγορούσε τον ζωγράφο ότι προσβάλλει «με τον τρόπο αυτό κατάφωρα το περιουσιακό [τ]ου δικαίωμα και, ειδικότερα, τις εξουσίες αναπαραγωγής, διασκευής, διάθεσης και δημόσιας παρουσίασης των έργων [τ]ου, καθώς και τις ηθικές εξουσίες πατρότητας και ακεραιότητας αυτών, προσβολές που επισύρουν σοβαρές αστικές και ποινικές κυρώσεις».

Tο πρώτο τεύχος του Books’ Journal κυκλοφόρησε στις 13 Οκτωβρίου 2010, πριν από 14 χρόνια. Είχε εξώφυλλο τον Ρίσαρντ Καπισίνσκι, έναν δημοσιογράφο που βρέθηκε στην Αφρική τη δεκαετία του 1950 για να καταγράψει το τέλος της αποικιοκρατίας. Δεν ήταν υπερβολικά διάσημος, αλλά το κείμενο του Τάσου Τέλογλου γι’ αυτόν και τα βιβλία του (που στα ελληνικά κυκλοφορούν στο Μεταίχμιο) ήταν αριστοτεχνικά πλήρες – κι εμείς, ουσιαστικά μια παρέα, που θέλαμε να εκδίδουμε «ένα περιοδικό με γράμματα» για τα γράμματα δεν νοιαζόμαστε για τις διασημότητες. Θέλαμε απλώς να παρακολουθούμε ό,τι μας άρεσε και να παρεμβαίνουμε χωρίς αναστολές. Στα γράμματα, στις τέχνες, στην πολιτική, στις επιστήμες, στο χώρο των ιδεών.

Το Books’ Journal κυκλοφόρησε ως περιοδικό για μορφωμένους ανθρώπους, και τέτοιο παραμένει. Φιλοξενεί κείμενα μικρά ή μεγάλα που έχουν κάτι να πουν και το λένε αναλυτικά και καθαρά. Δεν συνταχθήκαμε με συρμούς, δεν συρθήκαμε πίσω από τις μόδες, δεν υπηρετήσαμε δημόσιες σχέσεις. Πολεμήσαμε το δήθεν, αρνηθήκαμε κείμενα επιδειξιομανή και ναρκισσιστικά. Στόχος μας είναι να δημοσιεύουμε όσο το δυνατόν περισσότερα κείμενα υψηλής εκλαΐκευσης, προσιτά στο μεγάλο κοινό – και ας είναι γνωστό ότι πολύ δύσκολα θα το συναντήσουμε, σε μια χώρα που ιδίως οι θεσμοί της παιδείας δεν ευνοούν την ανάγνωση και τη μελέτη.

Επιδιώξαμε να διακριθούμε ως κριτική φωνή, αναδεικνύοντας πάντα ό,τι θεωρούσαμε ότι αξίζει να συζητήσουμε. Δυστυχώς, λίγο μετά την έκδοσή μας, η χώρα χρεοκόπησε – και σε ένα περιβάλλον λαϊκισμού και τοξικότητας, το περιοδικό πήρε θέση. Περιοδικό για το βιβλίο, πολέμησε τον λαϊκισμό και τις προσπάθειες χειραγώγησης της πολιτικής ζωής, και όχι μόνο, αρχικά των βίαιων «Αγανακτισμένων» και στη συνέχεια των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Περάσαμε την περιπέτεια του 2015 με άγχος αλλά καταφέραμε να κυκλοφορήσουμε ακόμα και το δύσκολο καλοκαίρι μετά τα capital control, με λιγότερες σελίδες και για πρώτη φορά χωρίς γυαλιστερό εξώφυλλο (με τον Τόμας Μπέρχαρντ).

Κατά βάση χώρος φιλελευθερισμού, δώσαμε βήμα εξίσου και σε συντηρητικούς διανοούμενους και στοχαστές αλλά και σε αριστερούς που πιστεύουν στον δημοκρατικό διάλογο και στην αναλυτική σκέψη. Οι σελίδες (και η ιστοσελίδα) του Books’ Journal είναι ανοιχτές στην αδογμάτιστη αναλυτική σκέψη, όποιο ιδεολογικό πρόσημο και αν επικαλείται. Προϋπόθεση, βεβαίως, είναι τα κείμενα, η τεκμηρίωσή τους και το ενδιαφέρον τους.

Συνεργαζόμαστε με σπουδαίους συγγραφείς, καθηγητές, δημοσιογράφους. Απολαμβάνουμε την εμπιστοσύνη με την οποία μας εμπιστεύονται τα χειρόγραφά τους και, μερικές φορές, την αυστηρή κρίση μας. Στόχος είναι, κάθε μήνα, οι αναγνώστες να έχουν στα χέρια τους ένα ωραίο, ελκυστικό περιοδικό κειμένων. Είναι ηθική ικανοποίηση όταν ο στόχος αυτός επιβεβαιώνεται από συνεργάτες μας αλλά, κυρίως, από αναγνώστες μας.

***

Με το τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας, το Books’ Journal μπαίνει στον δέκατο πέμπτο χρόνο. Δεν είμαστε όλοι όσοι ξεκινήσαμε μαζί. Στη διαδρομή, χάσαμε περίφημους φίλους και συνεργάτες, τη δουλειά των οποίων οι τακτικοί αναγνώστες είχαν απολαύσει πολλές φορές – τον Σταύρο Τσακυράκη, τον Σταύρο Καπλανίδη, τον Κώστα Καλφόπουλο και τόσους άλλους.

Κερδίσαμε όμως  πολλούς καινούργιους φίλους και σπουδαίους συνεργάτες. Έχοντας εργαστεί πολύ και σκληρά η ομάδα που εκδίδει αυτό το περιοδικό, η αγάπη και ο σεβασμός των φίλων και των συνεργατών μας είναι η ανταμοιβή μας για τον χαμένο χρόνο. Μέσα σε αυτόν τον σεβασμό και την αγάπη ξανακερδίζεται ο χρόνος που χάνουμε σε διαβάσματα, συζητήσεις, καβγάδες, άγχη για τις προθεσμίες ή για τα λεφτά, κούραση και κάποιες απογοητεύσεις.

Τα χρήματα είναι ένα ειδικό κεφάλαιο σε αυτό το περιοδικό. Δυστυχώς για μας, επιλέξαμε να κινηθούμε διαφυλάσσοντας την ανεξαρτησία μας με αποτέλεσμα να έχουμε περιορισμένους πόρους, που προέρχονται αποκλειστικά από τους αναγνώστες (είτε μας αγοράζουν στα περίπτερα και τα βιβλιοπωλεία, είτε είναι συνδρομητές μας) και από τις λιγοστές διαφημίσεις. Επί 14 χρόνια, μας έχουν στηρίξει με τις διαφημίσεις τους συγκεκριμένοι εκδοτικοί οίκοι – και τους ευχαριστούμε γι’ αυτό. Η διαφήμιση είναι αναγκαία για την επιβίωσή μας και την ανάπτυξή μας. Το ίδιο και η εγγραφή νέων συνδρομητών. Αν έχετε φίλους που τους αγαπάτε πολύ, χαρίστε τους μια συνδρομή στο Books’ Journal. Είναι σημαντικό για μας.

Εδώ και πάρα πολλά χρόνια, παράλληλα με τη χάρτινη έκδοση, λειτουργεί η ηλεκτρονική έκδοση του Books’ Journal στον διαδικτυακό τόπο booksjournal.gr. Αν και χρειάζεται να αναπτυχθεί ακόμα πολύ, έχει καταφέρει να ανανεώνεται καθημερινά και, εκτός από το μεγαλύτερο μέρος της ύλης της χάρτινης έκδοσης, φιλοξενεί γνώμες και παρεμβάσεις για όλα τα ζητήματα της επικαιρότητας, στην πολιτική και στο βιβλίο. Στόχος είναι να αναπτύξουμε την ιστοσελίδα μας. Ίσως να τα καταφέρουμε.

Μπαίνοντας στον δέκατο πέμπτο χρόνο μας, όλοι εμείς οι συνεργάτες στο Books’ Journal έχουμε μια υπόσχεση: θα συνεχίσουμε να προσπαθούμε για μια δυναμικά παρεμβατική παρουσία. Έχουμε πείρα, φίλους και κέφι. Και την πεποίθηση ότι τα πρώτα 14 χρόνια είναι δύσκολα. Ευχαριστούμε τους αναγνώστες μας που μας συνοδεύουν σε αυτό το ταξίδι, που θα συνεχιστεί.

Η κλιμάκωση της πολεμικής σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή έχει δημιουργήσει ένα νέο δήθεν φιλειρηνικό ρεύμα στον πλανήτη, που πιέζει το Ισραήλ για κατάπαυση του πυρός. Είναι ένα ρεύμα που προτάσσει το πραγματικό ανθρωπιστικό δράμα στη λωρίδα της Γάζας αλλά κλείνει τα μάτια στο δράμα από το οποίο ξεκίνησε αυτός ο νέος κύκλος βίας: το πογκρόμ της τρομοκρατικής Χαμάς κατά άμαχων πολιτών του Ισραήλ και τη συνεχιζόμενη ομηρεία δεκάδων απαχθέντων εκείνη την τρομερή 7η Οκτωβρίου 2023.

Η αντοχή της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της ευρωπαϊκής ιδέας δοκιμάστηκε στις ευρωεκλογές και στις εκλογές που, αμέσως μετά, προκήρυξε ο πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν, επιδιώκοντας την εξουδετέρωση της Ακροδεξιάς και υπολογίζοντας ότι, εντέλει, θα αυτοεξουδετερωθεί και η άκρα Αριστερά, παρά το Νέο Λαϊκό Μέτωπου που είχε συγκροτηθεί.

Μετά τις ευρωεκλογές, η επόμενη μέρα περιέχει σοβαρές προκλήσεις για την Ευρώπη. Προκλήσεις που αφορούν την ισχύ της, την ανταγωνιστικότητά της, την ασφάλεια και την πρόοδο των πολιτών της.

Το εξώφυλλο του τεύχους 153, που κυκλοφορεί, απεικονίζει (στο θαυμάσιο σχέδιο του Αλέκου Παπαδάτου) μια σημαντική προσωπικότητα της ιστοριογραφίας, τον καθηγητή Βασίλη Παναγιωτόπουλο. Ένα πρόσωπο με ανυπολόγιστη προσφορά στην ιστοριογραφία. Πρωτίστως, ένα πρόσωπο που ξέρει να εμπνέει μεγάλες ομάδες σε μεγάλης πνοής έργα – όπως η δεκάτομη Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, το τετράτομο Αρχείο Αλή Πασά Γενναδείου Βιβλιοθήκης ή του δίτομου έργου Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η εποχή του.

Παγκόσμια πρωτοτυπία: οι εκδότες δεν συμμετέχουν στη διοργάνωση της Διεθνούς Έκθεσης της χώρας τους. Η ανακοίνωση των εκδοτών βιβλίου για τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης.

Η αναζωπύρωση της υπόθεσης των Τεμπών, η επανάληψη δηλαδή του τοξικού κλίματος που καταδικάστηκε στις προηγούμενες εκλογές από ένα διευρυμένο μέτωπο, δεν θα μπορούσε να σταθεί αν δεν συνοδευόταν από δήθεν μυστικά και ψέματα. Δεν ήταν υπεύθυνος δηλαδή ο σταθμάρχης που έδωσε τη λάθος εντολή, αλλά ένα σύστημα συμφερόντων που έκρυψαν ή παραποίησαν στοιχεία γύρω από το δυστύχημα. Έκρυψαν ότι το ένα τρένο μετέφερε παράνομα κάποιο εκρηκτικό μείγμα, πιθανόν ξυλόλιο, πιθανόν προϊόν λαθρεμπορίου, που εξερράγη με τη σύγκρουση. Επενέβησαν στην περιοχή προσπαθώντας να εξαφανίσουν ίχνη από το υγρό αυτό. Πιθανόν, κυκλοφόρησαν παραποιημένοι οι διάλογοι των αρμόδιων υπαλλήλων των σιδηροδρόμων με οδηγούς, πριν το δυστύχημα. Μαζί με την καθυστέρηση εκσυγχρονισμού του δικτύου, οι ευθύνες της κυβέρνησης εύκολα μεταπίπτουν από πολιτικές σε ποινικές.

H συζήτηση στη Βουλή για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, επ’ ευκαιρία της νομοθέτησης δυνατότητας να ιδρύονται παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, ήταν όπως θα ανέμενε κανείς εξαιρετικά φτωχή. Πολλοί ρηχοί μονόλογοι κυρίως πρακτικού χαρακτήρα, για το εισόδημα των φτωχών που θα το παίρνουν οι επενδυτές, για τα επαγγελματικά δικαιώματα των καθηγητών, για τη βάση του δέκα, για τις εξετάσεις, τις καταλήψεις, τους κουκουλοφόρους, τα κινήματα – και ακόμα για το περίφημο κι ανύπαρκτο σκανδιναβικό μοντέλο ή για τις φτωχές φοιτήτριες που αναζητούν sugar daddy για να σπουδάσουν. Μια κομματική αργκό σκέπασε, ως συνήθως, οποιοδήποτε θέμα ουσίας, αποτρέποντας κι αυτούς που θα μπορούσαν να συζητήσουν σοβαρά να το κάνουν.

Το πολυαναμενόμενο νομοσχέδιο Πιερρακάκη, που εκτός πολλών άλλων επιδιώκει να ρυθμίσει τη δυνατότητα ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων (πιο σωστά, λόγω του συνταγματικού κωλύματος με το άρθρο 16, δυνατότητα ίδρυσης παραρτημάτων ξένων ΑΕΙ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα), δεν εμπεριέχει και τις λύσεις του προβλήματος. Πρωτίστως επιδιώκει να νομοθετηθεί η άρση της ελληνικής εξαίρεσης, της δυνατότητας και στην Ελλάδα, όπως λειτουργούν ιδιωτικά σχολεία τα απολυτήρια των οποίων δημιουργούν τα ίδια δικαιώματα με τα απολυτήρια αποφοίτων των δημόσιων σχολείων, έτσι να λειτουργούν και ιδιωτικά πανεπιστήμια. Το πλαίσιο του νομοσχεδίου είναι λογικό, δίκαιο, αναπτυξιακό και, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να λειτουργήσει αναγεννητικά στα εκπαιδευτικά πράγματα της Ελλάδας. Δικαίως οι έλληνες πολίτες –με εξαίρεση όσους είναι αθύρματα ιδεοληψιών– στηρίζουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Η αντίδραση των αριστερών κομμάτων (το ΠΑΣΟΚ, απλώς, κάνει ασκήσεις ισορροπίας χωρίς να διατυπώνει καθαρή θέση), της μειοψηφίας του λεγόμενου φοιτητικού κινήματος και μερίδας του συνδικαλισμού στην εκπαίδευση επιβεβαιώνει, απλώς, ότι οι δυνάμεις αυτές απλώς επιδιώκουν να συντηρήσουν μια ιδιοτυπία που ταυτίζεται με ιδιοτέλειες και συμφέροντα – όχι πάντως τα συμφέροντα της χώρας.