
Αλέξης Πανσέληνος, Λάδι σε καμβά, Μεταίχμιο, Αθήνα 2022, 224 σελ.
Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, Λάδι σε καμβά, ο σημαντικός και βραβευμένος πεζογράφος Αλέξης Πανσέληνος, εγγράφει –στο μεγαλύτερο μέρος της– μια εξαιρετικά φιλοτεχνημένη και ενίοτε προκλητικά ασύμμετρη ιστορία ματαίωσης, την περίοδο της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας. Ωστόσο, όπως και σε άλλα μυθιστορήματα που κυκλοφορούν με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τη μεταπολίτευση, η καθοριστική πολιτική και κοινωνική συνθήκη της χούντας αποτελεί κι εδώ περισσότερο το φόντο μιας σειράς αρνητικών, αναπόδραστων εξελίξεων για τον Σπύρο, τον κεντρικό ήρωα. Σαν οι μεταγενεστέρες αξιακές συνδηλώσεις να ρίχνουν προειδοποιητικά τη σκιά τους!

Δημήτρης Ελευθεράκης, Το Ολοκαύτωμα στην ελληνική κουλτούρα μνήμης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2023, 223 σελ.
Τρεις μύθοι ορίζουν την εγχώρια μνήμη του Ολοκαυτώματος. Ο μύθος της σιωπής των Εβραίων επιζώντων αλλά και του Τύπου, που για δεκαετίες λειτούργησε ως άλλοθι για τη σιωπή της ιστοριογραφίας. Ο μύθος της συλλογικής διάσωσης των Εβραίων από την εαμική Αντίσταση. Και ο μύθος της επίσης συλλογικής διάσωσης των Εβραίων χάρη στις προσπάθειες της Εκκλησίας.

Πού πηγαίνει η Μεταπολίτευση;, εισαγωγή - επιμέλεια: Δημήτρης Χριστόπουλος. Πόλις, Αθήνα 2023, 136 σελ.
Η Δημοκρατία της Μεταπολίτευσης είναι ένα πολίτευμα συμπεριληπτικής πνοής. Ξεκίνησε με την επαναφορά στη νομιμότητα των κομμουνιστικών κομμάτων και συνεχίστηκε οκτώ χρόνια μετά με την ισότιμη ένταξη του εαμικού κόσμου στο πολιτικό σύστημα. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται –αν και άγαρμπη– η καύση των φακέλων το 1989. Το νήμα αυτό όχι μόνο δεν κόπηκε, αλλά δυναμώνει.

Πτήση και μετεωρισμός στον Αλέξη Πανσέληνο
Μια από τις πιο διαδεδομένες κοινοτοπίες όσων ασχολούνται με ζητήματα λογοτεχνίας και γραφής στην Ελλάδα, είναι ότι στη χώρα μας δεν παράγεται μυθιστόρημα με υψηλό επίπεδο και ότι σε γενικές γραμμές «χωλαίνουμε» όποτε πρέπει να υπερβούμε τη μικρή κλίμακα και τους λίγους, μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού, αφηγηματικούς χαρακτήρες. Προσωπικά, από παλιά διαφωνούσα με αυτή την παραδοχή, προσπαθώντας να οργανώσω «γραμμές άμυνας» σε σχέση με την βαλλόμενη αξία του ελληνικού μυθιστορήματος, κυρίως επικαλούμενος συγγραφείς που το έχουν υπηρετήσει κατά προτεραιότητα και με μεγάλη ευσυνειδησία, με έμπνευση και εν τέλει με αποτελεσματικότητα, ανάμεσα στους οποίους περίοπτη θέση κατέχει εδώ και δεκαετίες ο Αλέξης Πανσέληνος.

Νίκος Καζαντζάκης - Soloúp, Ζοrμπάς. Πράσινη πέτρα ωραιοτάτη, Διόπτρα, Αθήνα 2023, 520 σελ.
Ο Soloúp, κατά κόσμον Αντώνης Νικολόπουλος, αποδίδει έναν ωραίο, αληθινά ευφάνταστο, φόρο τιμής στο εμβληματικό μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, με την επιλογή του να το μεταπλάσει σε graphic novel με τον τίτλο Ζοrμπάς. Πράσινη πέτρα ωραιοτάτη, που κυκλοφορεί σε μια ιδιαιτέρως φροντισμένη και καλαίσθητη έκδοση από τη Διόπτρα, με επιμέλεια της Βίκυς Κατσαρού. Επιλογή γενναία και επικίνδυνη…

Μιχάλης Οικονόμου. Η αλχημεία της ζωγραφικής. Αναδρομική έκθεση, επιμέλεια: Αφροδίτη Κούρια, Μέτσοβο, Πινακοθήκη Αβέρωφ, 30/9/2023-15/1/2024, Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη, Φεβρουάριος - Απρίλιος 2024
Αφροδίτη Κούρια (επιμ.), Μιχάλης Οικονόμου. Η αλχημεία της ζωγραφικής, δίγλωσσος κατάλογος, Πινακοθήκη Αβέρωφ, Μέτσοβο 2023, 241 σελ.
Η μεγάλη αναδρομική έκθεση του Μιχάλη Οικονόμου στο Μέτσοβο (30/9/2023-15/1/2024, Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ), που συνεχίζει το ταξίδι της και στην Αθήνα (Φεβρουάριος-Απρίλιος 2024, Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη), σε παραγωγή της Πινακοθήκης Αβέρωφ-Μέτσοβο, επιμέλεια της Αφροδίτης Κούρια, δρος ιστορίας της τέχνης και με αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της Σόνιας Χαραλαμπίδου-Διβάνη και της Ειρήνης Χαραλαμπίδου αποτελεί μια ιδανική αφορμή για να σκεφτεί κανείς συνολικά και να επαναπροσεγγίσει με πιο καθαρό βλέμμα το έργο του παραγνωρισμένου επιφανούς έλληνα ζωγράφου.

Η εκ των έσω υπονόμευση της ρεαλιστικής αφήγησης στα μυθιστορήματα του Αλέξη Πανσέληνου
Αλέξης Πανσέληνος, Ο Κουτσός Άγγελος, δεύτερη έκδοση, Μεταίχμιο, Αθήνα 2021, 488 σελ.
Αλέξης Πανσέληνος, Κρυφή Πόρτα, Μεταίχμιο, Αθήνα 2016, 184 σελ.
Αλέξης Πανσέληνος, Λάδι σε καμβά, Μεταίχμιο, Αθήνα 2022, 224 σελ.
Έχω αναφερθεί και με άλλη ευκαιρία στη διπλή φύση της μυθιστορηματικής αφήγησης του Αλέξη Πανσέληνου: τον ενδιαφέρει ως πεζογράφο πολύ σοβαρά η πρόσδεση στην Ιστορία αλλά εκείνο που δίνει τον ιδιαίτερο τόνο στο έργο του είναι η καταφυγή στον μύθο – με διάφορους τρόπους. Γενικότερα η σχέση λογοτεχνίας και ζωής στην πεζογραφία του είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα, όπως και το σχήμα της ύβρεως και της τιμωρίας και η θεματική της καταξίωσης στην τέχνη και στη ζωή. Τεύχος 150

Stephen King, Περί συγγραφής. Το χρονικό μιας τέχνης, μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος, Bell, Αθήνα 2006, 304 σελ.
Εν μέρει εγχειρίδιο «δημιουργικής γραφής», εν μέρει κείμενο θεωρητικού λόγου γύρω από τα ευρύτερα διακυβεύματα της λογοτεχνικής γραφής (συν το αυτοβιογραφικό bonus), το αγέραστο βιβλίο του Στίβεν Κινγκ καταφέρνει να διατηρεί ζωντανή την ονειροπόληση, το «ξελόγιασμα» της γραφής, προσπερνώντας και υπερκερνώντας στο διάβα του πολύ νεότερα, και με περισσότερες ακαδημαϊκές διεκδικήσεις γραμμένα, έργα-εγχειρίδια «δημιουργικής γραφής». Αν θέλετε να μάθετε πώς γράφεται ένα μυθιστόρημα μπορείτε να αναζητήσετε τη σχετική εργασία του ίσως πιο εμπορικού μυθιστοριογράφου της εποχής μας.

Stephen King, Παραμύθι. Μυθιστόρημα, μετάφραση από τα αγγλικά: Αντώνης Καλοκύρης, Κλειδάριθμος, Αθήνα 2023, 776 σελ.
Έκθεση Fantasy: Realms of Imagination, επιμελητές: Tanya Kirk, Matthew Sangster, British Library, διάρκεια έως τις 24/2/2024
Tanya Kirk, Matthew Sangster (eds.), Realms of Imagination: Essays from the Wide Worlds of Fantasy, British Library Publishing, London 2023, 272 σελ.
«Ο τρόπος που οι συγγραφείς του Φανταστικού επιλέγουν να απεικονίσουν τον διάβολο, δεν είναι ποτέ τόσο απλός όσο το “Καλό εναντίον του Κακού”. Αντ’ αυτού, στα κείμενά τους πάντα εμπλέκονται σύνθετοι σχετικοί παράγοντες ώστε να αποφασιστεί τελικώς τι συνιστά το “Καλό” και τι το “Κακό”». Αυτή η σύνθετη διάκριση διατρέχει όλο το Παραμύθι του Στίβεν Κινγκ, ένα βιβλίο πηγή έμπνευσης του οποίου ήταν η πανδημία του κόβιντ-19, καθώς τόσο ο πρωταγωνιστής του όσο και οι περισσότεροι χαρακτήρες άλλοτε είναι καλοί, άλλοτε κακοί, άλλοτε κάτι ενδιάμεσο, που είτε το αναγνωρίζουν οι ίδιοι και τους προβληματίζει, είτε τους συμβαίνει ασυνείδητα, εωσότου φτάσουν να κάνουν μια απόλυτα ηρωική πράξη ή να οδηγηθούν προς τον όλεθρο.

Honoré de Balzac, Ευγενία Γκραντέ, μετάφραση από τα γαλλικά Μίνα Αδελάντε, Κίχλη, Αθήνα, 2023, 352 σελ.
Θεμελιωτής του ρεαλισμού στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αρκείται στην πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας, ακούραστος μέχρι εξαντλήσεως συγγραφέας με μεγάλη φαντασία αλλά πρωτίστως δεινός παρατηρητής της ανθρώπινης φύσης και γνώστης της ανθρώπινης ψυχής, ο Μπαλζάκ ξεκίνησε να γράφει την Ευγενία Γκραντέ το καλοκαίρι του 1833 και ολοκληρώνοντάς την είχε πια συλλάβει ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο, τη σύνθεση ενός μωσαϊκού της ζωής στη Γαλλία, την εξαντλητική σκιαγράφηση ενός ολόκληρου κόσμου με πάνω από 2.000 χαρακτήρες, τις συνήθειες, τα πάθη και τις αδυναμίες αυτών των ανθρώπων που ξεπερνούν την εποχή τους. Η Ευγενία Γκραντέ είναι η πρώτη ψηφίδα αυτού του μωσαϊκού και, μαζί με την Ούρσουλα Μιερουέ και την Πιερρέτ, συνθέτουν την τριλογία της γαλλικής επαρχίας

Ο Ντάνιελ Κάνεμαν, ψυχολόγος, η βραβευμένη με Νόμπελ έρευνα του οποίου ανέτρεψε βεβαιότητες των οικονομικών επιστημών, πέθανε σε ηλικία 90 χρόνων. Ήταν μια σπουδαία περίπτωση επιστήμονα, γι’ αυτό άλλωστε το βιβλίο του Σκέψη, αργή και γρήγορη, έγινε μπεστ σέλερ. Τη συνεισφορά του στην επιστήμη τη συνόψισε η Επιτροπή των Νόμπελ η οποία τον επιβράβευσε «για την ενσωμάτωση εννοιών από την ψυχολογική έρευνα στην οικονομική επιστήμη, ειδικά όσον αφορά την ανθρώπινη κρίση και τη λήψη αποφάσεων υπό αβεβαιότητα». Μια αναλυτική παρουσίαση της σκέψης του είχε παρουσιάσει στο Books’ Journal, τχ. 35, Σεπτέμβριος 2013, ο καθηγητής Κώστας Π. Αναγνωστόπουλος. Αναδημοσιεύουμε σήμερα εδώ το κείμενό του.