Η διανοητική πορεία του Σταμούλη δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως έξω από το θεολογικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης. Χωρίς να μιλούμε για «σχολή» με την αυστηρή έννοια του όρου, είναι δόκιμη η αναφορά σε μια παράδοση που διαμορφώθηκε γύρω από το έργο του ακαδημαϊκού θεολόγου Νίκου Ματσούκα (1934–2006): ανοιχτότητα προς τη φιλοσοφία και τις τέχνες, συνομιλία με τη νεωτερικότητα, έμφαση στην πολιτισμική διάσταση της θεολογίας. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, ο Σταμούλης συνδύασε το σεβασμό στην ορθόδοξη παράδοση με την τόλμη για το άνοιγμα προς το καινούργιο και το διαφορετικό, μεταφέροντας το λόγο της δογματικής θεολογίας πέρα από τα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα προς τον ευρύτερο δημόσιο και καλλιτεχνικό χώρο.
Ιδιαίτερο γνώρισμά του υπήρξε ο οργανικός διάλογος της θεολογίας με την τέχνη.
Καίρια συμβολή σ’ αυτή του την προσπάθεια υπήρξε το βιβλίο Κάλλος το άγιον. Προλεγόμενα στη φιλόκαλη αισθητική της Ορθοδοξίας, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2004.
Ένα δεύτερο σημείο που αξίζει να αναδειχθεί από το στοχασμό του Σταμούλη είναι η σύνδεση αισθητικής και θεολογίας της ενσάρκωσης.
Στον δημόσιο λόγο του, ο Σταμούλης παρενέβη κριτικά απέναντι σε φαινόμενα φονταμενταλισμού και εθνοφυλετισμού. Η βασική θέση του ήταν ότι η χριστιανική παράδοση δεν ταυτίζεται με μηχανισμούς ιδεολογικής καθαρότητας. Η θεολογία μπορεί να είναι σαφής χωρίς να είναι αποκλειστική· να υπερασπίζεται την αλήθεια της χωρίς να προσβάλλει την ετερότητα. Η στάση αυτή είναι απαιτητική, διότι αναγκάζει τον θεολογικό λόγο να διακρίνει ανάμεσα στην εκκλησιαστική ταυτότητα και στις πολιτισμικές ή τις πολιτικές συγχύσεις που συχνά την περιβάλλουν. Συναφώς, ο Σταμούλης επέμενε ότι η Εκκλησία έχει θέση στον δημόσιο χώρο, όχι όμως με όρους κατισχύσεως ή επιβολής.
Για όσους δεν υπήρξαμε μαθητές του, η μνήμη του Σταμούλη δεν είναι προσωπικό βίωμα αμφιθεάτρου ή σπουδαστηρίου, αλλά ένας τρόπος σκέψης που μας προσκάλεσε να στοχαστούμε πάνω στη δυνατότητα της διατύπωσης μιας ορθόδοξης αισθητικής, να σταθούμε απέναντι στον φονταμενταλισμό με παρρησία και να εκκλησιαστικοποιήσουμε –όχι όμως εκκλησιοκρατικά– τον δημόσιο χώρο. Το κενό της απουσίας του είναι αισθητό∙ αλλά ίσως συνιστά ταυτόχρονα και μια πρόκληση: να τιμήσουμε το έργο του όχι ως μια άκριτη υμνολογία αλλά ως σοβαρή ενασχόληση με τα θέματα που ο ίδιος καταπιάστηκε και ανέδειξε.
Σημείωση: απόσπασμα νεκρολογίας για τον Χρυσόστομο Σταμούλη που, ολόκληρη, θα δημοσιευτεί στο τεύχος 168 του Books’ Journal, που θα κυκλοφορήσει στις 15 Σεπτεμβρίου
Και πάλι μπράβο Νίκο, εξαιρετικό (αν κρίνω από το δημοσιευμένο απόσπασμα). Υπερθεματίζω ειδικά στην τελευταία φράση σου για την πρόκληση: > Δυστυχώς όμως στην Ελλάδα, όπως καλά γνωρίζεις, είμαστε επιρρεπείς στην "υμνολογία" (ή αντίστροφα στη "λασπολογία") αλλά όχι στην κριτική μελέτη και την προσωπική εμβάθυνση. Καταλαβαίνεις σίγουρα τι εννοώ ..... Μας έχει φάει η γενική νοοτροπία του "οπαδισμού" που σε κάνει να λες ...ή οπαδός του, ή αντίπαλός του όπως στον πολιτικό κομματισμό μας καλή ώρα (για να μην πω στις ποδοσφαιρικές ομάδες μας).
27 Αυγ 2025, 03:08