Ιστορία
Ernest Hemingway, Έκαναν όλοι τους ειρήνη. Τι είναι η ειρήνη; Ποίημα για τη δραματική Διάσκεψη της Λωζάννης, προλόγισμα - μετάφραση από τα αγγλικά - σημειώσεις: Χάρης Βλαβιανός, Περισπωμένη, Αθήνα 2022, 16 σελ.
Η Διάσκεψη Ειρήνης της Λωζάννης πραγματοποιήθηκε στην ελβετική πόλη από τον Νοέμβριο του 1922 έως τον Ιούλιο του 1923 και, πέραν της οριστικοποίησης των ελληνοτουρκικών συνόρων, αποτέλεσε ένα μείζον διεθνές γεγονός με το οποίο γράφτηκε ο επίλογος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου στην Εγγύς και τη Μέση Ανατολή. Η διεθνής διάσταση των διεργασιών αναδεικνύεται από γραπτά του τότε νεαρού δημοσιογράφου και ανταποκριτή της Toronto Star στο Παρίσι, Έρνεστ Χεμινγουέι, αλλά και στο ποίημα «Έκαναν όλοι τους ειρήνη – Τι είναι η ειρήνη;».
Μίμης Ανδρουλάκης, Πριν σβήσουν τα φώτα. Πρώτο βιβλίο, Πατάκη, Αθήνα 2022, 608 σελ.
Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Αυτά που μένουν, (α΄ έκδ. Δελφίνι 1994), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 (δυο τόμοι, Η γραμμή της ζωής, 584 σελ. και Το κόκκινο σπίτι, 486 σελ.).
Κοινό τους σημείο είναι η στράτευσή τους, από τα νεανικά χρόνια, στο ΚΚΕ. Ο Μίμης Ανδρουλάκης, ο πρώτος τόμος της αυτοβιογραφίας του οποίου μόλις κυκλοφόρησε, οφείλει αυτή τη στράτευση στη χούντα, στην ανάγκη να την πολεμήσει πολιτικά. Η πολιτική απαιτεί συλλογική δράση αφού, ιδίως σε ζοφερούς καιρούς, δεν μπορεί να είσαι ανέστιος, μοναχικός διανοούμενος, «αναζητάς συντρόφους, μεγάλα σύνολα, για μια γενική κίνηση των μαζών». Ο συγγραφέας Μήτσος Αλεξανδρόπουλος (1924-2008), συμπαθών του κομμουνισμού, πέρασε στον Δημοκρατικό Στρατό από τον Εθνικό Στρατό, με τον οποίο πολεμούσε, τα χρόνια του εμφύλιου. Και οι δύο άσκησαν κριτική στο κόμμα – αλλά ο Αλεξανδρόπουλος παρέμεινε πιστός ώς το τέλος. [ΤΒJ]
Κώστας Κατσάπης, Αυστραλία. Δέκα ιστορίες, Ο Μωβ Σκίουρος, Αθήνα 2022, 192 σελ.
«Η ανά χείρας συλλογή ιστοριών αποτελεί μια μείξη πραγματικών στοιχείων και μυθοπλασίας. […] Η λογοτεχνική απόδοση - ψηλάφηση - προσέγγιση γεγονότων και καταστάσεων επιλέχτηκε συνειδητά ως πειραματική μανιέρα για τη συγκρότηση μιας πολιτισμικής ιστορίας». Με αυτά τα λόγια, ο ιστορικός Κώστας Κατσάπης εισάγει τους αναγνώστες του σε δέκα υβριδικές ειδολογικά ιστορίες, που θα μπορούσαν να διαβαστούν και ως σπονδυλωτή μυθ-ιστορία και στηρίζονται σε μαρτυρίες μεταναστών που ζήτησαν την τύχης τους στο Σίδνεϊ το 1964.
Γ. Β. Δερτιλής, Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες, Πόλις, Αθήνα 2013, 424 σελ.
Μια πρωτοπρόσωπη, ανοιχτή και ως εξ ορισμού ανολοκλήρωτη σύνθεση, όπου θα συναντηθούν η αυτοβιογραφική με την ιστορική αφήγηση. Ο συγγραφέας δεν θα προβάλει εδώ τις ευθύνες που εγγράφονται στο δημόσιο ενεργητικό του (όπως συμβαίνει με τα memoirs), αλλά θα παρατηρήσει και θα αξιολογήσει τον εαυτό του σε συνάρτηση με ορισμένα από τα μείζονα γεγονότα της εποχής του, βασισμένος στην τωρινή, αναδρομική του ματιά. Το κείμενο αναδημοσιεύεται από το τεύχος #43 του Books' Journal, Μάιος 2014, με θλιβερή αφορμή την εκδημία του καθηγητή Δερτιλή.
W. Robert Connor, Θουκυδίδης, μετάφραση από τα αγγλικά: Παναγιώτα Δαούτη, επιστημονική επιμέλεια: Γιάννης Ζ. Τζιφόπουλος, Gutenberg, Αθήνα 2022, 429 σελ.
Πολύ συχνά υποστηρίζεται ότι ο Θουκυδίδης είναι ένας συγγραφέας αδιάφορος για την καταστρεπτική δίνη του πολέμου, τις συμφορές και τη γενικότερη αποθηρίωση του ανθρώπου. Αυτή η αντίληψη για τον αρχαίο ιστορικό πόρρω απέχει από την πραγματικότητα. Ο καθηγητής Connor τονίζει ότι ο Πελοποννησιακός Πόλεμος αποτέλεσε για τον Θουκυδίδη τη μεγαλύτερη κίνηση της μέχρι τότε ιστορίας, όχι λόγω του πολυπληθούς στρατιωτικού δυναμικού που κινητοποιήθηκε, μήτε για τον μεγάλο αριθμό στρατιωτικών επιχειρήσεων, αλλά επειδή γιγάντωσε την ανθρώπινη δυστυχία, φοβούμενος ότι τούτη θα επανέρχεται στις ανθρώπινες κοινωνίες όσο οι άνθρωποι δεν ασκούν έλεγχο επί των ψυχορμητών τους. Τι νέο κομίζει ο W. Robert Connor στην ανάγνωση του Θουκυδίδη; (τεύχος 137)
Ιωάννα Πετροπούλου, Έλλη Παπαδημητρίου: μια γυναίκα του 20ού αιώνα. Ο κανόνας και η παράβαση, Ερμής, Αθήνα 2022, 488 σελ.
Η ματιά στην Ελλάδα της Έλλης Παπαδημητρίου ήταν η ματιά μιας εκπατρισμένης Μικρασιάτισσας με δυτική παιδεία, αλλά με το βλέμμα στραμμένο στην Ανατολή∙ μιας «φεμινίστριας υπεράνω φεμινισμού»∙ μιας αριστερής διανοούμενης που συνεργάστηκε με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο· και μιας εύπορης αστής με επιστημονική κατάρτιση που γύρισε την Ελλάδα διαμένοντας σε προσφυγικούς καταυλισμούς και φωτογραφίζοντας «τσελιγκάδες, υλοτόμους, Αλβανούς μαστόρους, Γκέκηδες και Τόσκηδες». Για ποιον λόγο η Ιωάννα Πετροπούλου εργαζόταν είκοσι χρόνια για την αυτοβιογραφία της Έλλης Παπαδημητρίου;
Σωτήρης Ριζάς, Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, Καστανιώτη, νέα έκδοση Αθήνα 2022, 359 σελ.
Ο Εθνικός Διχασμός όρισε σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις που οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή. Τα επεισόδια ήταν πολλά, και μερικά από τα κρισιμότερα ήταν η σύγκρουση Βενιζέλου και Κωνσταντίνου, οι εκλογές του 1920, η πολιτική των αντιβενιζελικών μετά την ήττα του Βενιζέλου σε κείνες τις εκλογές, η κλιμάκωση και τελικά η ήττα και η Καταστροφή. Τεύχος 137
Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου (επιμ.), Οι πολλαπλές εκφάνσεις του αντι-εβραϊσμού, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2022, 448 σελ.
Γιατί ο αντι-εβραϊσμός είναι και σήμερα θέμα άξιο προσοχής από φιλοσόφους, θεωρητικούς της λογοτεχνίας, ηθικούς στοχαστές, ιστορικούς και ερευνητές των πολιτικών μύθων; Επειδή είναι και ένα πεδίο όπου μπορούμε να επανεξετάσουμε εις βάθος τη μακάβρια διαλεκτική του ολοκληρωτισμού και του ρατσισμού. Ένας συλλογικός τόμος για ένα ανοιχτό ζήτημα.
Σωτήρης Ριζάς, Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, Καστανιώτη, νέα έκδοση Αθήνα 2022, 359 σελ.
Το βιβλίο του ιστορικού Σωτήρη Ριζά εκκινεί από την ιδεολογία της Μεγάλης Ελλάδος και δίνει έμφαση στον ειδικό ρόλο που έπαιξε η διεκδίκηση της Μικράς Ασίας, στη στροφή από τον αναθεωρητισμό της Μεγάλης Ιδέας στον αντιαναθεωρητισμό. Ο συγγραφέας τοποθετεί τα αίτια της Καταστροφής όχι στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, αλλά στην αδυναμία αξιολόγησης της διεθνούς πολιτικής λόγω του Εθνικού Διχασμού. Πρόκειται για μια θέση που, χωρίς να αλλάζει το ισοζύγιο των ευθυνών, μεταφέρει το κέντρο βάρους από το εσωτερικό στο εξωτερικό μέτωπο δείχνοντας πώς ο Διχασμός εμπόδιζε τη σωστή λήψη απόφασης γιατί θόλωνε την αποτίμηση της διεθνούς πολιτικής.
Η ελληνική εμπλοκή στη Μικρά Ασία συνιστούσε το τελευταίο και σημαντικότερο κεφάλαιο της προσπάθειας για την πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αρχιτέκτονας του εγχειρήματος από την ελληνική πλευρά, εκτιμούσε την αυξημένη γεωπολιτική και οικονομική σημασία ενός ελληνικού κράτους που θα εκτεινόταν και στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Η επέκταση της Ελλάδας προς τη Μικρά Ασία εντασσόταν όμως σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που συγκροτούσε η τελική φάση του Ανατολικού ζητήματος, το οποίο αφορούσε ήδη από το τέλος των Ναπολεοντείων πολέμων, το 1815, τη διαδοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η έξοδος των Νεότουρκων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων είχε συντελέσει στην οριστική εγκατάλειψη εκ μέρους της Βρετανίας του δόγματος της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Μέση Ανατολή ήταν πλέον μια περιοχή προς διεκδίκηση για τη μεταπολεμική εποχή. Ο βρετανικός παράγων είχε ανάγκη από νέο εταίρο στην πύλη της Εγγύς και της Μέσης Ανατολής και η Ελλάδα, ένα δυναμικό και ανερχόμενο χριστιανικό κράτος, έδειχνε να είναι ο ιδεώδης σύμμαχος για το Λονδίνο. Αυτή ήταν η αντίληψη του Λλόυντ Τζωρτζ και των Φιλελευθέρων αν και όχι άλλων σημαντικών παραγόντων, όπως οι Συντηρητικοί ή το στρατιωτικό κατεστημένο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που θεωρούσαν ασφαλέστερη από πολιτική και στρατηγική άποψη τη συνεργασία με μια νέα Τουρκία.
Michel Winock, Charles De Gaulle. Ένας επαναστάτης στοιχειωμένος από την ιστορία, μετάφραση από τα γαλλικά: Σάντρα Βρέττα, Ποταμός, Αθήνα 2022, 163 σελ.
Ο Ντε Γκωλ είναι η πιο σημαντική προσωπικότητα της μεταπολεμικής Ευρώπης. Είναι επίσης εκείνος που έστησε δύο φορές τη Γαλλία στα πόδια της, το 1940, μετά τη γαλλική ήττα από τους Γερμανούς και το 1958, μέσα στη θύελλα του πολέμου της Αλγερίας. Πεποίθησή του πως η εξουσία του ηγέτη δεν θα έπρεπε να εκπορεύεται από τα κόμματα και το Κοινοβούλιο αλλά από την απευθείας εντολή του λαού. Ο Michel Winock γράφει ένα απομυθοποιητικό μεν, αλλά και βαθύ κείμενο για το στρατηγό, που παρουσιάζει συνοπτικά την πολιτική του πορεία, επισημαίνοντας ταυτόχρονα το μεγαλείο αλλά και τα σφάλματα στα οποία υπέπεσε κατά τη διάρκεια του πολιτικού του βίου. [ΤΒJ]
Μπέρρυ Ναχμίας, Κραυγή για το αύριο, επιμέλεια-επίμετρο: Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2020, 376 σελ.
«Ένα μόνο ξέρω, ότι ο στόχος που έχω βάλει και που στριφογυρίζει στο μυαλό μου τόσα χρόνια μένει πάντα σταθερός. Να γράψω κάτι που να μπορούν να το διαβάζουν οι μεταγενέστεροί μου, και να τους χαρίσω τη γεμάτη πείρα ζωή μου που ακούσια και με τη βία άλλων συνανθρώπων μου απέκτησα κάποτε». Η Μπέρρυ Ναχμίας, επιζήσασα των στρατοπέδων, έγραψε ένα προσωπικό αφήγημα στο οποίο συμπυκνώνει την οδυνηρή εμπειρία της. Η επανέκδοσή του, μαζί με το επίμετρο της Οντέτ Βαρών-Βασάρ που το συνοδεύει, συμβάλλει ώστε η Μπέρρυ Ναχμίας να μην εγκλωβίζεται στα συρματοπλέγματα του Άουσβιτς, αλλά να συνεχίζει να αγωνίζεται εκφράζοντας την εκ μέρους της έντονη «κατάφαση για τη ζωή». (Το κείμενο έχει δημοσιευτεί στο τχ. 115 του Books' Journal, Ιανουάριος 2021. Αναδημοσιεύεται σήμερα στην ιστοσελίδα του περιοδικού με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου την Κυριακή 22 Ιανουαρίου, ώρα 12:00 μ.μ. στο Κοινοτικό Κέντρο Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών).