Χονδρικά, η κυρίαρχη ηγεσία Τραμπ, που δεν δεσμεύεται από τις ισορροπίες τις οποίες συνήθως πρόσφερε στη χώρα το θεσμικό της πλαίσιο, αποφάσισε να αντικαταστήσει το δόγμα με το οποίο κυριαρχεί στον πλανήτη μετά το τέλος του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου – και να δώσει τέλος σε ό,τι έως σήμερα αντιλαμβανόμαστε ως δυτικό κόσμο και φιλελεύθερη δημοκρατία. Ήδη, μια χοντροκομμένη εκδοχή της άγριας δύναμης του καπιταλισμού που νταραβερίζεται με τους ισχυρούς του πλανήτη ξαναμοιράζοντας τον κόσμο κάνει καθημερινά αισθητή την παρουσία της σε ολόκληρο τον κόσμο. Η επίθεση στον Ζελένσκι στη διάρκεια της επίσημης επίσκεψής του στον Λευκό Οίκο, από τον Πρόεδρο Τραμπ και τον αντιπρόεδρό του Βανς είναι, απλώς, η τελετουργική επιβεβαίωση ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει. Κι ότι η μεταπολεμική δέσμευση της Αμερικής στο ΝΑΤΟ και στη φιλελεύθερη δημοκρατία εξέλιπε, επειδή έτσι αποφασίζει η πολιτική ηγεσία της χώρας.
Για ποιο λόγο; Μια εκδοχή είναι αυτή που δηλώνει το πάντα τολμηρό και ωμό στις αναλύσεις του γαλλικό περιοδικό Le Point, που κυκλοφόρησε με εξώφυλλο τον Τραμπ τον οποίο αποκαλεί «Άνθρωπο της Μόσχας». Ενδεικτικός είναι και ο υπότιτλος: «Πούτιν και Τραμπ, η συμμαχία των αρπακτικών». Η δύναμη υποκαθιστά διαμιάς την ανάγκη που είχε συνομολογήσει το πολιτικό σύστημα της Αμερικής, Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικανοί από κοινού, να διαφυλαχθεί η αρχιτεκτονική των διεθνών σχέσεων όπως προέκυψαν μετά τον πόλεμο. Η αρχιτεκτονική αυτή οδήγησε στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και στην παγκοσμιοποίηση, που στηρίχτηκε κυρίως στην άνθιση των μεταφορών και των επικοινωνιών. Πλέον, η παγκοσμιοποίηση με αυτά τα χαρακτηριστικά διακόπτεται, και εκτός των άλλων η αμερικανική εξουσία πλαισιώνεται από μια νέα ολιγαρχία που έχει στα χέρια της τα νέα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης. Τα οποία, από δημοκρατικά εργαλεία, μετατρέπονται σε μηχανισμούς χειραγώγησης.
Άλλωστε, αυτή είναι η συγγένεια του Τραμπ με τα καθεστώτα των χωρών με τα οποία συμφωνεί (της Ρωσίας και της Κίνας), μοιράζοντας τον κόσμο σε ζώνες επιρροής: ο αυταρχισμός και η χειραγώγηση.
Καθώς η ανθρωπότητα μπορεί να εισέρχεται σε μια εποχή διεθνούς οπισθοδρόμησης, αναρχισμού και ανασφάλειας, το επείγον ερώτημα της Ευρώπης, παρατηρεί ο Umland, «δεν είναι μόνο πώς να σώσει το ουκρανικό κράτος, αλλά και πώς να διασφαλίσει το δικό της μέλλον. Το ΝΑΤΟ είναι, προς το παρόν, ακόμα υπαρκτό. Αλλά ο ρόλος των ΗΠΑ σε αυτό ως ο κύριος πάροχος ασφάλειας είναι υπό αμφισβήτηση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια οικονομικά ισχυρή δομή, η οποία όμως δεν σχεδιάστηκε ποτέ για αμυντικούς σκοπούς».
Αλλ’ η αναθεώρηση του δόγματος της παγκόσμιας τάξης είναι καμπανάκι και απαιτεί αναθεώρηση των βεβαιοτήτων με τις οποίες πορεύτηκε από το 1945 έως σήμερα η Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαίτερα, χρειάζεται αποφασιστικότητα, πολιτική βούληση και ισχυρές ηγεσίες για να οργανώσει ένα νέο αξιόπιστο στρατιωτικό δόγμα που θα είναι αποτρεπτικό για μελλοντικές επιβουλές, το οποίο είτε θα περιλαμβάνει μια μετεξέλιξη του ΝΑΤΟ είτε θα προετοιμάσει παράλληλες υποδομές.
Δεν είναι εύκολο. Επειδή, ακόμα και αν ξεπεραστούν εμπόδια σαν την περίπλοκη ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική, τον αντισυστημικό κατακερματισμό του πολιτικού συστήματος πολλών χωρών και τις αδύναμες πολιτικές ηγεσίες, στην Ευρώπη ο στρατός έχει συνδυαστεί με έναν αντιμιλιταρισμό εκ του ασφαλούς, απότοκο των ειρηνιστικών κινημάτων του Ψυχρού Πολέμου, έστω κι αν ποδηγετήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τη Σοβιετική Ένωση. Ο αντιμιλιταρισμός αυτός σήμερα ενισχύεται από το επίπεδο και την αξία της ζωής των κατοίκων της Ευρώπης.
Με δεδομένο το πλαίσιο αυτό, ο Umland σημειώνει ότι «μια μερική ή, στη χειρότερη περίπτωση, πλήρης συνθηκολόγηση της Ουκρανίας θα ανοίξει μια νέα-παλιά σκοτεινή εποχή, στην οποία η ισχύς έχει αλλά και παράγει δίκαιο. Η ίδια η Μόσχα, οι σύμμαχοί της και άλλα κακοποιά κράτη θα αισθάνονται ενθαρρυμένα να επιδίδονται σε διεθνή εκφοβισμό, επεκτατικούς πολέμους, συμβατικές ή πυρηνικές απειλές, καθώς και ατιμώρητες γενοκτονίες – ακολουθώντας το παράδειγμα της ρωσικής συμπεριφοράς από το 2014 και μετά. Αντίθετα, μια ουκρανική νίκη, με στρατιωτικά και διπλωματικά μέσα, παρέχει την ευκαιρία να ανοίξει μια νέα εποχή κυριαρχίας του διεθνούς δικαίου, της οργάνωσης και της αλληλεγγύης – χωρίς αμερικανική εποπτεία. Το διακύβευμα της επίλυσης της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης και η σοβαρότητα της επίτευξης μιας δίκαιης ειρήνης έχουν αυξηθεί».
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ότι η Ευρώπη δεν έχει δικαίωμα στον εφησυχασμό. Ούτε οι κυβερνήσεις της ούτε οι λαοί της. Είναι θέμα ελευθερίας.
