Ιστορία

Λευτέρης Καντζίνος, Από τον Όθωνα στον Χαρίλαο Τρικούπη. Παραλειπόμενα και μυστική διπλωματία στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, πρόλογος: Στέφανος Καβαλλιεράκης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2024, 432 σελ.

Ο Λευτέρης Καντζίνος καταδύεται σε μια σχετικά αδιερεύνητη περίοδο της ελληνικής ιστορίας του 19ου αιώνα. Τα γεγονότα και η λύση τους (ή η μη λύση τους) επιτρέπουν στον αναγνώστη αναπόφευκτους συνειρμούς. Πόσο, πού και πώς η Ελλάδα έχει προχωρήσει από την εποχή του Βούλγαρη και του Κουμουνδούρου αλλά και σε ποιο βαθμό η πολιτική ζωή της χώρας, οι διεθνείς σχέσεις της, η κοινωνία συντηρούν παθογένειες. Ένα… διδακτικό βιβλίο που αποδεικνύει ότι η πεποίθηση πως «η Ιστορία διδάσκει» είναι πέρα για πέρα αναληθής.

Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, O δημόσιος και ιδιωτικός βίος του Στρατηγού Βάσου Μπράγιοβιτς-Μαυροβουνιώτη 1797-1847. Ένας νοτιοσλάβος οπλαρχηγός στην υπηρεσία της Υψηλής Πύλης, της Ελληνικής Επανάστασης και του Βασιλείου της Ελλάδας, Παπαζήση, Αθήνα 2024, 474 σελ.

«Συνιστούσε τυπική περί­πτω­ση βαλκάνιου άτα­κτου πο­λε­μιστή. Δεν είχε, βέ­βαια, γνώσεις µοντέρνας στρατιωτικής τέχνης αλ­λά διέ­θετε µεγάλη εμπειρία στις συγ­κρούσεις της επαναστατικής πε­ριόδου […]· περαιτέρω συγ­κέντρωνε στο πρό­σωπό του όλες εκείνες τις απαραίτητες δεξιό­τητες που τον ανέ­δειξαν ως η­γέ­τη ατάκτων πολε­µι­στών: ισχυ­ρή προσωπικότητα, δυνατότητα επι­βολής στους καθ’ έξιν απεί­θαρχους άνδρες του, θάρρος αλλά και σύ­νεση». Ο Στέφανος Π. Παπαγεωργίου ανασυνθέτει τη ζωή και τη δράση ενός ήρωα της ελληνικής Επανάστασης του 1821, από το Μαυροβούνιο, του Βάσου Μπράγιοβιτς-Μαυροβουνιώτη.

Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, Ελευθέριος Βενιζέλος, ο «Αρχηγός της Φυλής», ο «Λυτρωτής των Αλυτρώτων». Μέσα από τα Αρχεία της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης της Κωνσταντινουπόλεως (1920-1922), Gutenberg, Αθήνα 2024, 396 σελ.

Η Εθνική Άμυνα Κωνσταντινουπόλεως ιδρύθηκε το 1921 και αμέσως εντάχθηκαν στις τάξεις της σχεδόν όλοι οι βενιζελικοί αξιωματικοί  που βρίσκονταν στη Στρατιά της Μικράς Ασίας. Κι όταν έχασε τις εκλογές του 1920 ο Βενιζέλος, οι αξιωματικοί αυτοί λιποτάκτησαν και κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη, φοβούμενοι διώξεις. Άτυπος αρχηγός της οργάνωσης τέθηκε ο, τότε, αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Κονδύλης. Η εργασία της Σοφίας Ηλιάδου-Τάχου, αξιοποιώντας αδημοσίευτο αρχειακό υλικό, φωτίζει τη δραστηριότητα της οργάνωσης, τα χαρακτηριστικά του βενιζελικού φρονήματός της και το άδοξο εγχείρημα αυτονόμησης της ελληνικής Ιωνίας από την Ελλάδα όπου κυριαρχούσαν οι οπαδοί του βασιλέως Κωνσταντίνου. [ΤΒJ]

Άγγελος Συρίγος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Μεταπολίτευση, 1974-1975. 50 ερωτήματα και απαντήσεις, Πατάκη, Αθήνα 2024, 312 σελ.

Το 1974, η μετάβαση από τη χούντα στη δημοκρατία, η αποκατάσταση της σταθερότητας και η διαχείριση των επιπτώσεων από την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και την κατοχή περίπου του 36% του νησιού, ήταν ένα μεγάλο στοίχημα για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Το δημοψήφισμα που οδήγησε στη λύση του πολιτειακού ζητήματος στην Ελλάδα, η χάρη στους πραξικοπηματίες και η μετατροπή της ποινής τους σε ισόβια, η νομιμοποίηση του ΚΚΕ, η εξομάλυνση της κοινωνικής και πολιτικής ζωής χωρίς συγκρούσεις και ρήγματα και η κατεύθυνση της χώρας προς την Ευρώπη και γενικότερα προς τις επιλογές του δυτικού κόσμου ήταν μερικοί ακόμα στόχοι που επιτεύχθηκαν. Το βιβλίο του Άγγελου Συρίγου και του Ευάνθη Χατζηβασιλείου αναλύει τις κορυφαίες επιλογές του πρώτου χρόνου μετά την πτώση της δικτατορίας και τις δυσκολίες που έθετε για την ευόδωση αυτών των επιλογών η περιρρέουσα ατμόσφαιρα.   

Nικόλας Μανιτάκης, Το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών (1915-1961). Η αειφορία των ελληνογαλλικών πολιτιστικών σχέσεων, Ασίνη, Αθήνα 2022, 638 σελ.

Το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών αποτελεί δημοφιλή και εγνωσμένου κύρους εκπαιδευτικό θεσμό με μακρόχρονη παρουσία στη χώρα μας, ο οποίος δεν είχε έως πρόσφατα μελετηθεί συστηματικά. Το βιβλιογραφικό αυτό κενό έρχεται να καλύψει η ιδιαίτερα αξιόλογη μελέτη του Νικόλα Μανιτάκη (αναπληρωτή καθηγητή Ιστορίας Γαλλικού Πολιτισμού στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών) και πρώην μαθητή του Γαλλικού Ινστιτούτου (στο παράρτημα της Θεσσαλονίκης).

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Στρεβλή πορεία, 1960-1974. Πολιτική και κουλτούρα από τη δεκαετία του '60 στη δικτατορία, Μεταίχμιο, Aθήνα 2024, 352 σελ. 

Είτε μας αρέσει είτε όχι, η σημερινή πραγματικότητα είναι σε κάποιον, μάλλον όχι ασήμαντο βαθμό, όπως αποδεικνύουν στο νέο βιβλίο του, Στρεβλή πορεία, 1960-1974, ο Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος και ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου, προϊόν και της δικτατορίας. Ποιες όμως ήταν οι μακροχρόνιες επιπτώσεις της για τη χώρα μας; Τι την προκάλεσε; Ήταν μια παρένθεση στη μεταπολεμική ελληνική ιστορία; Τι κουβαλάμε πάνω μας απ’ αυτό το ιστορικό παρελθόν; Πρόκειται προφανώς για δύσκολα και κατά τόπους  υποθετικά ερωτήματα, που δεν μπορούμε όμως και δεν πρέπει να αποφεύγουμε. 

Αχιλλέας Χεκίμογλου, Ατομική Εποχή. Πυρηνική ενέργεια, Αντιδραστήρες και ουράνιο στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2023, 304 σελ.

Τη μεταπολεμική περίοδο, η Ελλάδα προσπάθησε να αποκτήσει πρόσβαση στην πυρηνική ενέργεια. Δεν ήταν μια προσπάθεια ευθύγραμμη, αφού η κακοδαιμονία του κράτους συχνά αναστέλλει διάφορες δημιουργικές πρωτοβουλίες, αλλά εντέλει απέβη καρποφόρα. Το βιβλίο του Αχιλλέα Χεκίμογλου, Ατομική Εποχή, φωτίζει τον ελληνικό πυρετό της πυρηνικής ενέργειας, αποδίδοντας πρωτίστως φόρο τιμής στους σκαπανείς και στους ονειροπόλους που θέλουν την Ελλάδα μια χώρα προσανατολισμένη στην πρόοδο και στην καινοτομία.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Το τελευταίο Τέταρτο. Ένα ελληνικό χρονικό, Πόλις, Αθήνα 2012, 176 σελ.

Το εγχείρημα της έκδοσης ενός «πολιτιστικού» περιοδικού στην Ελλάδα, τη σημαδιακή δεκαετία του ογδόντα, όταν κυβερνούσε το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου και ανερχόταν οικονομικά και κοινωνικά ο επιχειρηματίας Γιώργος Κοσκωτάς, ο οποίος στο τέλος της ίδιας εκείνης δεκαετίας συνέδεσε το όνομά του με το μεγαλύτερο πολιτικό και οικονομικό σκάνδαλο στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Εμπνευστής και πρώτος διευθυντής του περιοδικού Το Τέταρτο, ιδιοκτησίας Κοσκωτά, ήταν ο συνθέτης Μάνος Χατζιδάκις – ο ηττημένος από τις νοοτροπίες που επικράτησαν και τα αποτελέσματά τους. Σε ποιο πεδίο ποιας μάχης ηττήθηκε, όμως, ο Χατζιδάκις; Και ποιο ήταν το τίμημα της ήττας του; [αναδημοσίευση από το τεύχος 26, Δεκέμβριος 2012]

Θανάσης Διαμαντόπουλος, Χωρίς στέμμα. Η Αβασίλευτη του Μεσοπολέμου. Ανατομία ενός ιστορικοπολιτικού ατυχήματος, Πατάκη, Αθήνα 2023, 413 σελ.

Κινούμενος πιο ισορροπημένα μεταξύ των δύο παρατάξεων του Μεσοπολέμου, του βενιζελισμού και αντιβενιζελισμού, ο Θανάσης Διαμαντόπουλος αναδιαμορφώνει με προσοχή τις καθιερωμένες ιστορικές μας προσλήψεις για τον Μεσοπόλεμο. Κι υπό την έννοια αυτή καταφέρνει να παραμείνει στο κέντρο της γενικότερης ιστορικής μεσοπολεμικής προβληματικής και να αποτελέσει κομμάτι της, ίσως το κορυφαίο.

Jay Winter, Τόποι μνήμης, τόποι πένθους. Ο Μεγάλος Πόλεμος στην ευρωπαϊκή πολιτισμική ιστορία, μετάφραση από τα αγγλικά: Ανδρέας Κίκηρας, επιμέλεια: Έλλη Λεμονίδου, Πεδίο, Αθήνα 2024, 444 σελ.

Πώς οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αναμετρήθηκαν με τον κατακλυσμό της απώλειας των δικών τους ανθρώπων και τη συντριβή που αυτή προκαλεί; Ο καθηγητής Τζέι Γουίντερ, συστηματικός μελετητής του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ασχολήθηκε με αυτή την τομή ανάμεσα στην ευημερία και την καταστροφή. Στο βιβλίο του Τόποι μνήμης, τόποι πένθους, που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά, διερευνά τον περίπλοκο αντίκτυπο του πολέμου 1914-1918 στην ευρωπαϊκή πολιτισμική ιστορία, εστιάζοντας στη μορφή και στο περιεχόμενο του πένθους για τους νεκρούς του, που τροφοδότησε κοινωνικές συμπεριφορές και την τέχνη. [ΤΒJ]

Case Study in guerrilla war: Greece during World War II (Μελέτη Περίπτωσης Ανταρτοπολέμου: Η Ελλάδα κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο). Paul J. Tompkins Jr., Επικεφαλής Έργου. Erin M. Richardson, Συντάκτης, Κομάντο Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών - Πανεπιστήμιο Johns Hopkins /   Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής, επικαιροποιημένη έκδοση. Αρχική έκδοση by D. M. Condit, 1961,  https://www.soc.mil/ARIS/books/pdf/ARIS_Greece-BOOK-small.pdf

Προφανώς, μία μελέτη περίπτωσης του Αμερικανικού Στρατού και μάλιστα προς χρήση των οικείων στρατιωτικών για την εκπαίδευσή τους στον Ανταρτοπόλεμο, έστω κι αν διενεργήθηκε από αμερικανικό πανεπιστήμιο, δεν εμπίπτει στον τίτλο αυτής της στήλης, καθώς απέχει πολύ από τα μυθιστορήματα. Όμως, πολλές φορές σε ιστορικά κείμενα –όπως έδειξε ο Δημήτρης Μαρωνίτης στο βιβλίο του, Ηρόδοτος: Οκτώ Νουβέλες και τέσσερα Ανέκδοτα– υπάρχουν ξεχωριστές αφηγήσεις που θα μπορούσαν ν’ αναγνωστούν αυτόνομα, ως νουβέλες. Στην συγκεκριμένη υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα μικροδιηγήματα. Επιλέχτηκε εκείνο της ανατίναξης της γέφυρας του Ασωπού.