Ιστορία

Νίκος Χριστοδουλάκης, Το τίμημα του εμφυλίου. Συγκρούσεις και κατάρρευση στην Ελλάδα 1946-1949, Επίμετρο, Αθήνα 2020, 210 σελ.

 Εκ πρώτης όψεως ίσως να φαίνεται παράδοξη μια ανάλυση για τον εμφύλιο εν μέσω των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Όμως, το βιβλίο του Νίκου Χριστοδουλάκη είναι άκρως επίκαιρο.

Θάνος Βερέμης- Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Ιωάννης Καποδίστριας. Ο «αμνός» της Παλιγγενεσίας των Ελλήνων,  Μεταίχμιο, Αθήνα 2020, 232 σελ.

Ένα σύντομο, περιεκτικό βιβλίο, το οποίο χρησιμοποιεί πηγές και βιβλιογραφία, αλλά είναι ευκολονόητο και ευκολοδιάβαστο. Μία εισαγωγή στην προσωπικότητα, το έργο και την τραγωδία του πρώτου κυβερνήτη.

Walter Puchner, Το 1821 και το θέατρο. Από τη μυθοποίηση στην απομυθοποίηση, Όταν, Αθήνα 2020, 530 σελ.

Πώς το θέατρο ανταποκρίθηκε στην Ελληνική Επανάσταση; Τι συνέβαινε στην Οδησσό και στο Βουκουρέστι και τι στην Κωνσταντινούπολη τα χρόνια της φωτιάς; Και πώς καταγράφηκε η Επανάσταση αργότερα, όταν η αναπόφευκτη μυθοποίηση ήταν ο κυρίαρχος τρόπος; Οι απαντήσεις εξηγούν πολλά για αυτό που είμαστε – διότι το θέατρο αφυπνίζει αλλά και εκθέτει. [ΤΒJ]

Στράτος Ν. Δορδανάς - Βάιος Καλογρηάς, Οι ζωές των άλλων. Η Στάζι και οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία (1949-1989), πρόλογος: Ανδρέας Στεργίου, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2020, 272 σελ.

Η έρευνα για τους έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία, των ιστορικών Στράτου Δορδανά και Βάιου Καλογρηά στα αρχεία της Στάζι, καταρρίπτει συντριπτικά πολλούς μύθους. Αποδεικνύοντας ότι μετανάστες, εξόριστοι και πολιτικοί πρόσφυγες στο Βερολίνο –όπως και στο Βουκουρέστι, τη Βουδαπέστη και, φυσικά, στην Τασκένδη– εξαναγκάστηκαν να ζήσουν μία «άλλη ζωή», καθώς η δική τους έγινε υποχείριο των Άλλων. Στην ανατολικογερμανική εκδοχή της, την καθόριζε απόλυτα το «κράτος των αγροτών και εργατών» και, κυρίως, η Στάζι του Έριχ Μίλκε.   

Δημήτρης Ε. Φιλιππής, Ισπανικός εμφύλιος (1936-1939). Διαίρεση, διχόνοια και διχασμός στην Ισπανία του 20ού αιώνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2020, 222 σελ.

Τι ξέρουμε για την Ισπανία και την ιστορία της; Πόσο η τελευταία μοιάζει με την ελληνική; Τι περιλαμβάνει η γνώση των Νεοελλήνων για τον ισπανικό 20ό αιώνα; Γνωρίζουν, άραγε, οι έλληνες οπαδοί της Μπαρτσελόνα σε πόσες περιπέτειες ενεπλάκη η ομάδα τους μετά το 1939 εξαιτίας πολιτικών σκοπιμοτήτων, φτάνοντας επανειλημμένα στα πρόθυρα της διάλυσης από το καθεστώς; Γνωρίζουν, οι αντίστοιχοι της Ρεάλ, πώς ακριβώς η ομάδα της Μαδρίτης έπαψε και ξανάρχισε να ονομάζεται «βασίλισσα»; Οι απαντήσεις, και πολλές ακόμα σε διάφορες ερωτήσεις, στο τελευταίο βιβλίο του ιστορικού της Ισπανίας, Δημήτρη Φιλιππή.

Το κείμενο του υπουργού Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Κυριάκου Πιερρακάκη, γράφτηκε το καλοκαίρι του 2012 και δημοσιεύτηκε στο τεύχος #23, Σεπτέμβριος 2012, του Books' Journal. Ήταν μια εποχή ελπίδας στο ζόφο της κρίσης, όταν η κυβερνητική εξουσία είχε περάσει στα χέρια της τρικομματικής κυβέρνησης Σαμαρά, ο οποίος δεσμευόταν να υλοποιήσει τους όρους του δεύτερου μνημονίου. Γράφοντας για μια ονομαστή βιογραφία του Λύντον Τζόνσον, του προσώπου που διαδέχτηκε στην προεδρία της Αμερικής τον δολοφονηθέντα Τζον Κέννεντυ, ο Πιερρακάκης έθιγε το σημαντικό ζήτημα της ηγεσίας και στην Ελλάδα. Φωτογράφιζε έναν υποθετικό ηγέτη ο οποίος «δεν θα δίσταζε να λερώσει τα χέρια του προσπαθώντας να χαλιναγωγήσει την προβληματική μηχανή που λέγεται ελληνικό κράτος. Κάποιον ο οποίος, όπως και ο Τζόνσον, θα αντιλαμβανόταν την εξουσία ως μια ευκαιρία να αποκαλύψει ποιος πραγματικά είναι πίσω από την αναπόφευκτη μάσκα των πολιτικών συσχετισμών – και που θα χρησιμοποιούσε το ισχυρότερο πολιτειακό αξίωμα της χώρας όχι ως ένα ακόμα σπουδαίο προνόμιο αλλά ως μια αδιαπραγμάτευτη ευκαιρία να αφήσει το προσωπικό του στίγμα στη σύγχρονη ιστορία μας». Η πρσσέγγιση εκείνη θα μπορούσε να εξηγεί τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα της χώρας...

Αντώνης Ν. Μανιτάκης, Ο ελληνικός συνταγματισμός 200 χρόνια μετά. Δημοκρατικός, νεωτερικός, ακμαίος, ΕΑΠ, Αθήνα 2020, 168 σελ.

Το Σύνταγμα ήταν πάντα για τον καθηγητή Αντώνη Μανιτάκη ένα αίτημα πολιτικής ελευθερίας, ένα ζητούμενο για μια διαρκώς εμβαθυνόμενη και διευρυνόμενη δημοκρατία. Μια τεχνική της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Το πρόσφατο βιβλίο του στο οποίο συγκεφαλαιώνονται τα 200 χρόνια του ελληνικού συνταγματισμού δίνει ιδανικές αφορμές για συζήτηση των θεσμών που έχει θεσπίσει το Σύνταγμα, για τα θεμελιώδη  δικαιώματα στα οποία η Ελλάδα πρωτοπόρησε, αρχής γενομένης με το Σύνταγμα του 1844 και κυρίως του 1864, για την εντυπωσιακή κανονιστική αρτιότητα των  ελληνικών συνταγματικών κειμένων – αλλά και για τις παθογένειες που συχνά οδήγησαν σε χάσμα της συνταγματικής πραγματικότητας από τις εξαγγελίες των συνταγματικών κειμένων. [ΤΒJ]

Μελέτης Η. Μελετόπουλος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Ο πολιτικός, ο διανοούμενος, η εποχή του, Καπόν, Αθήνα 2020, 703 σελ. (με φωτογραφικό παράρτημα)

 Η βιογραφία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, από τον Μελέτη Η. Μελετόπουλο, αποτελεί  σημαντική συμβολή στις πολιτικές βιογραφίες και εκδοτικό τόλμημα: το είδος αυτό που ευδοκιμεί στον δυτικό κόσμο, στην Ελλάδα υποκύπτει στο «υποκείμενο νόσημα» της εκ των υστέρων δικαίωσης του πολιτικού προσώπου, συχνά με ιδεολογικές «επιχρωματώσεις». Στο προκείμενο, αποκαθίσταται πρωτίστως ο πνευματικός βίος ενός διανοούμενου, που συνδιαμόρφωσε τις εξελίξεις στα πολιτικά πράγματα του τόπου επί περίπου μισό αιώνα.

Ξένη Δ. Μπαλωτή, Ναπολέων Βοναπάρτης και Ελλάδα. Η ιστορία και οι μύθοι, πρόλογος: Christian Bourdeille, μετάφραση από τα γαλλικά: Ευσταθία Τσιγκάνου, Κύφαντα, Αθήνα 2020, 166 σελ.

Με τα δεδομένα της εποχής του, ο Ναπολέων, ο οποίος ξεψύχησε στις 5 Μαΐου 1821 στο χαμένο στη μέση του Ατλαντικού νησάκι της Αγίας Ελένης, είναι μάλλον απίθανο να πληροφορήθηκε οτιδήποτε για την Επανάσταση των Ελλήνων, που λίγο νωρίτερα είχε ξεσπάσει. Αλλά αν το μάθαινε, θα τον απασχολούσε; Τι σημασία μπορούσε να έχει για τον άλλοτε Αυτοκράτορα των Γάλλων μια εξέγερση των υποδούλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο νότιο άκρο της Βαλκανικής Χερσονήσου;  

Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Δυο βήματα μπρος ένα πίσω. 8+1 πολυτάραχες δεκαετίες, Μεταίχμιο, Αθήνα 2020, 560 σελ.

Οι μαρτυρίες για μια ιστορική περίοδο μπορεί να είναι δηλωτικές της εποχής ή, έμμεσα, του συγγραφέα τους∙ να παρουσιάζουν δηλαδή ιστορικό ή ψυχογραφικό ενδιαφέρον. Μπορεί όμως να είναι και καλά βιβλία. Το Δυο βήματα μπρος ένα πίσω του Νίκου Αλιβιζάτου είναι ένα πολύ καλό βιβλίο, και καλογραμμένο και καλωσυνάτο. Καλογραμμένο: υπάρχουν πολλά σημεία που διάβασα περισσότερες φορές παρασυρμένος από τη ροή και την ένταση του κειμένου. Καλωσυνάτο: για να παραφράσω τον Γκράμσι, συνταιριάζει την αισιοδοξία της βούλησης με την αισιοδοξία της γνώσης.

Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος, Το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη των Πτολεμαίων στην Αλεξάνδρεια. Το όραμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για ένα καθολικό πνευματικό κέντρο, Άτων, Αθήνα 2020, ivi + 506 σελ.

Το νέο βιβλίο του Κωνσταντίνου Στάικου είναι αφιερωμένο στο κατεξοχήν «Μουσείον» της Αλεξανδρείας, το σπουδαιότερο επιστημονικό Κέντρο της αρχαιότητας, σπουδαιότερο λόγω εύρους ειδικοτήτων και λόγω ύψους οικονομικής υποστήριξης. Πρόκειται για μια πλατειά σύνθεση, μιαν απόπειρα να σχηματίσεις εικόνα από ανεπαρκή αριθμό κομματιών. Κι όσο για την περίφημη Βιβλιοθήκη, δέν τεκμηριώνεται «πυρπόληση» της Βιβλιοθήκης ούτε απ’ τον Καίσαρα ούτε κατά τις πολιορκίες Αυρηλιανού και Διοκλητιανού. Πιθανολογείται σταδιακή αφαίμαξή της απ’ τους Ρωμαίους κατα τους αιώνες της ρωμαϊκής κατοχής της Αλεξάνδρειας και καταστροφή πολύτιμων συγγραμμάτων κατα τους διωγμούς εναντίον των εθνικών απ’ τους Χριστιανούς. Κι ύστερα, ήρθε η φθορά από την εγκατάλειψη.

Ιωάννα Πετροπούλου, Η Σμύρνη των Βιβλίων. Συγγραφείς, μεταφραστές, εκδότες, τυπογράφοι (1764-1922), πρόλογος: Πασχάλης Κιτρομηλίδης, βιβλιογραφική τεκμηρίωση – σύνταξη καταλόγου: Σάντρα Βρέττα, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 2020, 206 σ. + cd.

«Η ανάκτηση της πόλης μέσα από τη βιβλιογραφική της παραγωγή»  αποτελεί τον στόχο της ιστορικού Ιωάννας Πετροπούλου στη σαγηνευτική νέα μονογραφία της Η Σμύρνη των Βιβλίων. Στο εκδοτικό πρόσωπο της πόλης καταγράφεται ο αστικός εκσυγχρονισμός και η κοσμοπολίτικη άνθηση του ελληνισμού της Σμύρνης. [ΤΒJ]