Κριτικές

Μια συνομιλία του Αλέξη Πολίτη με τον Γιάννη Δημητρακάκη

Αλέξης Πολίτης, Διαβάζοντας ποίηση, Κίχλη, Αθήνα 2023, 160 σελ.

Ο ποιητής, σαν τον αλχημιστή, σαν τον αρχαίο Ελληνοσύρο μάγο, παλεύει με τον χρόνο· θέλει να τον υποτάξει, να του ξεφύγει, θέλει το έργο του ν’ αντέξει. Για να το πετύχει πρέπει να μεταλλάξει τις λέξεις, να τις μετατρέψει από κοινές και τυχαίες σε πολύτιμες, λαμπερές και άφθαρτες. Κι όπως οι αλχημιστές το προσπαθούσαν παίρνοντας τα πιο κοινά υλικά και συνταιριάζοντάς τα με άλλα, εξίσου ταπεινά, αναζητώντας όμως περίπλοκους κι ευφάνταστους συνδυασμούς, έλπιζαν τελικά να βρουν μια νέα αρμονία, πιο πολύτιμη.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Το τελευταίο Τέταρτο. Ένα ελληνικό χρονικό, Πόλις, Αθήνα 2012, 176 σελ.

Το εγχείρημα της έκδοσης ενός «πολιτιστικού» περιοδικού στην Ελλάδα, τη σημαδιακή δεκαετία του ογδόντα, όταν κυβερνούσε το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου και ανερχόταν οικονομικά και κοινωνικά ο επιχειρηματίας Γιώργος Κοσκωτάς, ο οποίος στο τέλος της ίδιας εκείνης δεκαετίας συνέδεσε το όνομά του με το μεγαλύτερο πολιτικό και οικονομικό σκάνδαλο στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Εμπνευστής και πρώτος διευθυντής του περιοδικού Το Τέταρτο, ιδιοκτησίας Κοσκωτά, ήταν ο συνθέτης Μάνος Χατζιδάκις – ο ηττημένος από τις νοοτροπίες που επικράτησαν και τα αποτελέσματά τους. Σε ποιο πεδίο ποιας μάχης ηττήθηκε, όμως, ο Χατζιδάκις; Και ποιο ήταν το τίμημα της ήττας του; [αναδημοσίευση από το τεύχος 26, Δεκέμβριος 2012]

Στάθης Βαλούκος, Ο πόλεμος δεν τελείωσε ακόμη. Ιστορικό μυθιστόρημα, Αιγόκερως, Αθήνα 2023, 626 σελ.

Από τη Μικρασιατική Καταστροφή ώς τον Εμφύλιο και τα Ιουλιανά, η Ελλάδα έζησε στην κόψη διχασμών που την έκοβαν στα δύο. Εθνικός Διχασμός, Κατοχή, Δεκεμβριανά, Εμφύλιος και τα χρόνια που ακολούθησαν, ήταν περίοδοι συστηματικού εμφύλιου μίσους για πολιτικές διαφορές. Ο ιστορικός του ελληνικού κινηματογράφου, Στάθης Βαλούκος, που έχει ξαναδοκιμάσει τις δυνάμεις του στο ιστορικό μυθιστόρημα, καταδύεται στη φουρτουνιασμένη θάλασσα της νεότερης ελληνικής ιστορίας και ανασυστήνει τις εποχές, συμπλέκοντας τους μυθοπλαστικούς ήρωές του με πραγματικούς, μιλώντας για τα τραυματικά γεγονότα δεκαετιών χωρίς το φίλτρο της αριστερής ή της δεξιάς ηθικολογίας. [TBJ]

Δημήτρης Αρμάος, Η προσφορά της ξεριζωμένης καρδιάς. Προϊστορία και λειτουργία του θέματος στην Ερωφίλη του Χορτάτση, Gutenberg, Αθήνα β’ έκδ. 2020, 1010 σελ.

Περισσότερα από δέκα χρόνια δαπάνησε ο χαλκέντερος φιλόλογος και ποιητής Δημήτρης Αρμάος στη συγγραφή της διδακτορικής του διατριβής. Το μακρύ ερευνητικό του ταξίδι στις θάλασσες της ανθρωπολογίας, της λογοτεχνίας και της ερμηνευτικής ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και ολοκληρώθηκε μόλις το 2004, όταν η διατριβή εγκρίθηκε από το Φιλολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών.

Virginie Despentes, Βερνόν Σουμπουτέξ 3, μετάφραση από τα γαλλικά: Χαρά Σκιαδέλλη, Αθήνα 2023, 430 σελ.

Το τρίτο μέρος της Τριλογίας του Βερνόν Σουμπουτέξ, της γαλλίδας φεμινίστριας συγγραφέα και σκηνοθέτη Βιρζινί Ντεπάντ που έχει φανατικό κοινό, κινείται σε ένα προάστιο του Παρισιού, γύρω από μια συλλογικότητα που εμπνέει ο κεντρικός ήρωας – μια συλλογικότητα που, από το περιθώριο, διεκδικεί τη φιλελεύθερη ουτοπία. Η ζωή δεν είναι κόμικς αλλά, τουλάχιστον, ένα μυθιστόρημα το οποίο κινείται στην εποχή μας, μπορεί να δανείζεται μοτίβα από τη μουσική. Και μάλιστα το ροκ. [ΤΒJ]

Fidia, επιμ.: Claudio Parisi Presicce, Nadia Agnoli, Alessandra Avagliano, Francesca de Tomasi, Villa Caffarelli, Musei Capitolini, Ρώμη. 24/11/2023 - 5/5/2024

Claudio Parisi Presicce, Nadia Agnoli, Alessandra Avagliano, Francesca de Tomas (επιμ.), Fidia, L'Erma Di Bretschneider, Ρώμη 2023, 294 σελ.

Στη Ρώμη, όπου ο αυτοκράτορας Καλιγούλας θέλησε –χωρίς εντέλει να το επιτύχει– να μεταφέρει το χρυσελεφάντινο κολοσσιαίο άγαλμα του Δία από την Ολυμπία, τοποθετώντας μάλιστα την κεφαλή του ιδίου αντί εκείνης του Δία, παρουσιάζεται η πρώτη μεγάλη έκθεση για τον γνωστότερο και κατά γενική ομολογία σπουδαιότερο γλύπτη όλων των εποχών: τον Φειδία, υιό του Χαρμίδη, γεννημένο στην Αθήνα στις αρχές του επονομαζόμενου «χρυσού αιώνα».  

Θανάσης Διαμαντόπουλος, Χωρίς στέμμα. Η Αβασίλευτη του Μεσοπολέμου. Ανατομία ενός ιστορικοπολιτικού ατυχήματος, Πατάκη, Αθήνα 2023, 413 σελ.

Κινούμενος πιο ισορροπημένα μεταξύ των δύο παρατάξεων του Μεσοπολέμου, του βενιζελισμού και αντιβενιζελισμού, ο Θανάσης Διαμαντόπουλος αναδιαμορφώνει με προσοχή τις καθιερωμένες ιστορικές μας προσλήψεις για τον Μεσοπόλεμο. Κι υπό την έννοια αυτή καταφέρνει να παραμείνει στο κέντρο της γενικότερης ιστορικής μεσοπολεμικής προβληματικής και να αποτελέσει κομμάτι της, ίσως το κορυφαίο.

Άντεια Φραντζή, Το έσω χάραγμα 1975-2015, Sestina, Αθήνα 2021, 272 σελ.

Η ποίηση της Άντειας Φραντζή αισθητικοποιεί το μικρό, το λίγο και το ταπεινό, ψηλαφεί ανέγγιχτες όψεις του πραγματικού κόσμου: στάχτες, σκόνες, σταγόνες, σπόρους και ψίχουλα, βλέμματα, επιθυμίες και σκιρτήματα.

Άντεια Φραντζή, Το έσω χάραγμα 1975-2015, Sestina, Αθήνα 2021, 272 σελ.

Η Άντεια Φραντζή είναι ο ήρωας του ποιητικού της έργου. Δεν εννοώ με αυτό ότι η ποίησή της είναι ευθέως αυτοβιογραφική· δεν ανεκδοτολογεί στιγμιότυπα του βίου, αλλά στηριζόμενη σε μύχιες, αυθεντικές εμπειρίες δημιουργεί και εκθέτει τον μύθο της βιογραφίας της. Στο κέντρο του σύμπαντός της ενοικεί ένα ποιητικό πρόσωπο, ένα αφηγηματικό εγώ που επαναλαμβάνει άοκνα από ποίημα σε ποίημα: «αυτή είμαι, δείτε με, σας μιλώ».

Simone de Beauvoir, Ένας πολύ γλυκός θάνατος, μετάφραση από τα γαλλικά: Γιώργος Ξενάριος, Μεταίχμιο, Αθήνα 2023, 136 σελ.

Η Σιμόν ντε Μποβουάρ, μαζί με τις συστηματικές ενθυμήσεις της και τα κείμενά της που περιέχουν πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, έχει γράψει και ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα με θέμα την αρρώστια από καρκίνο της μητέρας της και την πορεία προς το οδυνηρό τέλος, με την ίδια συμπαραστάτρια αλλά και καταγραφέα αυτής της πορείας. Μια αποτίμηση ενός κλασικού έργου της νεότερης γαλλικής λογοτεχνίας που λατρεύτηκε – αλλά επίσης γέννησε και συνεχίζει να γεννά αντιρρήσεις. [ΤΒJ]

Jay Winter, Τόποι μνήμης, τόποι πένθους. Ο Μεγάλος Πόλεμος στην ευρωπαϊκή πολιτισμική ιστορία, μετάφραση από τα αγγλικά: Ανδρέας Κίκηρας, επιμέλεια: Έλλη Λεμονίδου, Πεδίο, Αθήνα 2024, 444 σελ.

Πώς οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αναμετρήθηκαν με τον κατακλυσμό της απώλειας των δικών τους ανθρώπων και τη συντριβή που αυτή προκαλεί; Ο καθηγητής Τζέι Γουίντερ, συστηματικός μελετητής του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ασχολήθηκε με αυτή την τομή ανάμεσα στην ευημερία και την καταστροφή. Στο βιβλίο του Τόποι μνήμης, τόποι πένθους, που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά, διερευνά τον περίπλοκο αντίκτυπο του πολέμου 1914-1918 στην ευρωπαϊκή πολιτισμική ιστορία, εστιάζοντας στη μορφή και στο περιεχόμενο του πένθους για τους νεκρούς του, που τροφοδότησε κοινωνικές συμπεριφορές και την τέχνη. [ΤΒJ]

Case Study in guerrilla war: Greece during World War II (Μελέτη Περίπτωσης Ανταρτοπολέμου: Η Ελλάδα κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο). Paul J. Tompkins Jr., Επικεφαλής Έργου. Erin M. Richardson, Συντάκτης, Κομάντο Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών - Πανεπιστήμιο Johns Hopkins /   Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής, επικαιροποιημένη έκδοση. Αρχική έκδοση by D. M. Condit, 1961,  https://www.soc.mil/ARIS/books/pdf/ARIS_Greece-BOOK-small.pdf

Προφανώς, μία μελέτη περίπτωσης του Αμερικανικού Στρατού και μάλιστα προς χρήση των οικείων στρατιωτικών για την εκπαίδευσή τους στον Ανταρτοπόλεμο, έστω κι αν διενεργήθηκε από αμερικανικό πανεπιστήμιο, δεν εμπίπτει στον τίτλο αυτής της στήλης, καθώς απέχει πολύ από τα μυθιστορήματα. Όμως, πολλές φορές σε ιστορικά κείμενα –όπως έδειξε ο Δημήτρης Μαρωνίτης στο βιβλίο του, Ηρόδοτος: Οκτώ Νουβέλες και τέσσερα Ανέκδοτα– υπάρχουν ξεχωριστές αφηγήσεις που θα μπορούσαν ν’ αναγνωστούν αυτόνομα, ως νουβέλες. Στην συγκεκριμένη υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα μικροδιηγήματα. Επιλέχτηκε εκείνο της ανατίναξης της γέφυρας του Ασωπού.