Κριτικές

Γιάννης Στίγκας, Sonderkommando, Άγρα, Αθήνα 2023, 48 σελ.

Οι Sonderkommando στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου και στα άλλα στρατόπεδα θανάτου ήταν κρατούμενοι που έπρεπε να ζήσουν για να κάνουν την πιο βαριά δουλειά. Στα αποτρόπαια καθήκοντά τους συγκαταλέγονταν η εισαγωγή των θυμάτων στους θαλάμους αερίων, η εξαγωγή των πτωμάτων από τους θαλάμους, η καύση των νεκρών στα κρεματόρια και στους λάκκους αποτέφρωσης, η κοπή των γυναικείων μαλλιών, η εξόρυξη των χρυσών δοντιών, η σύνθλιψη των οστών, το σκόρπισμα της τέφρας. Πώς γράφεται, λοιπόν, σήμερα ποίηση για αυτούς τους δυστυχείς ανθρώπους με τις τόσο αφόρητες υποχρεώσεις; Μπορεί να υπάρξει ποιητική των κρεματορίων; [ΤΒJ]

Μια μερική παρουσίαση ενός πολύ ανήσυχου βιβλίου

Στέφανος Τραχανάς, Ο κύκλος. Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024, 413 σελ.     

Το κείμενο που ακολουθεί αποπειράται να παρουσιάσει το πρώτο μόνον μέρος του βιβλίου του Στέφανου Τραχανά (πρώτο απο τα τρία μέρη που το αποτελούν). Αυτή η μερικότητα της παρουσίασης οφείλεται καί στην αναρμοδιότητα του υπογραφομένου καί στις ανάγκες μιας εύλογης συντομίας.

Μαρία Σαμπατακάκη, ΑΣΠΡΟ’. Οι αγελαδοτρόφοι του Ασπρόπυργου. Αριστερά και Σχέδιο Μάρσαλ, Κέδρος, Αθήνα 2023, 80 σελ.

Η ΑΣΠΡΟ’ ήταν ένας συνεταιρισμός αγελαδοτρόφων με αξιοσημείωτο κύκλο εργασιών που έκλεισε το 1990. Γιατί όμως μπορεί σήμερα να ενδιαφέρει τον ιστορικό επιστήμονα και γενικότερα τον φιλίστορα η ιστορία της βιομηχανίας αυτής, ο συνεργατισμός ή ένα κομμάτι της τοπικής ιστορίας του Ασπροπύργου;  Οι απαντήσεις στο βιβλίο της Μαρίας Σαμπατακάκη, μια πρωτότυπη έρευνα με συχνά απροσδόκητα δεδομένα. Τεύχος 151

Georgios Deligiannakis, A Cultural history of late roman Cyprus, Cyprus Research Centre, Λευκωσία 2022, 193 σελ.

Μια συστηματική προσέγγιση της πολιτισμικής μεταμόρφωσης του νησιού, από την παλιά θρησκεία στο χριστιανισμό, όπως αυτή εντοπίζεται στα δημόσια και στα ιδιωτικά κτίρια, στη διασκέδαση, στις αισθητικές προτιμήσεις και στις θρησκευτικές αναπαραστάσεις. Ο Γιώργος Δεληγιαννάκης διερευνά διεξοδικά τις μεθόδους και τις συνέπειες του προσηλυτισμού και της μετάβασης από τη λατρεία της Αφροδίτης στη λατρεία αγίων και μαρτύρων. Όπως φαίνεται σε ποικίλα σημεία του βιβλίου, η κοινωνία του νησιού ήταν έτοιμη να αποδεχθεί αυτή την πνευματική μεταστροφή, την ίδια ώρα που και η θρησκεία μεταμορφωνόταν σε όργανο εξουσίας.

Αλέξης Πανσέληνος, Ελαφρά ελληνικά τραγούδια. Μυθιστόρημα. Μεταίχμιο, Αθήνα 2018, 328 σελ.

Αλέξης Πανσέληνος, Λάδι σε καμβά, μυθιστόρημα. Μεταίχμιο, Αθήνα 2022, 224 σελ.

Στο αφιέρωμα στον Αλέξη Πανσέληνο, που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 150 του Books’ Journal, από σοβαρή παραδρομή δεν συμπεριελήφθη το εγκαίρως παραδοθέν κείμενο του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου – μια ανάγνωση της εξέλιξης του συγγραφέα και η προσέγγιση υπό το πρίσμα της μεγάλης πορείας του των δύο τελευταίων μυθιστορημάτων του. Το κείμενο δημοσιεύεται σήμερα εδώ – και ας είναι αφορμή να αναζητήσετε το αφιέρωμα στον συγγραφέα και, βεβαίως, τα βιβλία του. [ΤΒJ]

Gonda Van Steen (ed.), The Battle for Bodies, Hearts and Minds in Postwar Greece. Social Worker Charles Schermerhorn in Thessaloniki, 1946-1951, Centre for Hellenic Studies, King’s College London, Publication 23, Routledge, London 2024, 284 σελ.

Ο Τσαρλς Σέρμερχορν ήταν ένας αμερικανός κοινωνικός λειτουργός που από το 1946 ώς το 1951, ως απεσταλμένος της Υπηρεσίας Αρωγής και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών (UNRRA), εργάστηκε στην Ελλάδα, τα δύσκολα χρόνια της μεταπολεμικής περιόδου και του αδυσώπητου εμφυλίου. Όσο βάθαινε ο εμφύλιος, με βάση τη Θεσσαλονίκη, και υπό αντίξοες συνθήκες, αποστολή του ήταν η αντιμετώπιση του υποσιτισμού και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης παιδιών στη Βόρεια Ελλάδα και των οικογενειών τους. Στα απομνημονεύματά του, που εκδίδονται με την επιμέλεια της Γκόντα Βαν Στιν, καταγράφει το κλίμα της εποχής, τις δυσκολίες και τις ελπίδες του, ενώ δεν παραλείπει να σχολιάσει την πολιτική κατάσταση, τον ιδεαλισμό αλλά και τη βία των κομμουνιστών, τη συχνή αδυναμία των ελληνικών δεξιών κυβερνήσεων να παρέμβουν υπέρ των αδυνάτων και την ανικανότητα ή τη διαφθορά στο ελληνικό Δημόσιο. [ΤΒJ]

Donna Tart, Ο μικρός φίλος, μετάφραση από τα αγγλικά: Μιχάλης Δελέγκος, Διόπτρα, Αθήνα 2024, 928 σελ.

Η Ντόνα Tαρτ πλάθει ένα ατμοσφαιρικό, κλειστοφοβικό, θρησκόληπτο οικιακό και κοινωνικό περιβάλλον. Υπογραμμίζει τα χαρακτηριστικά της ζωής στον αμερικανικό Νότο: μητριαρχία, περίπλοκοι οικογενειακοί δεσμοί, παραβατικές συμπεριφορές και συγκάλυψή τους, βία, εξαθλίωση και μοιρολατρία. Η αστυνομική πλοκή δεν σημαίνει ότι διαβάζουμε μια κλασική αστυνομική ιστορία: δεν είναι η αποκάλυψη της ταυτότητας του υπαίτιου του απαγχονισμού του μικρού Ρόμπιν το κεντρικό θέμα του έργου αλλά η ψυχολογική και πνευματική εξέλιξη και η διαμόρφωση της προσωπικότητας της Χάριετ, του έξοχα πλασμένου κεντρικού χαρακτήρα. Τι ακριβώς λοιπόν γράφει αυτή η σχεδόν μυθική συγγραφέας με τα τρία όλα κι όλα ώς σήμερα ογκώδη βιβλία; Τεύχος 151 

Γιάννης Καρατζόγλου, Μεσεγγυούχοι και δοσίλογοι και το τέλος της εβραϊκής επιχειρηματικότητας στην κατοχική Θεσσαλονίκη. Ιστορικό δοκίμιο, πρόλογος: Ορλύ Μερόν, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2023, 576 σελ.

Πώς αντέδρασαν η κοινωνία και οι πολιτικές δυνάμεις της Θεσσαλονίκης όταν, μετά την Κατοχή, επιβεβαιώθηκαν οι φήμες για τον αφανισμό των Εβραίων κατοίκων της; Ποιοι και πώς πήραν στην κατοχή τους εβραϊκές περιουσίες; Ποιοι ήταν οι δωσίλογοι συνεργάτες των ναζί, πώς έδρασαν και πώς επωφελήθηκαν; Τι απέγιναν οι «κατά την Κατοχήν πλουτίσαντες»; Ποιοι ήταν οι νέοι «εύποροι» στο τέλος της δεκαετίας του 1940; Τι ρόλο έπαιξαν οι αρχές του ελληνικού κράτους; Και πώς διασπαθίστηκαν οι εβραϊκές περιουσίες; Ένα ιστορικό δοκίμιο επιδιώκει να δώσει τις απαντήσεις. [ΤΒJ]

Ιωάννης Β. Δασκαρόλης, Μεταξάς εναντίον Τσαλδάρη. Η άγνωστη αντιβενιζελική σύγκρουση (1924-1928), Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2024, 304 σελ.

Ο αντιβενιζελισμός, ιδίως μετά το 1922, δεν είχε μια ενιαία έκφραση. Πολλοί πολιτικοί διεκδίκησαν το αντίπαλο δέος στον Ελευθέριο Βενιζέλο και, ανάμεσά τους, ο Παναγής Τσαλδάρης του Λαϊκού Κόμματος και ο Ιωάννης Μεταξάς του Κόμματος των Ελευθεροφρόνων. Το διάστημα 1922-1928 είναι σήμερα μια λησμονημένη περίοδος του αντιβενιζελισμού, την οποία ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης φέρνει στην επιφάνεια με ένα πολύτιμο βιβλίο. [ΤΒJ]

Claire Keegan, Μικρά πράγματα σαν κι αυτά, μετάφραση από τα αγγλικά: Μαρτίνα Ασκητοπούλου, Μεταίχμιο, Αθήνα 2022, 128 σελ.

H Ιρλανδή Κλερ Κίγκαν φημίζεται για τη διεισδυτική ματιά και τη λιτή πλην αιχμηρή γραφή της. Τα Μικρά πράγματα σαν κι αυτά εξιστορούν τα διλήμματα, τις αναστολές και τις σκέψεις ενός άνδρα ο οποίος αναγκάζεται, σε συνθήκες φτώχειας, να οδηγήσει σε ένα μοναστήρι μια εγκαταλελειμμένη νεαρή που της είχαν πάρει το εξώγαμο παιδί της. Θα διασφάλιζε την επιβίωσή της – αλλά την ίδια στιγμή ήξερε ότι η μοίρα της της επιφύλασσε μια ζωή οδύνης, αφού στο Μοναστήρι λειτουργούσε πλυσταριό της Μαγδαληνής, στο οποίο γυναίκες όπως η συγκεκριμένη δούλευαν σκληρά σχεδόν σαν σκλάβες. [TBJ]

Αλέξης Πανσέληνος, Λάδι σε καμβά, Μεταίχμιο, Αθήνα 2022, 224 σελ.

Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, Λάδι σε καμβά, ο σημαντικός και βραβευμένος πεζογράφος Αλέξης Πανσέληνος, εγγράφει –στο μεγαλύτερο μέρος της– μια εξαιρετικά φιλοτεχνημένη και ενίοτε προκλητικά ασύμμετρη ιστορία ματαίωσης, την περίοδο της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας. Ωστόσο, όπως και σε άλλα μυθιστορήματα που κυκλοφορούν με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τη μεταπολίτευση, η καθοριστική πολιτική και κοινωνική συνθήκη της χούντας αποτελεί κι εδώ περισσότερο το φόντο μιας σειράς αρνητικών, αναπόδραστων εξελίξεων για τον Σπύρο, τον κεντρικό ήρωα. Σαν οι μεταγενεστέρες αξιακές συνδηλώσεις να ρίχνουν προειδοποιητικά τη σκιά τους!

Δημήτρης Ελευθεράκης, Το Ολοκαύτωμα στην ελληνική κουλτούρα μνήμης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2023, 223 σελ.

Τρεις μύθοι ορίζουν την εγχώρια μνήμη του Ολοκαυτώματος. Ο μύθος της σιωπής των Εβραίων επιζώντων αλλά και του Τύπου, που για δεκαετίες λειτούργησε ως άλλοθι για τη σιωπή της ιστοριογραφίας. Ο μύθος της συλλογικής διάσωσης των Εβραίων από την εαμική Αντίσταση. Και ο μύθος της επίσης συλλογικής διάσωσης των Εβραίων χάρη στις προσπάθειες της Εκκλησίας.