Μαρία Καλιαμπού (επιμ.), Η Επανάσταση του 1821 και οι Έλληνες της Αμερικής, Ασίνη, Αθήνα 2023, 212 σελ.

Η ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι συστατικό της εθνοτικής ταυτότητας των Ελλήνων της διασποράς. Γι’ αυτό γιορτάζεται από τις κοινότητες και τους συλλόγους στα ελληνικά σχολεία. Ο συλλογικός αυτός τόμος που επιμελείται η Μαρία Καλιαμπού επιδιώκει να καλύψει την παρουσία της Ελληνικής Επανάστασης στην ιστορία, την αρχιτεκτονική, τον κινηματογράφο, την ιστορία της τέχνης, τη σχολική και την καθημερινή ζωή των Ελλήνων στις ΗΠΑ και τον Καναδά. [ΤΒJ]

Σπύρος Βλαχόπουλος, Το εγωιστικό γονίδιο του δικαίου και το δίκαιο της τεχνητής νοημοσύνης. Από τον ανθρωποκεντρισμό στον οικοκεντρισμό και στους έξυπνους αλγόριθμους, Ευρασία, Αθήνα 2023, 116 σελ.

Ο Σπύρος Βλαχόπουλος μεγάλωσε. Εκτός από καθηγητής συνταγματικού δικαίου στη Νομική Σχολή της Αθήνας, είναι ένας σκεπτόμενος άνθρωπος στην πλέον ώριμη φάση του, ο οποίος ανησυχεί, αμφισβητεί και αναρωτιέται. Το θέμα με το οποίο αναμετριέται στο πιο πρόσφατο βιβλίο του δεν είναι απλά δύσκολο. Είναι μάλλον αδύνατο να δαμαστεί. Όπως και οι δύο προκλήσεις που ο ίδιος θέτει στην ανάλυσή του, η κλιματική κρίση και η τεχνητή νοημοσύνη.

Στέφανος Τραχανάς, Ο κύκλος. Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024, 413 σελ.

Το νέο βιβλίο του Στέφανου Τραχανά, μεταξύ άλλων, έχει και έναν πολύ συγκεκριμένο, πρακτικό σκοπό: να σηκώσει όσο πιο ψηλά γίνεται την κόκκινη σημαία στον διαβρωτικό ρόλο του σχετικισμού της επιστημονικής γνώσης και της ψευδο-επιστήμης για τους κοινωνικούς θεσμούς (π.χ. την εμμονή της διδασκαλίας του ευφυούς σχεδιασμού –την πιο πρόσφατη μεταμφίεση του βιβλικού δημιουργισμού σε επιστήμη– στο λύκειο, παράλληλα με τη θεωρία της εξέλιξης). Νομίζω ότι στον «αγώνα» αυτόν η εξελικτική θεώρηση μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Το ξυπόλητο σύννεφο, Ωκεανίδα, Αθήνα 2010, 400 σελ.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Βερονάλ, Μεταίχμιο, Αθήνα 2015, 170 σελ.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Σελάνα, Μεταίχμιο, Αθήνα 2018, 368 σελ. 

Τι είναι συγγραφικά ο Τάκης Θεοδωρόπουλος; Τι είδους μυθιστόρημα υπηρετεί; Γιατί επιδιώκει τις συγκρούσεις, όχι μόνο πολιτικές (όπως κάνει στην αρθρογραφία του στην Καθημερινή) αλλά και συγγραφικές; Πόσο απαραίτητη είναι η χρήση εκ μέρους του της ειρωνείας; Πώς εκφράζεται η αγωνία του για την ουσία; Τι είναι η κλασική αρχαιότητα και, ιδίως, τα κείμενά της; Πώς η δημιουργία μπορεί να μετατραπεί σε υπαρξιακή περιπέτεια; Η υπόγεια διαδρομή ενός προκλητικού και ρομαντικού σκοπευτή. [ΤΒJ]

Μαρία Μαμαλίγκα, Μερκάντο. Νουβέλα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2024, 132 σελ.

Στις 23 Ιουλίου 1944 εκτοπίστηκαν 1.661 Εβραίοι της Ρόδου. Τους υποχρέωσαν να ανεβούν σε τρία πλοία του εμπορικού ναυτικού, τα οποία πήγαν στη Λέρο για να παραλάβουν από κει τον μοναδικό Εβραίο του νησιού και να ανεφοδιαστούν. Στη συνέχεια, μαζί με ακόμα ένα πλοίο στο οποίο επέβαιναν οι 98 Εβραίοι της Κω, έφτασαν στον Πειραιά. Από εκεί, όλοι επιβιβάστηκαν σε τρένα και αποτελούν την  τελευταία αποστολή Ελλήνων Εβραίων με προορισμό το Άουσβιτς. Η νουβέλα Μερκάντο της Μαρίας Μαμαλίγκα δεν είναι ιστορικό βιβλίο, έκανε όμως πολύ μεγάλη ιστορική έρευνα για να το γράψει. [ΤΒJ]

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Ελεύθερος σκοπευτής, Μεταίχμιο, Αθήνα 2024, 272 σελ.

Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος περιγράφει στο βιβλίο του Ελεύθερος σκοπευτής μια διαδικασία στόχευσης και συνακόλουθης ανακάλυψης στο χώρο της σκέψης, των γραμμάτων και της λογοτεχνίας, η οποία ήταν πολύ οικεία στη δική του γενιά, όπως και στη δική μου.

Hannah Arendt, Η ζωή του νου. Τόμος ΙΙ: Βούληση, μετάφραση από τα αγγλικά:  Δημήτρης Ψυχογιός, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2023, 304 σελ.

Το πρόβλημα της Βούλησης είναι ο σκόλοψ τη σαρκί, το αγκάθι στο σώμα της φιλοσοφίας. Αφενός, η κατάφαση της ελεύθερης Βούλησης φαίνεται να συγκρούεται με την έννοια της αιτιότητας. Αφετέρου ωστόσο, η απόρριψή της αφήνει μετέωρη την αναζήτηση ηθικής ευθύνης, ή ακόμη και τη νομιμοποίηση της επιβολής ποινών στο πλαίσιο μιας κοινότητας. Η προσπάθεια της Χάννα Άρεντ να αντιμετωπίσει αυτόν τον σκόλοπα είναι ηρωική και συγκινητική, ακόμη και όταν δεν πείθει – ή μάλλον: ιδίως όταν δεν πείθει.

Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Οι δωσίλογοι. Ένοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2023, 432 σελ.

Η εργασία του Μενέλαου Χαραλαμπίδη έχει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τον δωσιλογισμό και τα Τάγματα Ασφαλείας τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Ωστόσο, η χρήσιμη και απαραίτητη έρευνά του δεν βοηθάει στην αντικειμενική προσέγγιση της εποχής αν διαβαστεί από μόνη της. Έχει πολύ ενδιαφέρον γιατί προέκυψαν αυτές οι ακραίες αντιπαλότητες, τι προηγήθηκε, ποιος άρχισε το χορό του αίματος. Το κείμενο που ακολουθεί, αντιρρητικό όχι στα στοιχεία που αποκαλύπτει αλλά στη μέθοδο του βιβλίου, αναζητεί με αυστηρότητα τα κριτήρια της αξιόπιστης ιστοριογραφίας – γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τη νηφάλια ανάγνωση της εποχής. [ΤΒJ]

Ντορίνα Παπαλιού, Η φωνή στα χέρια της. Μυθιστόρημα,  Ίκαρος, Αθήνα 2024, 448 σελ.

«Ποιο ταλέντο θα θέλατε να είχατε;» Είναι μια από τις ερωτήσεις του «ερωτηματολογίου του Προυστ» που απάντησε η Ντορίνα Παπαλιού το 2013^[1], χρονιά έκδοσης του προηγούμενου, πληθωρικού, μυθιστορήματός της Το απαραίτητο φως (Ίκαρος). «Θα ήθελα να μπορώ να γράφω μουσική», ήταν η απάντηση της συγγραφέα. Μια δεκαετία και πλέον μετά, η δράση του τελευταίου έργου της τοποθετείται στον ιδιαίτερα σκληρό, πειθαρχημένο και ανταγωνιστικό χώρο της διεθνούς σκηνής της κλασικής μουσικής, με την απολλώνεια τέχνη σε πρώτο πλάνο.

The islands claiming Homer’s Ithaca (Τα νησιά που διεκδικούν την Ιθάκη του Ομήρου). Ένα ντοκιμαντέρ της εκπομπής 365 Στιγμές της ΕΡΤ, με δημοσιογραφική επιμέλεια της Σοφίας Παπαιωάννου. Διαθέσιμο στο ERTFLIX

Ένα από τα άλυτα προβλήματα της αρχαιολογίας, για το οποίο έχουν λόγο και η ιστορία και η φιλολογία, είναι η τοποθεσία της Ομηρικής Ιθάκης.  Ήταν η σημερινή Ιθάκη (το Θιάκι) η πρωτεύουσα του Βασιλείου του Ομήρου, ή μήπως ήταν η Κεφαλονιά ή η Λευκάδα, όπως έχει προταθεί στο παρελθόν;  Στο πλαίσιο της αναζήτησης της Ομηρικής Ιθάκης, η εκπομπή/σειρά 365 Στιγμές της ΕΡΤ έδειξε πρόσφατα ένα ντοκιμαντέρ/επεισόδιο με τίτλο «The islands claiming Homer’s Ithaca» (Τα νησιά που διεκδικούν την Ιθάκη του Ομήρου).  Ερευνήτρια και παρουσιάστρια των επεισοδίων είναι η έμπειρη και καταξιωμένη δημοσιογράφος Σοφία Παπαϊωάννου.  Για λόγους που εκθέτω παρακάτω, το σενάριο αυτού του επεισοδίου δεν συνάδει με την προσοχή και τη σοβαρότητα με την οποία θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ένα τέτοιο θέμα από την Εθνική Δημόσια Τηλεόραση.

Paul Lynch, Το τραγούδι του προφήτη, μετάφραση από τα αγγλικά: Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου, Gutenberg, Αθήνα 2024, 343 σελ.

Μια δημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης με εγκατεστημένους και λειτουργικούς  θεσμούς, εξαλλάσσεται σταδιακά σε δικτατορικό καθεστώς, καθώς τα πράγματα αρχίζουν να εκτρέπονται και, με βάση έναν κατ’ επίφαση Νόμο Έκτακτης Ανάγκης, να υποκύπτουν στον έλεγχο ενός απρόσωπου κρατικού  μηχανισμού. Ένα μυθιστόρημα ανησυχίας, Βραβείο Booker 2023, που ο αναγνώστης διαβάζει με κομμένη την ανάσα. [ΤΒJ]

Κίμων Χατζημπίρος, Θερμοκήπια κρίσεων. «Βαθύ» Πανεπιστήμιο ή αριστεία;, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2024, 160 σελ.

Το σχέδιο νόμου που περιείχε διατάξεις και για τα μη κρατικά πανεπιστήμια το οποίο πρόσφατα έγινε νόμος του κράτους, παρά την αναστάτωση και την αναταραχή που προκάλεσε και παρά τις αρνητικές ή και τις θετικές αντιδράσεις της κοινωνίας γι’ αυτό, με κανένα τρόπο δεν καθρεφτίζει τα σημαντικότερα προβλήματα της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης. Τα προβλήματα υπάρχουν στο δημόσιο πανεπιστήμιο, είναι πολλά και παραμένουν άλυτα. Το νέο βιβλίο του καθηγητή Κίμωνα Χατζημπίρου τα συνοψίζει και, για την υπέρβασή τους, διεκδικεί αριστεία, αξιολόγηση και απόδοση.