Τεύχος 169

László Krasznahorkai,  Το τανγκό του Σατανά. Νουβέλα, μετάφραση από τα γαλλικά: Ιωάννα Αβραμίδου (πρωτότυπη γλώσσα: ουγγρικά), Πόλις, Αθήνα 2018, 432 σελ.

László Krasznahorkai, Η μελαγχολία της αντίστασης. Μυθιστόρημα, μετάφραση από τα γαλλικά: Ιωάννα Αβραμίδου (πρωτότυπη γλώσσα: ουγγρικά), Πόλις, Αθήνα 2016, 416 σελ.

László Krasznahorkai, Πόλεμος και πόλεμος, μετάφραση από τα γαλλικά: Ιωάννα Αβραμίδου (πρωτότυπη γλώσσα: ουγγρικά), Πόλις, Αθήνα 2015, 376 σελ.

23 χρόνια μετά τη βράβευση με το Νόμπελ ενός εκπροσώπου της στρατοπεδικής λογοτεχνίας, του υπέροχου Ίμρε Κέρτες, το βραβείο απονέμεται εκ νέου σε έναν άλλο εκπρόσωπο της μεγάλης παράδοσης της ουγγρικής μυθοπλασίας και της μοναχικής αυτής γλώσσας: τον Λάσλο Κρασναχορκάι. Η γραφή του είναι δύσκολη, μακροπερίοδη και πολύσημη. Αλλά εμμένοντας στη λεπτομέρεια, στον εσωτερικό ρυθμό και στον αναπαλμό της πρότασης, στις πολυσημίες και στα ρητορικά σχήματα, στα υφέρποντα ερωτήματα, κατασκευάζει ένα προσωπικό ύφος, μέσω του οποίου αναδεικνύει τα σκοτεινά και ζοφερά θέματά του.

Ο ποιητής Τάσος Γαλάτης υπήρξε ένα από τους αγαπημένους, τους καλύτερους φίλους μου από το 1980 περίπου μέχρι σήμερα. Η ποίησή του, εμπνευσμένη από την αρχαία ελληνική μυθολογία, διαπνέεται από μια παράδοξη παραδοχή: της ήττας του ανθρώπου σε έναν κόσμο περιστοιχισμένο από δυνάμεις με τις οποίες είναι αδύνατον να αναμετρηθείς στα ίσα. Πέθανε στα 87 του – και το ξέρω ότι είναι φτωχός ο πικρός αποχαιρετισμός που ακολουθεί…

Πλάτων, Πολιτικός, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Στέφανος Δημητρίου, επιμ. Αναστασία Καραστάθη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2024, σ. 427.

Η πολιτική είναι μια τέχνη «επιμελητική», για την οποία ο πολιτικός άνδρας πρέπει να έχει εξασφαλίσει τη συγκατάθεση της κοινότητας αλλά και να γνωρίζει τις τεχνικές της ύφανσης μεταξύ όμοιων και ανόμοιων στοιχείων, τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου βίου. Πρέπει να συνοδεύεται από ορθή κρίση, μετριοπάθεια αλλά και με τον συνυπολογισμό της συγκυρίας. Ο Πολιτικός του Πλάτωνα είναι, επομένως, σύμφωνα και με την προσέγγιση του Στέφανου Δημητρίου, μια άσκηση γύρω από την αυτονομία της πολιτικής σκέψης και πράξης.^[1]

Τάσος Γιαννίτσης, Ελλάδα, 1953–2024. Χρόνος και Πολιτική Οικονομία, Πατάκη, Αθήνα 2025, 398 σελ.

Πώς από την περίοδο της ραγδαίας εκβιομηχάνισης μετά τον πόλεμο η χώρα οδηγήθηκε στη χρεοκοπία και στην οικονομική επιτήρηση. Πού και γιατί το κράτος ήταν ανακόλουθο. Γιατί η Ελλάδα δεν μπόρεσε να επωφεληθεί από την ένταξή της στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης; Γιατί ακόμα και σήμερα υπάρχουν διαρθρωτικές υστερήσεις που βάζουν εμπόδια στην πορεία μας. Στο νέο βιβλίο του Τάσου Γιαννίτση αποτιμάται μια πορεία όχι και τόσο αισιόδοξη, ενώ εκφράζεται αβεβαιότητα και για το εθνικό μας μέλλον.

Τάσος Γιαννίτσης, Ελλάδα, 1953-2024. Χρόνος και Πολιτική Οικονομία, Πατάκη, Αθήνα 2025, 400 σελ. 

«Το στοίχημα μιας αλλαγής υποδείγματος (διακυβέρνησης ή παραγωγικού συστήματος) είναι μια πολιτικά και κοινωνικά σισύφεια διαδικασία», γράφει απαισιόδοξος για την πορεία της χώρας ο Τάσος Γιαννίτσης, κλείνοντας το νέο βιβλίο του. Τονίζει μάλιστα ότι δεν αρκεί να δηλώνεις μεταρρυθμιστής για να είσαι κιόλας. Άλλωστε, όροι όπως «μεταρρύθμιση», «εκσυγχρονισμός», «ευρωπαϊστής» και άλλοι συναφείς αποτελούν αφηρημένες έννοιες, δεν είναι παρά ένα λεκτικό κέλυφος, χωρίς συγκεκριμένο περιεχόμενο – αν δεν δώσει αυτό το περιεχόμενο η συστηματική πολιτική μεταρρυθμιστική προσπάθεια, που συναντά πολλές δυσκολίες.  [ΤΒJ]

László Krasznahorkai,  Το τανγκό του Σατανά. Νουβέλα, μετάφραση από τα γαλλικά: Ιωάννα Αβραμίδου (πρωτότυπη γλώσσα: ουγγρικά), Πόλις, Αθήνα 2018, 432 σελ.

László Krasznahorkai, Η μελαγχολία της αντίστασης. Μυθιστόρημα, μετάφραση από τα γαλλικά: Ιωάννα Αβραμίδου (πρωτότυπη γλώσσα: ουγγρικά), Πόλις, Αθήνα 2016, 416 σελ. 

Το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας για το 2015 δεν εξέπληξε ιδιαίτερα όταν ανακοινώθηκε ότι πήγε στον Λάσλο Κρασναχορκάι. Ο ούγγρος συγγραφέας (που γράφει στα ουγγρικά και, κάποιες φορές, στα γερμανικά) και συνεργάτης του κινηματογραφιστή Μπέλα Ταρ είχε προλάβει να γίνει διάσημος στην Ευρώπη, ως ανατόμος της ήττας του κόσμου. Σκοτεινός, περίτεχνα πρωτότυπος και, ναι, δύσκολος, ο Κρασναχορκάι, σε βουτάει στον ηττημένο αυτό κόσμο, στις λακκούβες του και την βρώμικη υγρασία του, σε δωμάτια με τοξική κάπνα, από το πρώτο αξιοσημείωτο έργο του, το Τανγκό του Σατανά, που κυκλοφόιρησε λίγα χρόνια πριν αγγίξει την κορυφή του με τη Μελαγχολία της αντίστασης. Ποιος είναι ο Λάσλο Κρασναχορκάι; [TBJ]

Έριχ Φριντ, Κόβοντας με τα δόντια το κεφάλι της ποίησης, μετάφραση από τα γερμανικά: Γιώργος Λίλλης, Άκης Παραφέλας. Ενύπνιο, Αθήνα 2024, 176 σελ.

Ήρθε η ώρα να γνωρίσει και το ελληνικό κοινό έναν σημαντικό γερμανόφωνο ποιητή, τον Αυστριακό Έριχ Φριντ (1921-1988), ο οποίος έως τώρα είχε ισχνότατη παρουσία στα ελληνικά γράμματα. Υπήρξε γερμανόφωνος ποιητής εξ αποστάσεως, αφού έζησε τη ζωή του στην Αγγλία, όπου κατέφυγε το 1938 μετά τη δολοφονία του πατέρα του από τους ναζί. Συνδεδεμένος πάντα με την πολιτική, θεωρούσε τα ποιήματά του πολιτικά και ήταν γι’ αυτόν η αφορμή να συγκρούεται με ό,τι τον αποθάρρυνε και τον δυσαρεστούσε. Έγραφε με πάθος, πιστεύοντας ότι η λογοτεχνία αλλάζει τον κόσμο. [ΤΒJ]

Ιάνθη Ασημακοπούλου, Βασίλειος Π. Βερτουδάκης, Εβίνα Σιστάκου (επιμ.), Πολύνοια. Μελέτες προς τιμήν του καθηγητή Μ. Ζ. Κοπιδάκη, Κίχλη, Αθήνα 2025, 520 σελ.

Ένας τόμος αφιερωμένος στον καθηγητή Μ. Ζ. Κοπιδάκη είναι ένα γεγονός, όχι μόνο εκδοτικό. Αφενός, επειδή ο Κοπιδάκης είναι πολυσχιδής φιλόλογος με σημαντικό ερευνητικό έργο, το οποίο καλύπτει ευρύ φάσμα της ελληνικής γραμματείας από τον Όμηρο ώς τον Ελύτη και χαρακτηρίζεται από κριτική οξύνοια, εις βάθος έρευνα των πηγών, ερμηνευτική δεινότητα και διεπιστημονική εποπτεία. Αφετέρου, επειδή είναι μοναδικός στην τέχνη του γράφειν, διότι «αξιοποιεί λέξεις, φραστικά συντάγματα και παροιμιώδεις εκφράσεις από το συνολικό ταμιείον της ελληνικής, κυρίως της λόγιας αλλά και της λαλουμένης, γράφοντας σε ένα χυμώδες γλωσσικό και υφολογικό ιδίωμα που καθιστά την πατρότητα των κειμένων του αμέσως αναγνωρίσιμη». Και για έναν τρίτο λόγο: επειδή οι ομότεχνοί του, είτε τον γνώρισαν ως συνάδελφο είτε ως δάσκαλο, τον περιβάλλουν πάντα με αγάπη και σεβασμό. [ΤΒJ]

Το διεθνές σύστημα που καθιερώθηκε το 1945 βρίσκεται σε παρακμή. Η προηγούμενη «φιλελεύθερη» ή «βασισμένη σε κανόνες τάξη» ξεκίνησε με την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αναπτύχθηκε, μεταξύ άλλων, με την ίδρυση αρκετών υπο-οργανώσεων του ΟΗΕ και συνδεδεμένων με αυτόν θεσμών, καθώς και με την εμφάνιση περιφερειακών συστημάτων συλλογικής ασφάλειας, όπως η Διάσκεψη (αργότερα: Οργανισμός) για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη. Μεταξύ άλλων, η Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT) του 1968, η Σύμβαση για τα Βιολογικά Όπλα του 1972 και η Σύμβαση για τα Χημικά Όπλα του 1993 έχουν καταστεί θεμέλια των διεθνών σχέσεων τις τελευταίες δεκαετίες.

Η ανακοίνωση, την Πέμπτη 9 Οκτωβρίου, της βράβευσης με το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2025 του ούγγρου πεζογράφου και σεναριογράφου Λάσλο Κρασναχορκάι δεν εξέπληξε το αναγνωστικό κοινό. Το όνομα του Κρασναχορκάι βρισκόταν τα τελευταία χρόνια στην κορυφή των φαβορί σύμφωνα με τους κριτικούς λογοτεχνίας, οι  οποίοι αρέσκονται να τον συγκρίνουν με τον Κάφκα, τον Ντοστογιέφσκι, τον Γκόγκολ, τον Μέλβιλ και τον Μπέρνχαρντ αλλά και των στοιχηματικών αγορών το τελευταίο διάστημα· μάλιστα τις τελευταίες μέρες «έβγαινε ισόπαλος» με την Κινέζα συγγραφέα Τσαν Ξου. Αν παρατηρήσει όμως κανείς προσεκτικά τον κατάλογο των βραβευθέντων, θα δει πως, μετά το 2017, χρονιά που ξέσπασε το περιβόητο σκάνδαλο το οποίο προκάλεσε την παραίτηση έξι εκ των δεκαοκτώ μελών της Επιτροπής ως ένδειξη διαμαρτυρίας και οδήγησε στον ανασχηματισμό της Ακαδημίας και την αναβολή της βράβευσης της Όλγκα Τοκάρτσουκ, με το βραβείο τιμώνται εναλλάξ γυναίκες και άνδρες συγγραφείς: Τοκάρτσουκ (2018), Χάντκε (2019), Γκλυκ (2020), Γκούρνα (2021), Ερνώ (2022), Φόσσε (2023) και Kανγκ (2024). Επομένως, αν υποθέσουμε πως δεν έχουμε να κάνουμε με τυχαίο φαινόμενο αλλά με συνειδητή επιλογή της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών, το 2025 ήταν η σειρά ενός άνδρα Νομπελίστα.