Ιστορία

Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου (επιμ.), Οι πολλαπλές εκφάνσεις του αντι-εβραϊσμού, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2022, 448 σελ.

Γιατί ο αντι-εβραϊσμός είναι και σήμερα θέμα άξιο προσοχής από φιλοσόφους, θεωρητικούς της λογοτεχνίας, ηθικούς στοχαστές, ιστορικούς και ερευνητές των πολιτικών μύθων; Επειδή είναι και ένα πεδίο όπου μπορούμε να επανεξετάσουμε εις βάθος τη μακάβρια διαλεκτική του ολοκληρωτισμού και του ρατσισμού. Ένας συλλογικός τόμος για ένα ανοιχτό ζήτημα.

Σωτήρης Ριζάς, Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, Καστανιώτη, νέα έκδοση Αθήνα 2022, 359 σελ.

Το βιβλίο του ιστορικού Σωτήρη Ριζά εκκινεί από την ιδεολογία της Μεγάλης Ελλάδος και δίνει έμφαση στον ειδικό ρόλο που έπαιξε η διεκδίκηση της Μικράς Ασίας, στη στροφή από τον αναθεωρητισμό της Μεγάλης Ιδέας στον αντιαναθεωρητισμό. Ο συγγραφέας τοποθετεί τα αίτια της Καταστροφής όχι στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, αλλά στην αδυναμία αξιολόγησης της διεθνούς πολιτικής λόγω του Εθνικού Διχασμού. Πρόκειται για μια θέση που, χωρίς να αλλάζει το ισοζύγιο των ευθυνών, μεταφέρει το κέντρο βάρους από το εσωτερικό στο εξωτερικό μέτωπο δείχνοντας πώς ο Διχασμός εμπόδιζε τη σωστή λήψη απόφασης γιατί θόλωνε την αποτίμηση της διεθνούς πολιτικής.

Η ελληνική εμπλοκή στη Μικρά Ασία συνιστούσε το τελευταίο και σημαντικότερο κεφάλαιο της προσπάθειας για την πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αρχιτέκτονας του εγχειρήματος από την ελληνική πλευρά, εκτιμούσε την αυξημένη γεωπολιτική και οικονομική σημασία ενός ελληνικού κράτους που θα εκτεινόταν και στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Η επέκταση της Ελλάδας προς τη Μικρά Ασία εντασσόταν όμως σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που συγκροτούσε η τελική φάση του Ανατολικού ζητήματος, το οποίο αφορούσε ήδη από το τέλος των Ναπολεοντείων πολέμων, το 1815, τη διαδοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η έξοδος των Νεότουρκων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων είχε συντελέσει στην οριστική εγκατάλειψη εκ μέρους της Βρετανίας του δόγματος της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Μέση Ανατολή ήταν πλέον μια περιοχή προς διεκδίκηση για τη μεταπολεμική εποχή. Ο βρετανικός παράγων είχε ανάγκη από νέο εταίρο στην πύλη της Εγγύς και της Μέσης Ανατολής και η Ελλάδα, ένα δυναμικό και ανερχόμενο χριστιανικό κράτος, έδειχνε να είναι ο ιδεώδης σύμμαχος για το Λονδίνο. Αυτή ήταν η αντίληψη του Λλόυντ Τζωρτζ και των Φιλελευθέρων αν και όχι άλλων σημαντικών παραγόντων, όπως οι Συντηρητικοί ή το στρατιωτικό κατεστημένο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που θεωρούσαν ασφαλέστερη από πολιτική και στρατηγική άποψη τη συνεργασία με μια νέα Τουρκία.

Michel Winock, Charles De Gaulle. Ένας επαναστάτης στοιχειωμένος από την ιστορία, μετάφραση από τα γαλλικά: Σάντρα Βρέττα, Ποταμός, Αθήνα 2022, 163 σελ.

Ο Ντε Γκωλ είναι η πιο σημαντική προσωπικότητα της μεταπολεμικής Ευρώπης. Είναι επίσης εκείνος που έστησε δύο φορές τη Γαλλία στα πόδια της, το 1940, μετά τη γαλλική ήττα από τους Γερμανούς και το 1958, μέσα στη θύελλα του πολέμου της Αλγερίας. Πεποίθησή του πως η εξουσία του ηγέτη δεν θα έπρεπε να εκπορεύεται από τα κόμματα και το Κοινοβούλιο αλλά από την απευθείας εντολή του λαού. Ο Michel Winock γράφει ένα απομυθοποιητικό μεν, αλλά και βαθύ κείμενο για το στρατηγό, που παρουσιάζει συνοπτικά την πολιτική του πορεία, επισημαίνοντας ταυτόχρονα το μεγαλείο αλλά και τα σφάλματα στα οποία υπέπεσε κατά τη διάρκεια του πολιτικού του βίου. [ΤΒJ]

Μπέρρυ Ναχμίας, Κραυγή για το αύριο, επιμέλεια-επίμετρο: Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2020,  376 σελ.

«Ένα μόνο ξέρω, ότι ο στόχος που έχω βάλει και που στριφογυρίζει στο μυαλό μου τόσα χρόνια μένει πάντα σταθερός. Να γράψω κάτι που να μπορούν να το διαβάζουν οι μεταγενέστεροί μου, και να τους χαρίσω τη γεμάτη πείρα ζωή μου που ακούσια και με τη βία άλλων συνανθρώπων μου απέκτησα κάποτε». Η Μπέρρυ Ναχμίας, επιζήσασα των στρατοπέδων, έγραψε ένα προσωπικό αφήγημα στο οποίο συμπυκνώνει την οδυνηρή εμπειρία της. Η επανέκδοσή του, μαζί με το επίμετρο της Οντέτ Βαρών-Βασάρ που το συνοδεύει, συμβάλλει ώστε η Μπέρρυ Ναχμίας να μην εγκλωβίζεται στα συρματοπλέγματα του Άουσβιτς, αλλά να συνεχίζει να αγωνίζεται εκφράζοντας την εκ μέρους της  έντονη «κατάφαση για τη ζωή». (Το κείμενο έχει δημοσιευτεί στο τχ. 115 του Books' Journal, Ιανουάριος 2021. Αναδημοσιεύεται σήμερα στην ιστοσελίδα του περιοδικού με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου την Κυριακή 22 Ιανουαρίου, ώρα 12:00 μ.μ. στο Κοινοτικό Κέντρο Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών).

Adam J. Goldwyn, Rae Dalven, The Life of a Greek Jewish American / Ράε Ντάλβεν: Η ζωή μιας Ελληνοεβραιοαμερικάνας, δίγλωσση έκδοση, πρόλογος Adi Liraz, μετάφραση από τα αγγλικά: Αχιλλέας Φωτάκης, Ισνάφι, Ιωάννινα 2022, 168 σελ.

Rae Dalven, Marriages Are Arranged in Heaven / Οι γάμοι κανονίζονται στον παράδεισο, δίγλωσση έκδοση, επιμέλεια και πρόλογος: Adam J. Goldwyn, μετάφραση από τα αγγλικά: Αχιλλέας Φωτάκης, Ισνάφι, Ιωάννινα 2022, 184 σελ.

Η Ράε (ή και Ρέι) Ντάλβεν γεννήθηκε ως Ραχήλ Νταλιάν το 1904 στην τότε οθωμανική Πρέβεζα από γονείς Εβραίους Γιαννιώτες. Το 1909, η οικογένεια μετανάστευσε στην Αμερική. Έμειναν στη μικρή ρωμανιώτικη κοινότητα του Μανχάταν. Η Ράε μορφώθηκε δουλεύοντας, και άρχισε να δουλεύει ως μεταφράστρια – και είχε επιτυχία, έστω κι αν την απέρριψε ο Σεφέρης. Πώς όμως απέκτησε τη συγγραφική ταυτότητα με την οποία την προσεγγίζουμε σήμερα; [ΤΒJ]

«Κ’ η Ανατολή του αιμάτου σιντριβάνι». Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922. Αίτια και συνέπειες μιας καταστροφής, Γκοβόστη, Αθήνα 2022, 416 σελ.

Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (επιμ.), 1922. Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία και Μικρασιατική Καταστροφή, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2022, 400 σελ.

Δημήτρης Καμούζης, Αλέξανδρος Μακρής και Χαράλαμπος Μηνασίδης (επιμ.), Έλληνες στρατιώτες και Μικρασιατική Εκστρατεία. Πτυχές μιας οδυνηρής εμπειρίας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2022, 456 σελ.

Η κύρια κληρονομιά της επετειακής χρονιάς για τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι η εμφάνιση μιας νέας γενιάς ιστορικών που αλλάζει το πρίσμα μελέτης τους, εξετάζοντάς τις «από τα κάτω». Πέραν των συμβολών για τις στρατιωτικές, πολιτικές και διπλωματικές πτυχές της εκστρατείας που είχαν ήδη κυκλοφορήσει, έχουμε πλέον την απαρχή της συγγραφής μιας κοινωνικής ιστορίας της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Νίκος Βαφέας, Από τον λιποτάκτη στον αντάρτη. Η «στάσις των ανυποτάκτων» στη δυτική Κρήτη (1921 - 1922), Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2022, 200 σελ.

Μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, παρατηρήθηκε μεγάλη απροθυμία και άρνηση πολλών κατοίκων της δυτικής, κυρίως, Κρήτης για την υποχρεωτική τους επιστράτευση και τη συμμετοχή τους στον μικρασιατικό πόλεμο, με αποτέλεσμα να κηρυχθούν ανυπότακτοι και να αποτελέσουν στόχο διώξεων από μέρους του κράτους, την ευθύνη του οποίου είχε τότε η αντιβενιζελική παράταξη. Τι ακολούθησε και γιατί η κίνηση εκείνη ξεχάστηκε;  

Astolphe marquis de Custine, La Russie en 1839, Amyot, Paris 1843, τέσσερις τόμοι, 1.188 σελ.

Το 1839, ο Γάλλος μαρκήσιος Αστόλφ ντε Κιουστίν επισκέφτηκε τη Ρωσία και έγραψε ένα μακρύ οδοιπορικό στο οποίο διατύπωνε τη γνώμη ότι η χώρα είναι «η αιώνια ανατολική τυραννία που μας απειλεί αδιάκοπα». Βιβλίο γενικεύσεων που, όμως, ανατυπώνεται συνεχώς ενώ, ακόμα και σήμερα, ενισχύει τα γενικά στερεότυπα για τον ρωσικό λαό, το βιβλίο του Κιουστίν περιέχει το διαχρονικό αφήγημα της Δύσης για τη Ρωσία. Γιατί πέφτει έξω; [ΤΒJ]

Σωτήρης Ε. Σπαθάρης, Τα Απομνημονεύματά μου. Ανέκδοτα αυτοβιογραφικά κείμενα του λαïκού καλλιτέχνη με εισαγωγή, επιμέλεια και επεξηγηματικά σχόλια του Γιάννη Κόκκωνα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2020, 710 σελ.

Η παρούσα έκδοση των Απομνημονευμάτων του Σωτήρη Σπαθάρη,  βασισμένη σε ανέκδοτα αυτοβιογραφικά κείμενα του λαϊκού καλλιτέχνη,  με  την προσεκτική και συστηματική επιμέλεια και φροντίδα του Γιάννη Κόκκωνα, είναι ένα πολλαπλώς σημαντικό έργο αλλά και ιστορικό, ερευνητικό και εκδοτικό εγχείρημα.

Στο κείμενο που ακολουθεί, ο συγγραφέας «Μπούλης» Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος εξιστορεί την περιπέτεια των 18 Κειμένων. Πώς προέκυψαν, πόσο δύσκολα κυοφορήθηκαν, τις περιπέτειες όσων ιδεολογικά αντίθετων συνεργάστηκαν για να συγκεντρωθούν, τι προϋπήρξε και τι ακολούθησε. Πρόκειται για ένα πολύ ζωντανό και πολύτιμο κείμενο-ντοκουμέντο.  

Δέσποινα Στρατηγάκου, Ο Χίτλερ στο σπίτι, μετάφραση από τα αγγλικά: Στέφανος Παπαγεωργίου, Παπαζήση, Αθήνα 2022, 590 σελ.

Αυτό είναι ένα κατ’ εξοχήν παράδοξο και απρόβλεπτο, γι’ αυτό και εξαιρετικό βιβλίο. Παράδοξο στη θεματική του, απρόβλεπτο για τα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα, εξαιρετικό στη σύνθεσή του, ακόμα κι αν ήδη διαθέτουμε το τελευταίο διάστημα κάποια σημαντικά βιβλία που διεισδύουν «περιφερειακά» στο εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς της Γερμανίας (1933-1945)^[1].