Τεύχος 166

Νοβάλις, Ύμνοι στη νύχτα, μετάφραση από τα γερμανικά: Γρηγόρης Βαλατσός, Στέγη, Λαμία 2025, 164 σελ.

Αφορμή γι᾿ αυτό το Σημείωμα είναι η πρόσφατη μετάφραση και έκδοση των Ύμνων από τον Γρ. Βαλατσό (Στέγη, 2025). Νεαρός και φέρελπις ο οίκος με έδρα τη Λαμία, ενώ μεταφραστής και οίκος έχουν δοκιμαστεί στη Μεταμόρφωση του Κάφκα (2025). Ο νέος Νοβάλις είναι μια έκπληξη πολλαπλή: από το σχεδιασμό του εξωφύλλου με το θωπευτικό χρώμα του χαρτιού, την ευανάγνωστη, απλωμένη στη σελίδα γραμματοσειρά, το μικρό σε έκταση βιβλίο (ή βιβλιάριον) των 90 σελίδων, μέχρι το συναφές με την τυπογραφική αισθητική γλωσσικό, μεταφραστικό ύφος. Είναι οι όχι σπάνιες πλέον εκπλήξεις από την αφανή, σεμνών χειρονομιών, περιφέρεια.

Σε ομιλία του που εκφώνησε στο 10ο συνέδριο του Άρτου Ζωής τον Νοέμβριο του 2019, ο Διονύσης Καψάλης προφητεύει μια επικείμενη καταστροφή κολοσσιαίων διαστάσεων: «Είναι απολύτως βέβαιο ότι μια συνολική κατάρρευση, μια καταστροφή του ανθρώπινου πολιτισμού όπως τον γνωρίζαμε ώς σήμερα, δεν είναι πια ένα απλό ενδεχόμενο ανάμεσα σε άλλα, λιγότερο ολέθρια ενδεχόμενα, αλλά το πιθανότερο όλων».^[1] Και πιο κάτω επιμένει: «Τα ανησυχητικά νέα μάς έρχονται κάθε μέρα από όλες τις γωνιές του πλανήτη, τις γνωστές και τις άλλοτε μαγικές, από την Αρκτική ώς την Ανταρκτική και από τον Αμαζόνιο ώς την Κίνα. […] Η καταστροφή είναι ήδη εδώ, μαζί μας»^[2]. Όπως φαίνεται, ο Καψάλης πιστεύει, εν πάση σοβαρότητι, πως ο ανθρώπινος πολιτισμός κινδυνεύει συνολικά με άμεση και συνολική κατάρρευση, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Συστήνει μάλιστα ν’ απελπιστούμε συλλογικά, ώστε να μπορέσουμε στη συνέχεια να ελπίσουμε, να διαμορφώσουμε μια ριζική ελπίδα αναγέννησης του πολιτισμού μας.

Η Ευρώπη δεν υστερεί έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών στον τομέα της επιστημονικής έρευνας και της παραγωγής επιστήμης υψηλού επιπέδου. Η ιδέα ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο οφείλεται στη λανθασμένη θεώρηση που συνεχίζουν να έχουν τα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης:  από τη μια οι ΗΠΑ και από την άλλη οι ευρωπαϊκές χώρες, η καθεμιά ξεχωριστά. Με τη ματιά αυτή, η Βρετανία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ολλανδία υστερούν έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών σε βραβεία Νόμπελ και Μετάλλια Fields και έτσι διαιωνίζεται η αντίληψη της αμερικανικής κυριαρχίας στην επιστήμη.

Η συνέντευξη του καθηγητή του ΜΙΤ, Άλεξ Μπερν, στον Γιώργο Ναθαναήλ, στο προηγούμενο τεύχος (https://booksjournal.gr/synenteykseis/5500-alex-byrne-o-polemos-ton-fylon), αντιμετωπίστηκε από μερίδα αναγνωστών (και ορισμένους συνεργάτες μας) αποδοκιμαστικά. Επίσης αποδοκιμαστικά αντιμετωπίστηκε η επιλογή της διεύθυνσης του Books’ Journal να κάνει πρώτο θέμα το κείμενο της συγκεκριμένης συνέντευξης, και ιδίως του αποσπάσματος του σχετικού με τα φύλα: «Το φύλο δεν είναι “ένα απέραντο απείρως εύπλαστο συνεχές”. Ο αριθμός των φύλων είναι ακριβώς δύο». Σε μια συζήτηση για το εξώφυλλο, μάλιστα, που προκλήθηκε στο facebook, έγινε απόπειρα από οπαδούς της λεγόμενης woke κουλτούρας να απαξιωθεί το περιοδικό, ο συντάκτης και, πρωτίστως, ο καθηγητής Άλεξ Μπερν, ο οποίος με «επιχειρήματα» πρόχειρα χαρακτηρίστηκε με μεγάλη ευκολία τραμπικός.

Κι όμως. Ο καθηγητής Μπερν, στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή του (που δημοσιεύεται με ελεύθερη πρόσβαση, στο σάιτ του περιοδικού, στη διάθεση ενός μεγαλύτερου κοινού), μετέφερε και μια προσωπική πτυχή της ζωής του, την άρνηση του Oxford University Press να δημοσιεύσει το βιβλίο του. Η κουλτούρα της ακύρωσης ευνοεί μια εχθρική προς την ελευθερία της έκφρασης στάση – κι αυτό δεν μπορούν να το δεχτούν οι δημοκράτες πολίτες. Όπως δεν είναι δυνατόν, αίφνης, οι σπουδές του φύλου να επιδιώκουν την εκτόπιση της βιολογίας και των συμπερασμάτων της από τις ζωές μας και, ιδίως, από την ερμηνεία της ζωής. Καλώς ή κακώς, η ζωή δεν αντιμετωπίζεται σε όλα με τον ακτιβισμό.

Και η επίκληση των συλλογικών ταυτοτήτων έχει στόχο την αντικατάσταση της έννοιας του πολίτη, με επιμέρους μικρότερες συλλογικότητες, ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Τον κατακερματισμό αυτό έχει περιγράψει ιδιαίτερα ο καθηγητής Μαρκ Λίλα (Κάποτε φιλελεύθερος και πάλι φιλελεύθερος, Επίκεντρο 2018). Ο φιλελευθερισμός των ταυτοτήτων, εξηγεί ο Λίλα, «εξόρισε τη λέξη “εμείς” από τον αξιοσέβαστο πολιτικό λόγο». Και οι θεωρίες του φύλου βάθυναν ακόμα περισσότερο τον κοινωνικό κατακερματισμό, ενώ υψώνουν ένα ανάχωμα προοδευτικότητας σε βάρος όσων ανησυχούν για πραγματικά ζητήματα: για την κατάρρευση του κύρους των θεσμών, για την αύξηση της ανασφάλειας, για την αμφισβήτηση του μοντέλου της φιλελεύθερης δημοκρατίας από μέσα (αφού η αντίδραση οδηγεί στο μοντέλο Τραμπ).

Αλλά ας μείνουμε στην επίθεση με αφορισμούς κατά του καθηγητή Μπερν και του περιοδικού που ζήτησε και δημοσίευσε την άποψή του. Σε αυτή την επίθεση, στους δημόσιους αφορισμούς καλύτερα οπαδών μιας κουλτούρας της ακύρωσης α λα ελληνικά, το Books’ Journal δεν θα μπει. Αρκεί μια δήλωση, ότι θα συνεχίσουμε να αξιολογούμε και να δημοσιεύουμε ό,τι θεωρούμε ότι προάγει τη χειραφέτηση και τον δημοκρατικό διάλογο, και ότι δεν φοβόμαστε κανένα δογματικό ιερατείο, ούτε πολιτικό, ούτε ιδεολογικό, ούτε λογοτεχνικό. Το περιοδικό επιδιώκει τις συναινέσεις και τις συζητήσεις, αλλά δεν φοβήθηκε τη διαφωνία και τον δημόσιο διάλογο που απορρέει απ’ αυτήν. Δεν επιδιώκει τη σύγκρουση με κανέναν, αλλά ούτε και τη φοβάται, όπως δεν τη φοβήθηκε στο παρελθόν και ούτε θα τη φοβηθεί στο μέλλον. Είμαστε απολύτως ανεξάρτητοι, οι ιδέες μας είναι καθαρές και η δημόσια ζωή μας είναι διάφανη. Και το περιοδικό, παρότι υψηλής επαγγελματικής αρτιότητας, είναι υπόθεση δημιουργικής ευφορίας και τίποτα άλλο. Οι συνεργάτες μας, επίσης, είναι όλοι γνωστοί, η καθεμιά και ο καθένας με διακριτή παρουσία στα δημόσια πράγματα, και ουδέποτε στερήθηκαν τη δυνατότητα της διατύπωσης της άποψής τους, της συμφωνίας ή της διαφωνίας τους με οτιδήποτε έχει δημοσιευτεί.

Γνωστοί είναι και οι καθηγητές ή οι συγγραφείς από τους οποίους ζητάμε τη γνώμη τους και με τους οποίους συνομιλούμε στο πλαίσιο συνεντεύξεων μαζί τους. Δεν επιδιώκουμε την ευκολία, ο λόγος μας δεν είναι επιγραμματικός, είναι αναλυτικός. Η ύλη μας για την παραγωγή της απαιτεί πολύ διάβασμα και πολύ κόπο, δεν απευθύνεται σε φανατικούς και προϋποθέτει ελεύθερους συνομιλητές, προϋποθέτει τη δημοκρατία – και φυσικά εγγράμματους και απροκατάληπτους αναγνώστες. Αυτά είναι ο κανόνας, τον οποίο απαρέγκλιτα τηρούμε 15 ολόκληρα χρόνια που, αδιαλείπτως, κυκλοφορούμε κάθε μήνα. Και δεν θα αλλάξουμε επειδή ομάδες φανατικών ιδεοληπτικών ενοχλούνται που αντέχουμε και συνεχίζουμε με διακριτή την παρουσία μας.

Η συνέντευξη του καθηγητή του ΜΙΤ, Άλεξ Μπερν, στον Γιώργο Ναθαναήλ, στο προηγούμενο τεύχος, αντιμετωπίστηκε από μερίδα αναγνωστών (και ορισμένους συνεργάτες μας) αποδοκιμαστικά. Επίσης αποδοκιμαστικά αντιμετωπίστηκε η επιλογή της διεύθυνσης του Books’ Journal να κάνει πρώτο θέμα το κείμενο της συγκεκριμένης συνέντευξης, και ιδίως του αποσπάσματος του σχετικού με τα φύλα: «Το φύλο δεν είναι “ένα απέραντο απείρως εύπλαστο συνεχές”. Ο αριθμός των φύλων είναι ακριβώς δύο». Σε μια συζήτηση για το εξώφυλλο, μάλιστα, που προκλήθηκε στο facebook, έγινε απόπειρα από οπαδούς της λεγόμενης woke κουλτούρας να απαξιωθεί το περιοδικό, ο συντάκτης και, πρωτίστως, ο καθηγητής Άλεξ Μπερν, ο οποίος με «επιχειρήματα» πρόχειρα χαρακτηρίστηκε με μεγάλη ευκολία τραμπικός (η απάντηση και σε αυτή την κατηγορία, από τον Γιώργο Ναθαναήλ, στις σελίδες διαλόγου του τεύχους 166, που κυκλοφορεί).

Κυκλοφόρησε το τεύχος 166 του Books' Journal, Ιούλιος 2025. Τα πλήρη περιεχόμενα:

Ο θάνατος του Μαραντόνα στις 25 Νοεμβρίου 2020 έστειλε κύματα πένθους και θλίψης στα πέρατα του πλανήτη. Χαοτική κηδεία στην Αργεντινή, Μεγάλη Παρασκευή στη Νάπολη, αυτοσχέδια μνημεία και αυθόρμητα μαζικά αφιερώματα προς τιμήν του σε Κίνα και Ινδία, βουβός πόνος στη Σκανδιναβία. Η λουκουλείων διαστάσεων συγκίνηση στα σόσιαλ έφραξε τα καλώδια. Φαντεζί σχολιαστές έκαναν βιαστικά μακροβούτια σε εγκαταλελειμμένα ναυάγια του 20ού αιώνα όπως το ψυχαναλυτικό transference για να αρπάξουν οτιδήποτε μπορούσε να εξηγήσει τις ηλεκτρικές εκκενώσεις του Μαραντόνα στoυς ποδοσφαιρολάτρες. Εάν το καθηλωτικό ταυτιστικό της ομάδας είναι σαν το κρεμμύδι (μακροβούτι στην αναλογία της Άρεντ για τον ολοκληρωτισμό) στο κέντρο του βρίσκεται το Tribal Fiction, το Πράγμα της Φυλής από το οποίο ξεπηδούν Πατρίς, Θρησκεία, Νατιβισμοί και identity politics. Άλλοι κατέφυγαν στο transcendence, την υπερβατικότητα για να τον περιγράψουν. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 116.