Μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897 και τις συνέπειές του, ο πνευματικός κόσμος της Αθήνας άρχισε να ανασυγκροτείται. Επιζητεί να τινάξει από πάνω του ό,τι σάπιο υπήρχε και να αναδιοργανωθεί. Αρχίζει μια εντονότερη κίνηση για την αναγέννηση της τέχνης και της λογοτεχνίας. Στα γράμματα θεριεύει η συζήτηση για τη δημοτική ενώ η θεατρική ζωή καθορίζεται από την ίδρυση του Βασιλικού Θεάτρου και της Νέας Σκηνής του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου. Στα αθηναϊκά σπίτια λειτουργούν φιλολογικά σαλόνια, του Στέφανου Σκουλούδη, της Ελένης Βλάχου, της Καλλιρρόης Παρρέν, του Γεωργίου Σουρή, του Κωστή Παλαμά και άλλων. Στο σαλόνι του Σουρή, από τα γνωστότερα της εποχής, συγκεντρώνονταν όχι μόνο λογοτέχνες αλλά και επιστήμονες, επειδή οι συζητήσεις επεκτείνονταν και σε θέματα της σύγχρονης κοινωνικής ζωής, ενώ συχνά οι θαμώνες επιδίδονταν στη χαρτοπαιξία και στον πνευματισμό. Το φιλολογικό σαλόνι του Παλαμά, από τα σημαντικότερα της εποχής, είχε καθιερώσει (από το 1897 και για μια περίπου δεκαετία) μια βραδιά κατά την οποία γνωστοί λόγιοι, παλιότεροι και νέοι, διάβαζαν τα νέα έργα τους και συζητούσαν τη λογοτεχνική κίνηση. Την ίδια περίοδο έκαναν την εμφάνισή τους και τα φιλολογικά καφενεία.
Αυτό είναι το γενικότερο πλαίσιο της εποχής που καταγράφει ο Λαμπίκης. Καταγόμενος από τα Λεχαινά Ηλείας, είναι συστηματικός θαμώνας του καφενείου Νέον Κέντρον, που μονοπωλεί σχεδόν τις σελίδες της μαρτυρίας του. Το καφενείο εκείνο ανήκε στον καταγόμενο από την Ιθάκη, Ανδρέα Μαυροκέφαλο, και λειτούργησε ως πόλος έλξης πολλών στην Αθήνα, κι ανάμεσά τους για πολλούς Επτανήσιους – κι ίσως αυτό να εξηγεί το ενδιαφέρον του Μουσμούτη, που κυρίως εργάζεται γύρω από την κοινωνική ιστορία των Επτανήσων.
Επτανήσιος είναι και ο λόγιος που κατεξοχήν συνδέθηκε με το Νέον Κέντρον, ο «μαέστρος» της λογοτεχνικής συντροφιάς που συγκεντρωνόταν σε εκείνο το καφενείο. Γύρω από τον «μαέστρο», όμως, συχνάζουν σημαντικοί λόγιοι της εποχής: ο Χρήστος Ζώης, ο Μαρίνος Σιγούρος, ο Ανδρέας Αβούρης, ο Σωτήρης Σκίπης, ο Άγγελος Σικελιανός καθώς και ο στιχοπλόκος Χρίστος Βαρλέντης, συζητούν, τσακώνονται, ανταλλάσσουν διαξιφισμούς γύρω από την πολιτική, τη λογοτεχνία και τη γλώσσα.
Όλα αυτά σήμαιναν επιτυχία και άνοδο για το καφενείο, το οποίο μεγάλωσε και «μεταφέρθηκε σε μια ευρύχωρη με πολυελαίους και μεγάλους καθρέφτες αίθουσα, που σύντομα έγινε πυρήνας της λογοτεχνικής παρέας του Μαρτζώκη, το μονιμότερο στέκι του έως το θάνατό του». Το καφενείο, εξηγεί ο Λαμπίκης, ήταν χωρισμένο σε τρία μέρη, αλλά το πιο ενδιαφέρον σημείο του ήταν ο χώρος συγκέντρωσης των λογίων. Αυτό το μέρος του καφενείου, σημειώνει ο Μουσμούτης, «αντηχούσε συχνά από συζητήσεις και φιλολογικούς καβγάδες, από παθητικές απαγγελίες, από τα “αχ” των λυρικών ποιητών, με αποτέλεσμα να ονομαστεί “Γέφυρα των Στεναγμών”».
Ολομέλεια
Από το 1907 έως το 1915, στο καφενείο σύχναζαν πάνω από διακόσιοι λογοτέχνες, μεταξύ των οποίων οι Νίκος Καρβούνης, Ρώμος Φιλύρας, Κώστας Ουράνης, Γεράσιμος Βώκος, Φώτος Γιοφύλλης, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης, Πλάτων Ροδοκανάκης, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Δημοσθένης Βουτυράς, Τίμος Δεπάστας, Γιώργος Σημηριώτης, Μανώλης Μαγκάκης, Φωκίων Πανάς, κ.ά. Τα θέματα που συνήθως τους απασχολούσαν είχαν να κάνουν με το γλωσσικό ζήτημα, τις νέες τάσεις στην τέχνη, τις ξένες επιδράσεις στην ελληνική φιλολογία, ζητήματα μεταφράσεων, τον παλαμισμό και τον αντιπαλαμισμό κ.ά.
Ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι στην παράδοση αυτή των «φιλολογικών καφενείων» λίγα πράγματα άλλαξαν στην πορεία του χρόνου. Άλλαξαν ίσως τα στέκια, που αντικαταστάθηκαν, από το πατάρι του Λουμίδη ή το Μπραζίλιαν, για να φτάσουμε έναν αιώνα μετά, στον Καπετάν Μιχάλη και την παρέα του Τάσου Γουδέλη, με σταθερούς και λιγότερο σταθερούς συνδαιτυμόνες, με το τσίπουρο να αντικαθιστά τον καφέ αλλά με τις συζητήσεις γύρω από την τέχνη, τα νέα ή τα λιγότερο νέα ρεύματα στη λογοτεχνία, τα λογοτεχνικά κουτσομπολιά, να παραμένουν ίδια, σαν να υπάρχει μια αόρατη συνέχεια μέσα στο χρόνο. Ίσως αυτή ακριβώς η ύπαρξη συνέχειας είναι που κάνει τόσο ενδιαφέρουσα τη γαργαλιστική αφήγηση του Λαμπίκη, ο οποίος γράφει σε μια ζωηρή καθαρεύουσα, ήπια και «φιλική προς τον αναγνώστη», με χιούμορ και με σκωπτική διάθεση. Έχει νόημα να δει κανείς ένα δείγμα γραφής του:
Το Φθινόπωρο του 1908 επαίχθησαν εις το θέατρον της Νέας Σκηνής τα Τρία φιλιά του Χρηστομάνου. Στην πρεμιέρα του επήγαν όλοι οι γνωστοί λόγιοι και δημοσιογράφοι, επήγεν και ο Βαρλέντης με τον γράφοντα τας γραμμάς αυτάς και με δύο-τρεις άλλους εκ των νέων λογίων. Εννοείται είχαμε αγωνισθή από μίαν εβδομάδαν πριν διά να αποκτήσωμεν τα σχετικά τζαμπατζίδικα εισιτήρια. Όταν ετελείωσεν η παράσταση οι περισσότεροι από τους γνωστούς και φίλους έσπευσαν να συγχαρούν τον Χρηστομάνον, διά το έργον του, άλλοι ειλικρινώς, άλλοι κατά τύπους. Κατά παράδοξον σύμπτωσιν ένας δημοσιογράφος και κριτικός στην εφημερίδα Π.... που συνεχάρη τον Χρηστομάνον μ' ενθουσιώδη λόγια εμπρός εις τους συγκεντρωμένους φίλους, την επομένην ημέραν έγραψε εις την εφημερίδα του δυσμενεστάτην κριτικήν, ευρίσκων μάλιστα ότι το ένα από τα τρία φιλιά ήτο περιττόν.
Εις το επόμενον φύλλον της Ίριδος εδημοσιεύθη η εξής έμμετρος κριτική κατά του ασυνεπούς κριτικού.
Τρία φιλάκια ήμαστε,
ωραία ταιριασμένα.
Και πέρασ' ένας κριτικός.
και σκότωσε το ένα...
Κριτικέ πως μετεστράφης,
άλλα λες κι' άλλα μας γράφεις!
Αλλά μετ' ολίγας ημέρας απεκαλύφθη ότι το περίφημο αυτό τετράστιχο, το οποίον είχε κάμει πάταγον, ήτο ψαλλιδισμένον από κάποιαν εφημερίδα.
Το 1969 κυκλοφορεί στους ελληνικούς κινηματογράφους η ταινία Ο τζαναμπέτης, σε σκηνοθεσία Κώστα Καραγιάννη και σενάριο των Ασημάκη Γιαλαμά και Κώστα Πρετεντέρη, με τη Μάρω Κοντού και τον Λάμπρο Κωνσταντάρα στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Σε κάποια σκηνή, όπου η Κοντού προκειμένου να συγκινήσει τον Κωνσταντάρα παριστάνει την αισθαντική ποιήτρια, απαγγέλλει το τετράστιχο:
Δυο τρυγονάκια ήτανε
Πολύ αγαπημένα
Και πέρασε ένα κυνηγός
Και σκότωσε το ένα
Το Επίμετρο του Μουσμούτη περιέχει πληροφορίες ιδιαίτερα χρήσιμες, τα βιογραφικά στοιχεία των προσωπικοτήτων που παρελαύνουν στις σελίδες του Λαμπίκη, όπως επίσης τα στοιχεία των κυριότερων εφημερίδων και περιοδικών της εποχής.
