Κριτικές

Θεόδωρος Μπενάκης, Το παρελθόν του κυρίου Ζωρζ, Στοχαστής, Αθήνα 2020, 200 σελ.

Λέγεται ότι το αστυνομικό είναι ένα διπλό βιβλίο. Το ένα του κομμάτι αφορά τα πριν του φόνου, το άλλο τα μετά. Στην εμπλοκή αυτών των δύο κομματιών υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να αποτελέσουν ένα ενιαίο βιβλίο, ένα μυθιστόρημα. Πολλές φορές τα πριν αποτελούν αφήγηση φλας μπακ, άλλες φορές είναι ανακριτικές αφηγήσεις ή ανακαλύψεις συμβάντων από τον ερευνητή.

Τεύχος 37, Νοέμβριος 2013.

Σε μια συνέντευξη που έδωσε το 1994 στο Paris Review, απαντώντας στο ερώτημα αν έγραφε σε συγκεκριμένες ώρες, ερώτηση που αγαπούν να θέτουν στους συγγραφείς οι δημοσιογράφοι, η Άλις Μονρό έδωσε μια αρκετά αποκαλυπτική εικόνα για τη ζωή και την καθημερινότητά της. Όταν τα παιδιά της ήταν μικρά, λέει, έγραφε την ώρα που έπεφταν για ύπνο. Κι όταν μεγάλωσαν, την ώρα που έλειπαν στο σχολείο. Δεν ήταν πάντα εύκολο και ούτε έγραψε τα σημαντικότερα έργα την περίοδο εκείνη, ωστόσο, όπως εξομολογήθηκε, υπήρξε αρκετά παραγωγική. Η μέρα της για πολλά χρόνια πρέπει να ήταν ασφυκτικά γεμάτη με υποχρεώσεις, καθώς μεγάλωνε τα τρία παιδιά της, ασχολιόταν με τις καθημερινές δουλειές του σπιτιού και εργάζονταν στο βιβλιοπωλείο που διατηρούσε με το σύζυγό της. Όταν σταμάτησε να εργάζεται, αξιοποιούσε κάθε λεπτό στο γράψιμο μέχρι το μεσημεριανό φαγητό και αμέσως μετά φρόντιζε να γράφει για λίγο ακόμη.

Alice Munro, Μ’ αγαπάει δεν μ’ αγαπάει, μετάφραση από τα αγγλικά: Σοφία Σκουλικάρη, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003, επανέκδοση: 2013, 443 σελ.

Alice Munro, Πάρα πολλή ευτυχία, μετάφραση από τα αγγλικά: Σοφία Σκουλικάρη, Μεταίχμιο, Αθήνα 2010, επανέκδοση: 2013, 391 σελ.

Το 2013 το βραβείο Νόμπελ πήγε στην καναδή συγγραφέα που, δουλεύοντας αθόρυβα αλλά επίμονα πάνω στη μικρή φόρμα, χαρακτηρίστηκε ο θηλυκός Τσέχωφ του καιρού μας. Ο πλούτος και η δύναμη των διηγημάτων της δικαιολογεί όχι μόνο τον τιμητικό χαρακτηρισμό αλλά και το Νόμπελ. Τεύχος 37, Νοέμβριος 2013.

Ελισάβετ Παπαχρήστου, Ο Αντιβενιζελισμός (1917 -1920), Ασίνη, Αθήνα 2024, 264 σελ.

Ο αντιβενιζελισμός είναι ένα ζήτημα που ώς τώρα έχει μείνει στη σκιά της ιστορικής έρευνας. Η συγγραφέας μελέτησε με υπομονή και επιμονή των αντιβενιζελικό Τύπο της εποχής και μας παρέχει μια ευκρινή παρουσίαση της στάσης του σε όλη την περίοδο, καθώς και πολλά στοιχεία που διαφωτίζουν πτυχές του αντιβενιζελικού πολιτικού λόγου της εποχής. Η μελέτη εντάσσεται σε μια γενικότερη σύγχρονη ιστοριογραφική τάση για την κριτική επανεξέταση του αντιβενιζελισμού που, συνήθως, απλώς δέχεται το λίθο του αναθέματος από την ιστορική κοινότητα για τις ευθύνες του, πραγματικές ή φανταστικές, στον Εθνικό Διχασμό και τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Δημήτρης Φύσσας, Ο Μέσκουλας αποσύρεται για να πεθάνει. Μυθιστορηματική ιλαροτραγωδία, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2023, 272 σελ.   

Ποιος είναι σε θέση να ξέρει τα συγγραφικά μυστικά; Ποιος μπορεί να υπολογίσει αν ο Δημήτρης Φύσσας είχε ήδη βάλει στα σκαριά μια καινούργια λογοτεχνική επέλαση ή αν σχεδίαζε διαισθητικά τη συγγραφική του διαθήκη; Το μόνο που έχει πλέον  σημασία είναι η στάση του απέναντι στο ενδεχόμενο ενός επινοημένου (δηλαδή εκλογοτεχνισμένου) θανάτου. Με άλλα λόγια, ο αγέρωχος τρόπος του να ξεθεμελιώνει τόσο τους άλλους όσο και τον εαυτό του, συγκερνώντας τον καγχασμό και τον πόνο, αλλά και συνενώνοντας την ευδία ενός απογυμνωμένου και κυνικού βίου με την πενία μιας ριζικά στερημένης ζωής.

Αντώνης Γλυτζουρής, Εις τα κέντρα της λησμονιάς. Θέατρο και σινεμά στους προσφυγικούς συνοικισμούς του μεσοπολεμικού Πειραιά. Μια πρώτη επίσκεψη,  Αμολγός, Αθήνα 2023, 260 σελ. 

Το βιβλίο που τιτλοφορείται Εις τα κέντρα της λησμονιάς  επικεντρώνεται θεματικά στους πρόσφυγες του 1922, σε όσους στο Μεσοπόλεμο εγκαταστάθηκαν στις παρυφές της πόλης του Πειραιά.  Ανάμεσά τους, κάποιοι, παλεύοντας μια ζωή, ενσωματώθηκαν στους ήδη υπάρχοντες  συνοικισμούς αναπτύσσοντάς τους  δυναμικά, ενώ κάποιοι άλλοι, με καιρό και με κόπο, έστησαν νέα κύτταρα ζωής. Τεύχος 151

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύεται στο Books' Journal, #152, που κυκλοφορεί - και είναι η κριτική στο τελευταίο βιβλίο του Πολ Όστερ, Αιματοβαμμένο έθνος, ένα δοκίμιο για την ελευθερία στην οπλοφορία στις ΗΠΑ και τις συνέπειές της. 

Paul Auster, Αιματοβαμμένο έθνος, φωτογραφίες: Spencer Ostrander, μετάφραση από τα αγγλικά: Ιωάννα Ηλιάδη, Μεταίχμιο, Αθήνα 2024, 167 σελ.

Οι σκοτωμοί με πυροβόλα όπλα στην Αμερική δεν έχουν τελειωμό. Εκατό άνθρωποι ξεπαστρεύονται κάθε  μέρα –νονστόπ– και τέσσερις από αυτούς είναι ανήλικα παιδιά. Κάθε χρόνο σαράντα χιλιάδες ξεκληρίζονται από όπλα κάθε είδους. Ο Πολ Όστερ επιστράτευσε όλη του την αφηγηματική ικανότητα και τον πόνο της ψυχής του γι’ αυτό το καθημερινό μακέλεμα, για να γράψει ένα μικρό δοκίμιο 5 κεφαλαίων με τίτλο ενδεικτικό: Αιματοβαμμένο έθνος.

Ανδρέας Παππάς, Γλωσσίδια. Κείμενα για τη γλώσσα και όχι μόνο, Πατάκη, Αθήνα 2023, 328 σελ.

Οπως όταν θέλεις να αγοράσεις ένα κόκκινο αυτοκίνητο, παρατηρείς ξαφνικά πόσα πολλά είναι τα κόκκινα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν, έτσι και όταν διαβάσεις ένα βιβλίο για τα λάθη που διαπράττονται στη γλώσσα, το γλωσσικό σου αισθητήριο οξύνεται. Ένα βιβλίο που σε κάνει να βλέπεις κόκκινο είναι τα Γλωσσίδια του Ανδρέα Παππά, ενός ανθρώπου που όλη τη ζωή του, ως μεταφραστής και επιμελητής, εργάζεται με και για τη γλώσσα. Αν και επισημαίνει χοντράδες και λάθη στην καθημερινή χρήση της, πάντως, δεν εξάπτεται – καμιά φορά μόνο λίγο ειρωνεύεται. Αλλά πάντα διασκεδάζει.

Βασίλης Βαμβακάς, Το εκκρεμές. Πολιτική, κουλτούρα και κοινωνία στην Ελλάδα των συνεχών κρίσεων, Archive, Αθήνα 2023, 301 σελ.

Φανταστείτε ένα Εκκρεμές σε πίνακα του Ρενέ Μαγκρίτ και από κάτω τη λεζάντα «Αυτό δεν είναι ένα εκκρεμές».  Ο θεατής του πίνακα θα μπορούσε να νιώσει, όπως περίπου νιώθει κάποιος που έχει ζήσει στην Ελλάδα των τελευταίων σαράντα χρόνων και διαβάζει το βιβλίο του Βασίλη Βαμβακά, Το Εκκρεμές. Πολιτική, κουλτούρα και κοινωνία στην Ελλάδα των συνεχών κρίσεων. Ή μήπως όχι;

Ελένη Κ. Σπηλιώτη, Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο, Νίκας, Αθήνα 2023, 312 σελ.

Την περίοδο του Εθνικού Διχασμού, η Σκόπελος έγινε τόπος εξορίας για τα περισσότερα μέλη των φιλοβασιλικών κυβερνήσεων. Οι αντιβενιζελικοί Σπυρίδων Λάμπρος, Παναγής Τσαλδάρης, Ιωάννης Ράλλης, Ευγ. Ζαλοκώστας, Γ. Μπαλτατζής, Κ. Κουμουνδούρος, Νικ. Τριανταφυλλάκος, Σπ. Στάης, Γεώργιος Α. Βλάχος, Ίων Δραγούμης είναι μερικοί απ’ όσους εκτοπίστηκαν στο νησί των Σποράδων. Εκεί, ο Ράλλης παντρεύτηκε τη Ζαΐρα Θεοτόκη κι ο Τσαλδάρης ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την κόρη του Λάμπρου, Λίνα – που αργότερα θα γινόταν η πρώτη ελληνίδα υπουργός.

Γιάννης Στίγκας, Sonderkommando, Άγρα, Αθήνα 2023, 48 σελ.

Οι Sonderkommando στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου και στα άλλα στρατόπεδα θανάτου ήταν κρατούμενοι που έπρεπε να ζήσουν για να κάνουν την πιο βαριά δουλειά. Στα αποτρόπαια καθήκοντά τους συγκαταλέγονταν η εισαγωγή των θυμάτων στους θαλάμους αερίων, η εξαγωγή των πτωμάτων από τους θαλάμους, η καύση των νεκρών στα κρεματόρια και στους λάκκους αποτέφρωσης, η κοπή των γυναικείων μαλλιών, η εξόρυξη των χρυσών δοντιών, η σύνθλιψη των οστών, το σκόρπισμα της τέφρας. Πώς γράφεται, λοιπόν, σήμερα ποίηση για αυτούς τους δυστυχείς ανθρώπους με τις τόσο αφόρητες υποχρεώσεις; Μπορεί να υπάρξει ποιητική των κρεματορίων; [ΤΒJ]

Μια μερική παρουσίαση ενός πολύ ανήσυχου βιβλίου

Στέφανος Τραχανάς, Ο κύκλος. Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024, 413 σελ.     

Το κείμενο που ακολουθεί αποπειράται να παρουσιάσει το πρώτο μόνον μέρος του βιβλίου του Στέφανου Τραχανά (πρώτο απο τα τρία μέρη που το αποτελούν). Αυτή η μερικότητα της παρουσίασης οφείλεται καί στην αναρμοδιότητα του υπογραφομένου καί στις ανάγκες μιας εύλογης συντομίας.