Ο Πάολο Τζορντάνο (Paolo Giordano) είναι δικός μου άνθρωπος, κατάδικός μου: επιστήμονας στις σπουδές (η Φυσική διαπερνά ολόκληρη την Τασμανία, το νέο του βιβλίο, ακόμη κι αν την έχει εγκαταλείψει), αλλά του αρέσει να γράφει και να εκλαϊκεύει όποτε προκύψει αφορμή – το προσπαθώ κι εγώ.
Υπερασπίζεται την επιστήμη και τα δεδομένα: «Τα δεδομένα δεν ψεύδονται. Αυτοί που ψεύδονται, κάποιες φορές, είναι οι άνθρωποι», λέει ένας ήρωάς του. Η επιστήμη και τα δεδομένα είναι και δικός μου αγώνας: «Η αλήθεια, και συνεπώς η επιστήμη, είναι η πληροφορία ως κοινό αγαθό. Αλήθεια είναι η επιστήμη και κανείς επιστήμονας», έγραφα κάποτε.
Έγραψε και βιβλίο νωρίς στην πανδημία, δημοφιλές, όπου εξηγούσε το αναπόφευκτο και το κοινωνικό της πανδημίας[1]. Εγώ πάλι γράφω ημερολόγια κορωνοϊού, έγραψα αργότερα στην πανδημία κι ένα βιβλίο.
Elena Torre / flickr
O Πάολο Τζορντάνο.
Ο ήρωάς του, εν μέρει ο εαυτός του, διαβάζει το Bulletin of the Atomic Scientists και ανησυχεί με τα λεπτά, τα δευτερόλεπτα ώς τα μεσάνυχτα του doomsday clock του - γράφω για το Bulletin, συμμετέχω στην κίνηση των δεικτών του ρολογιού.
Ο Πάολο Τζορντάνο ανησυχεί για το μέλλον (δεν μιλάμε για το τέλος του κόσμου, αλλά για το τέλος του ανθρώπινου πολιτισμού, αν ο άνθρωπος συνεχίσει να λειτουργεί σαν αυτό το φυτό, τη βρωμοκαρυδιά ή αείλανθο, που μαθαίνει ο ήρωάς του), σκέφτεται σενάρια δυστοπίας, ένα από αυτά έγινε και ταινία του Paolo Virzi, το Siccita του 2022 με τη Ρώμη σε πολυετή ξηρασία κοινωνικής απορρύθμισης και την επιδημία νόσου του ύπνου να «μεταναστεύει» από την Αφρική. Βάζω πάντα πλάνα από τη συγκεκριμένη ταινία σε διαλέξεις μου για τις αναδυόμενες λοιμώξεις εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, πάσχω κι εγώ από το σύνδρομο της Κασσάνδρας, το προτραυματικό στρες τού να εμφανίζεται στην οθόνη σου ένα διάγραμμα κι εσύ να βλέπεις το μέλλον.
Αγωνίες και φόβοι
Ο ήρωάς του, ο ίδιος ο Τζορντάνο, γράφει για την κλιματική αλλαγή και τους κινδύνους της (πρώτης) προεδρίας στην Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ – η Τασμανία γράφτηκε πριν από την επανεκλογή του. Τα κείμενά μου για τις επιπτώσεις της δεύτερης προεδρίας Τραμπ στην υγεία δημοσιεύθηκαν στο Bulletin of the Atomic Scientists, λίγους μήνες μετά τα λες και προφητικά.
Ένας από τους ήρωές του στην Τασμανία αναζητά ένα σημείο της Γης που θα μπορούσε να θεωρηθεί ασφαλές στους επιταχυνόμενους, φυσικά και ιστορικά, καιρούς που ζούμε. Καταλήγει στην Τασμανία όπου η κλιματική αλλαγή θα χτυπήσει λιγότερο έντονα. Επιπλέον, η Τασμανία είναι νησί (άρα προσφέρει πλεονέκτημα στην πιθανότητα ανάγκης άμυνας), μέρος μιας δημοκρατικής χώρας, χωρίς «επικίνδυνη» πανίδα. Η δική μου επιλογή πριν από λίγα χρόνια ήταν το Κορκ της Ιρλανδίας που, για κάποιο λόγο (δεν είχε σεισμούς, τζιχάντ, είχε μέγεθος Ιωαννίνων, δεν θα το βομβάρδιζε κανείς ποτέ), πρέπει να το ξανασκεφτώ.
Ο ήρωας του Τζορντάνο ζει σε ένα καθεστώς αυξανόμενου φόβου. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο ευρωπαϊκό έδαφος από το Παρίσι και μετά του δημιουργούν αίσθημα ανασφάλειας, πηγαίνει σε συναυλία των Radiohead με τον πρόγονό του και το κορίτσι του και, ασυναίσθητα, αναζητά τον ασφαλή τρόπο διαφυγής αν χρειαστεί – μα είναι κοντά στη σκηνή, δεν θα έχει από πού να φύγει κι αυτό τον τρομάζει ακόμη περισσότερο. Χρόνια τώρα επιλέγω και αποφεύγω χώρους όταν είμαι με την οικογένειά μου ΚΑΙ με αυτό το κριτήριο, υποσυνείδητα πλέον, αυτόματα, είναι μέρος της δουλειάς.
Ο ήρωάς του στην Τασμανία έγινε έφηβος από παιδί ακούγοντας ένα τραγούδι του Τζεφ Μπάκλεΐ δίπλα σ’ ένα κορίτσι. Είμαι λίγο μεγαλύτερος, πρόλαβα τον Τζεφ ως ενήλικος, αλλά πάντα συγκινούμαι κάθε 29 Μαΐου, την επέτειο του πρόωρου θανάτου του Τζεφ, μόλις στα 30 του, και πάντα ακούω με δέος τα τραγούδια του.
Ο Πάολο Τζορντάνο ξεκινά την Τασμανία με ένα πρόθεμα, τον στίχο του Conor Oberst των Bright Eyes. Ένα άλλο τραγούδι του ήταν μόνιμο στα cd μου του αυτοκινήτου. Ο ήρωάς του ακούει σε επανάληψη το Skeleton Tree του Νικ Κέιβ στο αυτοκίνητο, καθώς κινείται στα μέρη που πέθανε ο γιος του Κέιβ. Ακόμα θυμάμαι τη στιγμή που, οδηγώντας, άκουσα ένα τραγούδι από τον επόμενο δίσκο του Νικ Kέιβ, το Hollywood, που είχε το πένθος και την απώλεια χαραγμένη μέσα του – δεν τόλμησα να το ξανακούσω, ήταν τέτοιο το δέος. Η πρώτη εμφάνιση του Νικ Κέιβ μετά την απώλεια του γιου του ήταν στην Τασμανία.
Ο ήρωάς του, πιθανόν κι ο ίδιος ο Πάολο Τζορντάνο, αγαπά να βλέπει βιογραφικές ταινίες φημισμένων επιστημόνων, οι δικοί του είναι ο Άλαν Τούρινγκ και ο Στίβεν Χόκινγκ. Το ίδιο κι εγώ, θα έχει και κεφάλαιο για τις βιογραφικές ταινίες του Παστέρ και των άλλων ένα βιβλίο που κάποτε θα γράψω.
Είναι μικρότερός μου ο Τζορντάνο, όπως και ο ήρωας της Τασμανίας που μοιάζει τόσο πολύ μαζί του. Έχει ακόμη να κατανοήσει αν θέλει να είναι πατέρας (δεν θα τα καταφέρουν με τη σύζυγό του) και αν μπορεί να είναι πατέρας στο γιο της από προηγούμενο γάμο. Έχει να αναζητήσει ταυτότητα όχι μόνο σεξουαλικής αφοσίωσης, αλλά κυρίως ρόλο στον κόσμο. Αναζητά τρόπο να γράψει για την ατομική βόμβα, για τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, όταν όλα μοιάζουν να έχουν ειπωθεί. Ρόλο στον κόσμο αναζητούν και οι φίλοι του. Ο ένας καταλήγει προσωρινά, από επιλογή, φύλακας στο Εθνικό Πάρκο Κρούγκερ, εγκαταλείποντας ακαδημαϊκή καριέρα. Ο άλλος, με τουλάχιστον τέσσερα άρθρα στο Nature, διάσημος μελετητής των καιρών και του καιρού και των σύννεφων, προφήτης του πώς τα νυχαυγή νέφη φέρνουν το δυστοπικό μέλλον, καταλήγει αιρετικός, προβοκάτορας, συνεργάτης αυτών που χρηματοδοτούν την ατομική τους επιβίωση και όχι της ανθρωπότητας. Ο ήρωας και οι φίλοι του είναι άνδρες. Δεν κατανοούν ή αργούν ή αρνούνται πόσο στοιχειώδες είναι να αναφερόμαστε στην δις νομπελίστα ως Μαρία Σκλοντόφσκα και όχι ως Μαρί Κιουρί, για παράδειγμα.
Ο ήρωας τoυ Πάολο Τζορντάνο μπορεί να αισθάνεται την ανάγκη να αποδράσει όχι μόνο από έναν κόσμο που καταστρέφεται αλλά και από πράγματα της προσωπικής του ζωής. Εμένα, ο κόσμος που καταστρέφεται μου δημιουργεί μια ένταση (και ενίοτε απόγνωση) ευθύνης απέναντι στους ανθρώπους μου. «Τι άλλο θα μπορούσα να κάνω», όπως λέει και ένας από τους φίλους του Πάολο στο βιβλίο, επειδή έχει ένα παιδί.
«Ό,τι μ’ έχει κάνει να κλάψω»
Η Τασμανία είναι το μυθιστόρημα του συμβιβασμού ενός νέου σύγχρονου ανθρώπου, δυτικού ανθρώπου, με τους αγχώδεις καιρούς μας. Διακατέχεται από μια θλίψη που παροδικά τη βάζουν στην άκρη οι λεπτομέρειες (απαριθμήστε τα επτά νησιωτικά ανεξάρτητα κράτη του Ινδικού Ωκεανού, ή πώς στην αλληλογραφία της Μαρία Σκλοντόφσκα με τις κόρες της ανιχνεύεται η «έκρηξη μητρικής τρυφερότητας κρυπτογραφημένη σε μαθηματικούς τύπους») ή την επιτείνουν (η εξιστόρηση του πώς τα σύννεφα έσωσαν την πόλη Κοκούρα το πρωί της 9ης Αυγούστου 1945 και καταδίκασαν περισσότερο από την υπόλοιπη πόλη μια συγκεκριμένη περιοχή του Ναγκασάκι, ή στο σήμερα το σύνδρομο Kέσλερ όπου τα αστρικά σκουπίδια τύπου μπουλόνια από δορυφόρους μπορεί να φυλακίσουν μέσα από μια αλυσιδωτή αντίδραση πολλαπλασιασμού τους τον ίδιο τον πλανήτη). Διακατέχεται από μια ανάγκη να κατανοήσει τους καιρούς (πόσο μπορεί αν είναι αποδεκτός ο Φάινμαν βάσει της ίδιας της, καταδικαστικής για τον ιδιωτικό του χαρακτήρα, αυτοβιογραφίας του;). Είναι εξομολογητικό: η αποδοχή της μικρότητας που τόσο καταλυτικά θα εκτεθεί όταν σε μια στιχομυθία προς το τέλος θα ειπωθούν τα λόγια «Μαζί μου δεν πρέπει να ντρέπεσαι ποτέ. Ποτέ. Γιατί τίποτα, απολύτως τίποτα απ’ όσα είσαι δεν το αποδοκιμάζω». Επειδή εντέλει μπορεί να It’s all about love: πόσο ταιριάζει η ταινία του Βίντερμπεργκ με τον Σον Πεν πάνω από τα σύννεφα και τον Χοακίν (Φίνιξ) με την Κλερ (Ντέινς) στη Γη και τον επουράνιο Πράισνερ στη μουσική. Του 2003 ήταν η ταινία, διαδραματιζόταν το 2021σε έναν σκοτεινό πλανήτη, κατεστραμμένο από την κλιματική αλλαγή.
Η Τασμανία (μετάφραση: Σταύρου Παπασταύρου, εκδόσεις Πατάκη) είναι ένα συνταρακτικό βιβλίο. «Γράφω για οτιδήποτε μ’ έχει κάνει να κλάψω», έτσι τελειώνει – γι’ αυτό έγραψα κι εγώ.
[1] Περί μετάδοσης. Επιστήμη, άνθρωπος και κοινωνία στην εποχή της πανδημίας, μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου, Πατάκη, Αθήνα 2020.
