Ντορίνα Παπαλιού, Η φωνή στα χέρια της. Μυθιστόρημα, Ίκαρος, Αθήνα 2024, 448 σελ.
«Ποιο ταλέντο θα θέλατε να είχατε;» Είναι μια από τις ερωτήσεις του «ερωτηματολογίου του Προυστ» που απάντησε η Ντορίνα Παπαλιού το 2013[1], χρονιά έκδοσης του προηγούμενου, πληθωρικού, μυθιστορήματός της Το απαραίτητο φως (Ίκαρος). «Θα ήθελα να μπορώ να γράφω μουσική», ήταν η απάντηση της συγγραφέα. Μια δεκαετία και πλέον μετά, η δράση του τελευταίου έργου της τοποθετείται στον ιδιαίτερα σκληρό, πειθαρχημένο και ανταγωνιστικό χώρο της διεθνούς σκηνής της κλασικής μουσικής, με την απολλώνεια τέχνη σε πρώτο πλάνο.
Σε ποιον ανήκει η ομηρική Ιθάκη;
The islands claiming Homer’s Ithaca (Τα νησιά που διεκδικούν την Ιθάκη του Ομήρου). Ένα ντοκιμαντέρ της εκπομπής 365 Στιγμές της ΕΡΤ, με δημοσιογραφική επιμέλεια της Σοφίας Παπαιωάννου. Διαθέσιμο στο ERTFLIX
Ένα από τα άλυτα προβλήματα της αρχαιολογίας, για το οποίο έχουν λόγο και η ιστορία και η φιλολογία, είναι η τοποθεσία της Ομηρικής Ιθάκης. Ήταν η σημερινή Ιθάκη (το Θιάκι) η πρωτεύουσα του Βασιλείου του Ομήρου, ή μήπως ήταν η Κεφαλονιά ή η Λευκάδα, όπως έχει προταθεί στο παρελθόν; Στο πλαίσιο της αναζήτησης της Ομηρικής Ιθάκης, η εκπομπή/σειρά 365 Στιγμές της ΕΡΤ έδειξε πρόσφατα ένα ντοκιμαντέρ/επεισόδιο με τίτλο «The islands claiming Homer’s Ithaca» (Τα νησιά που διεκδικούν την Ιθάκη του Ομήρου). Ερευνήτρια και παρουσιάστρια των επεισοδίων είναι η έμπειρη και καταξιωμένη δημοσιογράφος Σοφία Παπαϊωάννου. Για λόγους που εκθέτω παρακάτω, το σενάριο αυτού του επεισοδίου δεν συνάδει με την προσοχή και τη σοβαρότητα με την οποία θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ένα τέτοιο θέμα από την Εθνική Δημόσια Τηλεόραση.
Paul Lynch, Το τραγούδι του προφήτη, μετάφραση από τα αγγλικά: Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου, Gutenberg, Αθήνα 2024, 343 σελ.
Μια δημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης με εγκατεστημένους και λειτουργικούς θεσμούς, εξαλλάσσεται σταδιακά σε δικτατορικό καθεστώς, καθώς τα πράγματα αρχίζουν να εκτρέπονται και, με βάση έναν κατ’ επίφαση Νόμο Έκτακτης Ανάγκης, να υποκύπτουν στον έλεγχο ενός απρόσωπου κρατικού μηχανισμού. Ένα μυθιστόρημα ανησυχίας, Βραβείο Booker 2023, που ο αναγνώστης διαβάζει με κομμένη την ανάσα. [ΤΒJ]
Το Πανεπιστήμιο σε μόνιμη κρίση
Κίμων Χατζημπίρος, Θερμοκήπια κρίσεων. «Βαθύ» Πανεπιστήμιο ή αριστεία;, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2024, 160 σελ.
Το σχέδιο νόμου που περιείχε διατάξεις και για τα μη κρατικά πανεπιστήμια το οποίο πρόσφατα έγινε νόμος του κράτους, παρά την αναστάτωση και την αναταραχή που προκάλεσε και παρά τις αρνητικές ή και τις θετικές αντιδράσεις της κοινωνίας γι’ αυτό, με κανένα τρόπο δεν καθρεφτίζει τα σημαντικότερα προβλήματα της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης. Τα προβλήματα υπάρχουν στο δημόσιο πανεπιστήμιο, είναι πολλά και παραμένουν άλυτα. Το νέο βιβλίο του καθηγητή Κίμωνα Χατζημπίρου τα συνοψίζει και, για την υπέρβασή τους, διεκδικεί αριστεία, αξιολόγηση και απόδοση.
Θα προτιμούσα να μην…[1]
Giorgio Boatti, Preferirei di no. Le storie dei dodici professori che si opposero a Mussolini, Einaudi, 2001, 340 σελ.
Το 1931, οι μόνιμοι και οι έκτακτοι καθηγητές των πανεπιστημίων του Βασιλείου της Ιταλίας, την εποχή της απόλυτης κυριαρχίας του Μουσολίνι και των φασιστικών ομάδων δράσης του, υποχρεώθηκαν να δώσουν έναν όρκο στον οποίο δήλωναν την πίστη στην πατρίδα τους και στο φασιστικό καθεστώς. Μόνο δώδεκα (από τους περίπου 1.250) ιταλοί καθηγητές πανεπιστημίου είπαν «Όχι» στον Μουσολίνι.
Άννα Σταυρακοπούλου, Η πρόσληψη του Ίψεν στην Ελλάδα. Έμφυλες οπτικές και μεταφραστικές προσεγγίσεις, Κάπα Εκδοτική, Aθήνα 2023, 361 σελ.
Δυο επιμέρους ενότητες στον τρόπο με τον οποίο η ελληνική δραματουργία προσεγγίζει το δημοφιλές θέατρο του Χένρικ Ίψεν εξετάζει στο σχετικό βιβλίο της η Άννα Σταυρακοπούλου. Η πρώτη αφορά τη γυναικεία ερμηνευτική των έργων του νορβηγού θεατρικού συγγραφέα και συνδέεται με το καθοριστικό πέρασμα από τα ελληνικά γράμματα της Ελένης Ουράνη (Άλκης Θρύλος). Η δεύτερη εξετάζει τις μεταφράσεις του, το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα από τον Λέοντα Κουκούλα και τον Βάσο Δασκαλάκη και πιο πρόσφατα από τους Νίκο Καραναστάση / Τάσο Μπαντή και Δημήτρη Τάρλοου. [ΤΒJ]
Είκοσι χρόνια, 40 κυβερνήσεις
Λευτέρης Καντζίνος, Από τον Όθωνα στον Χαρίλαο Τρικούπη. Παραλειπόμενα και μυστική διπλωματία στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, πρόλογος: Στέφανος Καβαλλιεράκης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2024, 432 σελ.
Ο Λευτέρης Καντζίνος καταδύεται σε μια σχετικά αδιερεύνητη περίοδο της ελληνικής ιστορίας του 19ου αιώνα. Τα γεγονότα και η λύση τους (ή η μη λύση τους) επιτρέπουν στον αναγνώστη αναπόφευκτους συνειρμούς. Πόσο, πού και πώς η Ελλάδα έχει προχωρήσει από την εποχή του Βούλγαρη και του Κουμουνδούρου αλλά και σε ποιο βαθμό η πολιτική ζωή της χώρας, οι διεθνείς σχέσεις της, η κοινωνία συντηρούν παθογένειες. Ένα… διδακτικό βιβλίο που αποδεικνύει ότι η πεποίθηση πως «η Ιστορία διδάσκει» είναι πέρα για πέρα αναληθής.
Το φιλοσοφικό «αντίδοτο» του φυσικού δικαίου
Leo Strauss, Τι είναι πολιτική φιλοσοφία / Τα τρία κύματα της Νεωτερικότητας, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2021, 380 σελ.
Σύμφωνα με τον γερμανοεβραϊκής καταγωγής πολιτικό φιλόσοφο Λέο Στράους, η μόνη λύση για την αποφυγή του μηδενισμού που ταλανίζει τη σύγχρονη φιλοσοφία, θα ήταν η επιστροφή στην παραδοσιακή ιδέα του φυσικού δικαίου, ιδιαίτερα στην αρχαιοελληνική του εκδοχή, η οποία απωλέσθηκε σταδιακά κατά τους Νεότερους Χρόνους, ανοίγοντας τελικά την πόρτα στον πολιτικό ολοκληρωτισμό. Την άποψη αυτή θα την αναπτύξει ο Στράους στο opus magnum του Φυσικό δίκαιο και ιστορία. Οι δύο μονογραφίες που δημοσιεύονται από τις εκδόσεις Ζήτρος, μαζί με τις δύο μονογραφίες των μελετητών του, θα μπορούσαν να διαβασθούν ως χρήσιμη εισαγωγή σε εκείνο το έργο.
Ένας Μαυροβούνιος στην Επανάσταση
Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, O δημόσιος και ιδιωτικός βίος του Στρατηγού Βάσου Μπράγιοβιτς-Μαυροβουνιώτη 1797-1847. Ένας νοτιοσλάβος οπλαρχηγός στην υπηρεσία της Υψηλής Πύλης, της Ελληνικής Επανάστασης και του Βασιλείου της Ελλάδας, Παπαζήση, Αθήνα 2024, 474 σελ.
«Συνιστούσε τυπική περίπτωση βαλκάνιου άτακτου πολεμιστή. Δεν είχε, βέβαια, γνώσεις µοντέρνας στρατιωτικής τέχνης αλλά διέθετε µεγάλη εμπειρία στις συγκρούσεις της επαναστατικής περιόδου […]· περαιτέρω συγκέντρωνε στο πρόσωπό του όλες εκείνες τις απαραίτητες δεξιότητες που τον ανέδειξαν ως ηγέτη ατάκτων πολεµιστών: ισχυρή προσωπικότητα, δυνατότητα επιβολής στους καθ’ έξιν απείθαρχους άνδρες του, θάρρος αλλά και σύνεση». Ο Στέφανος Π. Παπαγεωργίου ανασυνθέτει τη ζωή και τη δράση ενός ήρωα της ελληνικής Επανάστασης του 1821, από το Μαυροβούνιο, του Βάσου Μπράγιοβιτς-Μαυροβουνιώτη.
Εθνική Άμυνα Κωνσταντινουπόλεως
Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, Ελευθέριος Βενιζέλος, ο «Αρχηγός της Φυλής», ο «Λυτρωτής των Αλυτρώτων». Μέσα από τα Αρχεία της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης της Κωνσταντινουπόλεως (1920-1922), Gutenberg, Αθήνα 2024, 396 σελ.
Η Εθνική Άμυνα Κωνσταντινουπόλεως ιδρύθηκε το 1921 και αμέσως εντάχθηκαν στις τάξεις της σχεδόν όλοι οι βενιζελικοί αξιωματικοί που βρίσκονταν στη Στρατιά της Μικράς Ασίας. Κι όταν έχασε τις εκλογές του 1920 ο Βενιζέλος, οι αξιωματικοί αυτοί λιποτάκτησαν και κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη, φοβούμενοι διώξεις. Άτυπος αρχηγός της οργάνωσης τέθηκε ο, τότε, αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Κονδύλης. Η εργασία της Σοφίας Ηλιάδου-Τάχου, αξιοποιώντας αδημοσίευτο αρχειακό υλικό, φωτίζει τη δραστηριότητα της οργάνωσης, τα χαρακτηριστικά του βενιζελικού φρονήματός της και το άδοξο εγχείρημα αυτονόμησης της ελληνικής Ιωνίας από την Ελλάδα όπου κυριαρχούσαν οι οπαδοί του βασιλέως Κωνσταντίνου. [ΤΒJ]
Pablo Neruda, Τη ζωή μου, ομολογώ, την έζησα. Απομνημονεύματα, μετάφραση από τα ισπανικά - σημειώσεις: Γιώργος Κεντρωτής, Gutenberg, Αθήνα 2024, 645 σελ.
Στη μεταπολίτευση, τραγουδήσαμε στα γήπεδα το Canto General του, που είχε μελοποιήσει ο Μίκης Θεοδωράκης και τον λατρέψαμε, ως εκφραστή και διεκδικητή της ουτοπίας ενός κοινωνικά δίκαιου κόσμου. Ο Πάμπλο Νερούδα (1904-1973), στρατευμένος ποιητής οπαδός εξιδανικευμένων κομμουνιστικών ιδεών, τιμημένος το 1971 με το Νόμπελ, είχε λατρευτεί επειδή βοήθησε διωκόμενους από το καθεστώς του Φράνκο στην Ισπανία και επειδή υπήρξε στέλεχος του κράτους τα χρόνια του Αλιέντε στη Χιλή, συναναστράφηκε μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής του και έγινε σύμβολο αντίστασης στη χώρα του. Στην αυτοβιογραφία του, που μόλις κυκλοφόρησε, περιγράφει τη ζωή του σαν επαναστατική εποποιία αλλά, ειλικρινής, δεν κρύβει τα μελανά της σημεία: θαύμαζε τον Στάλιν και, όταν ήταν νέος, βίασε μια νεαρή γυναίκα. Γιατί, παρ’ όλα αυτά, έχει θαυμαστές που ανατρέχουν συνεχώς στο έργο του; [ΤΒJ]
Η κουλτούρα των κρίσεων – και η υπέρβασή της
Μανούσος Μαραγκουδάκης, Η ελληνική κρίση και οι πολιτισμικές της καταβολές. Μία σπουδή στα πολιτισμικά πρότυπα και την πολιτική κουλτούρα της σύγχρονης Ελλάδας, με τη συμβολή του Θεόδωρου Χατζηπαντελή, Ι. Σιδέρης, δεύτερη ελληνική έκδοση, βελτιωμένη και εμπλουτισμένη, Αθήνα 2021, 424 σελ.
Η ελληνική πολιτική κουλτούρα, λέει ο Μανούσος Μαραγκουδάκης, «δομείται συμβολικά με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργεί συνεχώς εσωτερικές ρήξεις, συγκρούσεις και βλάβες· […] οι παθολογίες της προκαλούνται από αντιφάσεις και μυστικιστικά οράματα για τη δημοκρατία που η ελληνική πολιτική θρησκεία τρέφει και αναπαράγει εσαεί». Κι όμως, η χώρα του άναρχου ατομικισμού έχει μάθει να προχωρεί, συχνά υπερβαίνοντας τα μειονεκτήματά της. Και «κάτω από σταθερές πολιτικές συνθήκες, αυτός ο άναρχος ατομικισμός θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή καινοτομίας και αλλαγής, ως αντισυμβατικός στοχασμός και δράση». [ΤΒJ]