Κριτικές

Στο μουσείο Guggenheim της Βενετίας εκτίθεται ο πίνακας του Πικάσο, Ο Ποιητής. Αναπαριστά μια ανθρώπινη μορφή η οποία έχει ανατμηθεί οπτικά ως μια αρχιτεκτονική ευθύγραμμων και καμπυλόγραμμων στοιχείων. Παρά την ασάφεια των οπτικών ενδείξεων, ο θεατής συλλαμβάνει μια πυραμιδική φιγούρα. Στο κέντρο της κορυφής του καμβά υπάρχει ο κύκλος. Ο κύκλος: ο ένας και μοναδικός οφθαλμός της μνήμης ο οποίος καταλήγει σε κλειστά μισοφέγγαρα μάτια. Μόλις γίνει αντιληπτή αυτή η αναγνώριση, εμφανίζεται μια πλήρης εικόνα του σωλήνα του λαιμού, η οπίσθια, που προεκτείνεται σε έναν εξασθενημένο ανθρώπινο κορμό, αγκώνων και βραχιόνων της καρέκλας.

Jean-Jacques Rousseau, Ιουλία ή Η νέα Ελοΐζα, μετάφραση από τα γαλλικά: Έφη Κορομηλά, Gutenberg, Αθήνα 2024, δυο τόμοι, σελ. 607 (α’ τόμος) και σελ. 594 (β’ τόμος)

Η μεγαλύτερη ίσως εκδοτική επιτυχία του 18ου αιώνα ήταν ένα βιβλίο που γράφτηκε από έναν φιλόσοφο. Δεν ήταν φιλοσοφική πραγματεία, αλλά επιστολικό μυθιστόρημα. Το έργο γράφτηκε μεταξύ 1756 και 1758 και, το 1761, ο εκδότης και βιβλιοπώλης Marc-Michel Rey, ο άνθρωπος που συντέλεσε καθοριστικά στη διάδοση των ιδεών κορυφαίων διαφωτιστών όπως o Βολταίρος, ο Ντιντερό και ο Βαρόνος του Χόλμπαχ, εξέδωσε στο Άμστερνταμ το ογκώδες μυθιστόρημα του Γενουάτη, απογόνου εξόριστων Γάλλων Ουγενότων, στοχαστή Ζαν-Ζαν Ρουσσώ. Το βιβλίο ήταν η Ιουλία ή Η νέα Ελοΐζα και μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά.

«Στροφή του κεφαλιού». Ένας μόνος του στέκει και γύρω του χαλασμός. Παίρνει απόσταση, διαχωρίζει τη θέση του από το φτηνό ανφάς της ανθρωπότητας, από μακριά συγκεντρώνεται στην ελάχιστη λεπτομέρεια του σύμπαντος, σε αυτή την κοινή ύλη μεταξύ εγκληματία, ήρωα πολέμου, μωρού και αγίου. 

Δημοσθένης Κούρτοβικ, Ο ήχος της σιωπής της. Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2024, 304 σελ.

Η μητέρα του αφηγητή πεθαίνει αρχές καλοκαιριού του 2015. Στην κηδεία της, απρόσμενα, τη συνοδεύει ένα ετερόκλητο πλήθος κόσμου, προκαλώντας την έκπληξή του. Την παραμονή του θανάτου της, έχει καλέσει αυτόν και την αδελφή του στο κρεβάτι της και τους ψιθυρίζει ελλειπτικές προτάσεις με ευδιάκριτες τις λέξεις σπηλιά, τανκς, πύργος. Την προτροπή να βρουν κάποια. Και επειδή η μητέρα του ώς το τέλος της ζωής της δεν παραληρούσε, ο αφηγητής, άνθρωπος με εγγενή κλίση να αναζητά αινίγματα ακόμα και εκεί όπου δεν υπήρχαν, αρχίζει να αναρωτιέται με ανατατική ένταση πάνω στο νόημα των τελευταίων της λέξεων.

Τον πρωτοσυνάντησα τον Νίκο Φωκά –νεκρό χρόνια– ένα Σάββατο, Ψυχοσάββατο, του 1985:

Τάσος Σακελλαρόπουλος, Ειρήνη, πόλεμος, πολιτική, συνωμοσίες. Οι Έλληνες αξιωματικοί 1935-1945, Πατάκη, Αθήνα 2024, 448 σελ.

Το σώμα των αξιωματικών ήταν ο καταλύτης των πολιτικών διεργασιών στο μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού 20ού αιώνα. Ενώ όμως το αίσθημα παρεμβατισμού στην πολιτική ήταν διαρκές χαρακτηριστικό του, η ιδεολογική του συγκρότηση και οι πολιτικές κατευθύνσεις του δεν υπήρξαν σταθερές. Σε μια περίοδο κρίσιμων εσωτερικών και εξωτερικών μεταλλαγών, υπέστη μια συστατική μεταβολή τέτοιας έκτασης που θα απέβαινε ρυθμιστής της πολιτικής ζωής για μια ολόκληρη γενιά, οδηγώντας ακόμα και σε μια εθνική τραγωδία.

Αντί σχολίου, ένωσα με μια τυχαία (και απολύτως αυθαίρετη) μονοκοντυλιά κάποια μικρά ποιήματα του Νίκου Φωκά και μια μετάφρασή του ποιήματος του Ρόμπερτ Φροστ – και έφτιαξα μια ιστορία.

Οφείλω τη γνωριμία μου με την ποίηση του Νίκου Φωκά στον φίλο ποιητή Σάκη Σερέφα που, στα 29 μου χρόνια, το 1999, μου δάνεισε τα περισσότερα ώς τότε βιβλία του, λέγοντάς μου κάτι σαν «κοίτα αυτόν τον ποιητή, τι κάνει με την ποίηση, και δες πόσο ξεχωριστό και διαφορετικό είναι το κάθε του βιβλίο…».

Ερνστ Τσίλλερ - Θεόφιλος Χάνσεν, Αλληλογραφία 1859-1890. Η ανέγερση της Σιναίας Ακαδημίας και άλλες ιστορίες, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Μαριλένας Ζ. Κασιμάτη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2024, 708 σελ.

Η «Αλληλογραφία» Χάνσεν - Τσίλερ, σε μετάφραση και επιμέλεια της Μαριλένας Κασιμάτη, που εκδίδεται για πρώτη φορά στα ελληνικά, αποτελεί ένα πολύτιμο τεκμήριο που μας δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε βήμα προς βήμα τη δημιουργία και ανάπτυξη της σχέσης μαθητείας των δύο δημιουργών, που στη συνέχεια δέθηκαν με ακατάλυτους δεσμούς φιλίας οι οποίοι σφυρηλατήθηκαν στα σπουδαία έργα των Αθηνών.

Ιωάννα Τσιβάκου, Διάλογος μ’ έναν απόντα, Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2024, 224 σελ.

Υπάρχουν στιγμές που η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου πυροδοτεί έναν βαθύτερο στοχασμό πάνω στη φύση των ανθρώπινων σχέσεων. Το βιβλίο Διάλογος μ' έναν απόντα της Ιωάννας Τσιβάκου είναι ακριβώς αυτό: μια προσπάθεια να διατηρηθεί ζωντανός ο διάλογος πέρα από τα φυσικά όρια της ύπαρξης, μια κατάδειξη του πώς η δημιουργική σκέψη και η ουσιαστική ανταλλαγή ιδεών μπορούν να υπερβούν ακόμη και το χάσμα του θανάτου.

Μια στοχαστική συγκίνηση: αυτό το μέγιστο μού δωρίζει η ποίηση του Νίκου Φωκά, όταν συμβεί η σύντηξη των οριζόντων της συγκίνησης, της συνείδησης και της λογοτεχνίας – με τις γνωστές ή άγνωστες, ακόμη, συνέπειες.

Κονσταντίν Λεόντιεφ, Οδυσσέας Πολυχρονιάδης. Αναμνήσεις ενός Έλληνα από το Ζαγόρι, μετάφραση από τα ρωσικά: Γιώργος Σ. Δημητρακόπουλος, Αρμός, Αθήνα 2024, 2 τόμοι, 759 σελ.

Για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα, κυκλοφορεί το ιστορικό μυθιστόρημα του ρώσου στοχαστή και συγγραφέα Κονσταντίν Λεόντιεφ (1831-1891) για το κουβάρι της νεοελληνικής ψυχής. Ένα πολύτιμο εργαλείο για τις ελληνικές σπουδές με θέμα την ταυτότητα.