Ιστορία

Θάνος Χ. Καψάλης, Η Γενετική σε δύσκολους καιρούς και τόπους. Νικολάι Κολτσόφ, Νικολάι Βαβίλοφ, Νικολάι Τιμοφέγιεφ-Ρεσσόφσκι, Σαββάλας, Αθήνα 2020, 480 σελ.

O Τροφίμ Ντενίσοβιτς Λυσένκο ήταν ο γεωπόνος του σταλινικού καθεστώτος που ισχυριζόταν ότι τα κληρονομικά χαρακτηριστικά των φυτών αποκτώνται από επιρροές του περιβάλλοντος. Έλεγε ότι αν βλαστήσει σπόρους σιταριού και τους υποβάλει σε ένα σοκ χαμηλής θερμοκρασίας, τα φυτά θα αποκτήσουν την ικανότητα να καρποφορούν στις ψυχρές πεδιάδες της Σιβηρίας. Μεταξύ 1934 και 1940, εκτελέστηκαν ή παύθηκαν αρκετοί σοβιετικοί βιολόγοι και γενετιστές, ενώ τα «πειράματα» του Λυσένκο, μολονότι αποτελούσαν παταγώδη αποτυχία, ανακοινώνονταν ως τεράστια επιτεύγματα. Ένα νέο βιβλίο περιγράφει εύγλωττα τη μοναδική εκείνη περίπτωση στραγγαλισμού της επιστήμης από την ιδεολογία. [ΤΒJ]

Σωτήρης Ριζάς, Οι μεγάλες δυνάμεις και η Επανάσταση. Από το Λάιμπαχ στο Ναυαρίνο, Μεταίχμιο, Αθήνα 2021, 176 σελ.

Στο Λάιμπαχ, τη σημερινή Λιουμπλιάνα, συνήλθαν από τις 26 Ιανουαρίου ώς τις 12 Μαΐου 1821 τα μέλη της Ιεράς Συμμαχίας για να εξετάσουν την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί και να συζητήσουν μέτρα που να διασφαλίζουν την ειρήνη στην Ευρώπη. Η διακοίνωση που εκδόθηκε, μετά τη λήξη του συνεδρίου, έλεγε ότι οι Ηγεμόνες διαδήλωσαν ότι θεωρούν νομικώς άκυρον και αποκηρυκτέαν παρά των αρχών του Δημοσίου Δικαίου της Ευρώπης πάσαν υποτιθέμενην μεταρρύθμισιν πραγματοποιουμένην διά κινήματος ή ανοικτής βίας». Με την ανακοίνωση αυτή, η ελληνική Επανάσταση έμοιαζε καταδικασμένη να κατασταλεί. Αλλά η Γαλλία και η Αγγλία δεν άκουσαν το μήνυματης αυστριακής πολιτικής... [ΤΒJ]

Michael Lucken, Le Japon grec. Culture et possession, Gallimard, 2019, 256 σελ.

Η αρχαία Ελλάδα δεν ενέπνευσε μόνο τον δυτικό κόσμο. Στην Ανατολή, η κλασική αρχαιότητα επέδρασε ουσιαστικά στην ιαπωνική ταυτότητα, και σε κρίσιμες φάσεις του ιστορικού παρελθόντος της χώρας και στον σύγχρονο κόσμο. Τι σήμαινε, και τι σημαίνει αυτό, όμως, για την Ελλάδα, για την Ιαπωνία, για τη σχέση τους, αλλά και τη σχέση Ελλάδας και Ιαπωνίας με τη Δύση; [ΤΒJ]

Δημήτρης Α. Σταματόπουλος, Πόλεμος και Επανάσταση στα Οθωμανικά Βαλκάνια (18ος-20ός αι.) (επιμ.), Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2019, 396 σελ.

Οι οριενταλιστικές ερμηνείες δεν θέλγουν πια. Τα εθνικά κινήματα στα Βαλκάνια ήταν αυτόνομα πολιτικά και ιστορικά υποκείμενα που διαλέγονται με τις ρηγματώσεις του δυτικού κόσμου και εκμεταλλεύονται τον ανταγωνισμό των Μεγάλων Δυνάμεων, μάλιστα δε τους ηττημένους της κάθε αναμέτρησης.

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και το αλβανικό τραγούδι. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τεύχος 119, Μάιος 2021.

Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος, Κίτσος Μαλτέζος. Ο αγαπημένος των θεών, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2019, 372 σελ.

Επανακυκλοφόρησε το σημαντικό βιβλίο του Πέτρου Στ. Μακρή Στάικου για τη ζωή, τις ιδέες, τη δράση και το θάνατο του Κίτσου Μαλτέζου - ο οποίος δολοφονήθηκε από μέλη του ΕΛΑΣ Σπουδάζουσας την 1η Φεβρουαρίου 1944. Δεν ήταν ο μόνος που χάθηκε. Το κρίσιμο διάστημα 1937-1945 έχασαν τη ζωή τους από διάφορες αιτίες σημαντικές προσωπικότητες (από τον Ιωάννη Συκουτρή έως τον Δημήτριο Καπετανάκη κι από τον Κώστα Περρίκο ώς την Ελένη Παπαδάκη) που έλειπαν όταν χρειάστηκε να δοθεί η μάχη της φιλελεύθερης δημοκρατίας και των ανοιχτών οριζόντων. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 98, Μάιος 2019 [ΤΒJ].

Βασίλι Γκρόσσμαν, Η κόλαση της Τρεμπλίνκα, εισαγωγή - μετάφραση από τα ρωσικά: Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Άγρα, Αθήνα 2020, 134 σελ.

Το στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα, άρχιζε να χτίζεται τον Μάιο του 1942 κι ήταν τεράστιος ο αριθμός που δολοφονήθηκαν εκεί: κατά τη βιβλιογραφία, οι νεκροί κυμαίνονται από 700.000 έως 900.000.  Η Τρεμπλίνκα, δηλαδή, είναι το στρατόπεδο όπου εξοντώθηκαν περισσότεροι άνθρωποι μετά το Άουσβιτς. Οι άνθρωποι εκεί δολοφονούνταν συστηματικά επί ένα χρόνο, το διάστημα Ιουλίου 1942 με 2 Αυγούστου 1943, μέχρι να εξεγερθούν κρατούμενοι που κατάφεραν να πυρπολήσουν το στρατόπεδο.

Νίκος Χριστοδουλάκης, Το τίμημα του εμφυλίου. Συγκρούσεις και κατάρρευση στην Ελλάδα 1946-1949, Επίμετρο, Αθήνα 2020, 210 σελ.

 Εκ πρώτης όψεως ίσως να φαίνεται παράδοξη μια ανάλυση για τον εμφύλιο εν μέσω των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Όμως, το βιβλίο του Νίκου Χριστοδουλάκη είναι άκρως επίκαιρο.

Θάνος Βερέμης- Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Ιωάννης Καποδίστριας. Ο «αμνός» της Παλιγγενεσίας των Ελλήνων,  Μεταίχμιο, Αθήνα 2020, 232 σελ.

Ένα σύντομο, περιεκτικό βιβλίο, το οποίο χρησιμοποιεί πηγές και βιβλιογραφία, αλλά είναι ευκολονόητο και ευκολοδιάβαστο. Μία εισαγωγή στην προσωπικότητα, το έργο και την τραγωδία του πρώτου κυβερνήτη.

Walter Puchner, Το 1821 και το θέατρο. Από τη μυθοποίηση στην απομυθοποίηση, Όταν, Αθήνα 2020, 530 σελ.

Πώς το θέατρο ανταποκρίθηκε στην Ελληνική Επανάσταση; Τι συνέβαινε στην Οδησσό και στο Βουκουρέστι και τι στην Κωνσταντινούπολη τα χρόνια της φωτιάς; Και πώς καταγράφηκε η Επανάσταση αργότερα, όταν η αναπόφευκτη μυθοποίηση ήταν ο κυρίαρχος τρόπος; Οι απαντήσεις εξηγούν πολλά για αυτό που είμαστε – διότι το θέατρο αφυπνίζει αλλά και εκθέτει. [ΤΒJ]

Στράτος Ν. Δορδανάς - Βάιος Καλογρηάς, Οι ζωές των άλλων. Η Στάζι και οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία (1949-1989), πρόλογος: Ανδρέας Στεργίου, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2020, 272 σελ.

Η έρευνα για τους έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία, των ιστορικών Στράτου Δορδανά και Βάιου Καλογρηά στα αρχεία της Στάζι, καταρρίπτει συντριπτικά πολλούς μύθους. Αποδεικνύοντας ότι μετανάστες, εξόριστοι και πολιτικοί πρόσφυγες στο Βερολίνο –όπως και στο Βουκουρέστι, τη Βουδαπέστη και, φυσικά, στην Τασκένδη– εξαναγκάστηκαν να ζήσουν μία «άλλη ζωή», καθώς η δική τους έγινε υποχείριο των Άλλων. Στην ανατολικογερμανική εκδοχή της, την καθόριζε απόλυτα το «κράτος των αγροτών και εργατών» και, κυρίως, η Στάζι του Έριχ Μίλκε.   

Δημήτρης Ε. Φιλιππής, Ισπανικός εμφύλιος (1936-1939). Διαίρεση, διχόνοια και διχασμός στην Ισπανία του 20ού αιώνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2020, 222 σελ.

Τι ξέρουμε για την Ισπανία και την ιστορία της; Πόσο η τελευταία μοιάζει με την ελληνική; Τι περιλαμβάνει η γνώση των Νεοελλήνων για τον ισπανικό 20ό αιώνα; Γνωρίζουν, άραγε, οι έλληνες οπαδοί της Μπαρτσελόνα σε πόσες περιπέτειες ενεπλάκη η ομάδα τους μετά το 1939 εξαιτίας πολιτικών σκοπιμοτήτων, φτάνοντας επανειλημμένα στα πρόθυρα της διάλυσης από το καθεστώς; Γνωρίζουν, οι αντίστοιχοι της Ρεάλ, πώς ακριβώς η ομάδα της Μαδρίτης έπαψε και ξανάρχισε να ονομάζεται «βασίλισσα»; Οι απαντήσεις, και πολλές ακόμα σε διάφορες ερωτήσεις, στο τελευταίο βιβλίο του ιστορικού της Ισπανίας, Δημήτρη Φιλιππή.