Γνώμες

Έκλεισε ένας χρόνος που ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, από τους στενούς και πιο επιδραστικούς συνεργάτες του Books’ Journal, έφυγε από τη ζωή. Αντί για οποιοδήποτε μνημόσυνο, η σύνταξη του περιοδικού επέλεξε να αναδημοσιεύσει μερικά κείμενά του, που είχαν τυπωθεί στην εφημερίδα Ελευθερία του Τύπου και στο ένθετο ιδεών «Ελεύθερο πνεύμα» – εφημερίδα που κυκλοφόρησε για μόλις επτά μήνες το 2017. Η ζωντάνια, η γνώση και η διεισδυτικότητα των κειμένων του τα κρατούν πάντα στην επικαιρότητα. [Το πρώτο κείμενο που ακολουθεί, για το κίνημα σαμιζντάτ, δημοσιεύτηκε στο «Ελεύθερο πνεύμα» στις 19 Μαρτίου 2017.]

Κανείς από το πολιτικό προσωπικό της Αριστεράς δεν φάνηκε στην κηδεία του Διονύση Σαββόπουλου. Ούτε ένας. Ούτε ο Κουτσούμπας, ούτε ο Τσίπρας, ούτε ο Φάμελλος, ούτε οι υπόλοιποι. Η απουσία τους έμοιαζε με επίσημη δήλωση. Ένα είδος πολιτικής δήλωσης που αποκάλυψε, χωρίς λόγια, τη γύμνια ενός ολόκληρου χώρου: την ανικανότητά του να σεβαστεί τον πολιτισμό που δεν ελέγχει. Ήταν η στιγμή που η απουσία τους (σε όλα) είπε όσα δεν τόλμησαν ποτέ να πουν με λέξεις. Δεν υπάρχει πιο καθαρός καθρέφτης της παρακμής ενός χώρου από την αδυναμία του να τιμήσει έναν εκλιπόντα καλλιτέχνη που λάμπρυνε τον πολιτισμό. Τι να πούμε; Ας τραγουδούσε κι αυτός στα φεστιβάλ της ΚΝΕ, στις «Φριπαλεστάιν» συναυλίες για τους δολοφόνους της Χαμάς!

Το μνημείο αυτό είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στους πάμπολλους αφανείς στρατιώτες που διαχρονικά έπεσαν υπέρ της πατρίδας και οι οποίοι, σε αντίθεση με όσους ήταν γνωστοί, αξιωματούχοι του στρατού ή του κράτους ή, ελάχιστοι, γνωστές προσωπικότητες της δημόσιας ζωής, δεν τιμήθηκαν εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο για την θυσία τους.

Έχουν ειπωθεί και γραφτεί πολλά για την επιρροή που δέχτηκε η μουσική και η ποίηση τους Διονύση Σαββόπουλου από καλλιτέχνες διεθνούς εμβελείας όπως ο Μπομπ Ντίλαν και ο Φρανκ Ζάππα, όμως η κατάταξή του στο Πάνθεον της μουσικής του 20ού αιώνα φαίνεται δύσκολη έως αδύνατη. Αυτό οφείλεται σε μια ιδιομορφία του έργου του, στο γεγονός ότι η πολιτισμική επιρροή του περιορίζεται αυστηρά στα όρια της ελληνικής γλώσσας. Για να αξιολογήσουμε το έργο του θα πρέπει να το συγκρίνουμε με το έργο καλλιτεχνών που χαρακτηρίζεται από την ίδια ιδιομορφία – την μεγάλη επιρροή του σε ένα γλωσσικά περιορισμένο κοινό και την σχεδόν παντελή αγνόησή του πέρα από αυτό το όριο, κάτι που είναι προφανώς πολύ δύσκολο ακριβώς λόγω του γλωσσικού φράγματος.

Χθες το βράδυ η γυναίκα μου γύρισε αναστατωμένη από τη δουλειά.

«Μου έβγαλε το Facebook κάτι άγνωστους που βρίζουνε τον Σαββόπουλο. Τον βρίζουνε!»

Ευκαιρίες διαπολιτισμικής συνομιλίας και κατανόησης σε έναν πολωμένο κόσμο

Πριν από κάθε διάλογο υπάρχουν αφηρημένες ιδέες. Oι ιδέες αυτές αρθρώνονται, αντιπαραβάλλονται, και υποβάλλονται σε έλεγχο, αποκαλύπτοντας τις συνδέσεις τους με τον απτό κόσμο μας μέσω της άμεσης και γνήσιας εμπλοκής τους σε ένα φόρουμ, φυσικό ή διαδικτυακό. Στο φόρουμ εκτυλίσσεται μια μικροδραματουργία: οι «διάδικοι» του λόγου, εισηγητές και κριτικοί, συνομιλητές και αντίλογοι, αναπαριστούν και επιλύουν μια σύγκριση, ή ακόμα και σύγκρουση, ιδεών. Έτσι, ο κοινός τόπος λειτουργεί ως το xαμπερμασιανό πεδίο όπου η δημοκρατική συμμετοχή και ο διευρυμένος δημόσιος λόγος συντελούν στη νοηματική χειραφέτηση και στη δημοκρατική σύγκλιση.

Στο τεύχος 79 του Books' Journal, το καλοκαιρινό τεύχος του 2017, δημοσιεύτηκε αφιέρωμα της ομάδας Με τα λόγια (γίνεται) για την ποίηση της δεκαετίας του 1980 - που είχε παρουσιαστεί τον Μάρτιο του 2017 στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, στο πλαίσιο της μεγάλης έκθεσης GR80s με διοργανωτές τον Βασίλη Βαμβακά και τον Παναγή Παναγιωτόπουλο. Στη συγκεκριμένη εκδήλωση με τίτλο «Τι ποίηση διαβάζαμε στα 80s και τι ποίηση διαβάζουμε απ' τα 80s» συμμετείχαν, η Δήμητρα Κωτούλα, ο Ορφέας Απέργης και ο Παναγιώτης Ιωαννίδης, με συντονίστρια τη Μαρία Τοπάλη. Από το αφιέρωμα εκείνο προέκυψε το εξώφυλλο του τεύχους, ο Διονύσης Σαββόπουλος (που όπως πάντα σχεδίασε ο Αλέκος Παπαδάτος). Με θλιβερή αφορμή το θάνατο του Διονύση Σαββόπουλου, δημοσιεύουμε σήμερα την ανάλυση του Ορφέα Απέργη για την ποίηση εκείνων των χρόνων και τους ελάχιστους ποιητικούς οδοδείκτες που συνεχίζουν να μας συγκινούν. Σεφέρης, Αναγνωστάκης, Εμπειρίκος, Νίκος Παναγιωτόπουλος. Κανείς πια δεν ζει. Κι από τις 21 Οκτωβρίου 2025, ούτε ο επιβλητικός Διονύσης Σαββόπουλος.

Η Ελλάδα, χώρα των άκρων και των υπερβολών, έχει μετατρέψει τη θλίψη σε «λαϊκή απογευματινή» επιθεώρηση και το πένθος σε εργαλείο πολιτικής χειραγώγησης. Από το 2008 και μετά, με την έκρηξη της κρίσης, την ασυδοσία των «μπαχαλάκηδων» και την αδυναμία του κράτους να επιβάλει τάξη, γεννήθηκε μια νέα, πιο ύπουλη μορφή λαϊκισμού: ο λαϊκισμός της πλατείας και του πένθους. Δεν στηρίζεται πια στις ιδεολογίες ή στα συνθήματα, αλλά στα δάκρυα που προβάλλονται, στις οργισμένες δηλώσεις μπροστά στις κάμερες, στις αναρτήσεις και στις σχεδόν σκηνοθετημένες μορφές θλίψης που ανακυκλώνονται στο διαδίκτυο...

Πριν από χρόνια έστειλα στο Books’ Journal ένα σημείωμα με τίτλο «Η ιλαρά ξανάρχεται» (https://booksjournal.gr/kritikes/thetikes-epistimes/3296-i-ilara-ksanarxetai), στο οποίο εξέταζα το κοντράστ ανάμεσα στην εξάλειψη της ιλαράς στην Αμερική το 2000 και στην επανεμφάνισή της στα 2010s σε κλειστές κοινότητες (διπλωματική έκφραση για ανθρωπολογικά γκέτο) που, για διάφορους λόγους (θρησκευτικούς, ιδεολογικούς, ιδεοληπτικούς, πρακτικούς ή άλλους άγνωστους), δεν εμβολιάζουν τα παιδιά τους. Παρότι δημοσιεύθηκε εν τω μέσω αντιμαχιών για τα εμβόλια του κορωνοϊού, είχε γραφτεί πριν από την πανδημία του 2020 και πραγματευόταν εμβολιοαρνητισμό και εμβολιοσκεπτικισμό, δύο διαφορετικά φαινόμενα που δεν πρέπει να συγχέονται.

Διαβάζουμε  ότι το ποίημα  «Ιθάκη»  πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Γράμματα, στο τεύχος του  Οκτωβρίου - Νοεμβρίου 1911, και θεωρείται ότι ανήκει στα διδακτικά ποιήματα του Καβάφη. Είναι ίσως το περισσότερο γνωστό στο ευρύ κοινό. Τί σημαίνει «γνωστό» είναι βέβαια συζητήσιμο, και δεν αφορά η αμφιβολία αυτή μόνο το ευρύ κοινό.

Η πολιτική υπήρξε κάποτε προέκταση της Ιστορίας, ένας στοχασμός του ανθρώπου πάνω στη μοίρα του. Από τον Θουκυδίδη και τον Περικλή ώς τον Καμύ και τον Κόνραντ, η πολιτική ήταν η σκηνή όπου η εξουσία αναμετριόταν με την ηθική.  Όμως, στις μέρες μας, η πολιτική μοιάζει να έχει αποκοπεί από αυτή τη μακρά εμπειρία του ανθρώπινου δράματος. Έπαψε να είναι η τέχνη του μέτρου και έγινε το θέαμα του θορύβου. Αντικατέστησε την ευθύνη με την  αυτοϊκανοποίηση της απήχησης. Ο πολιτικός λόγος δεν παράγει ιδέες, αλλά ατάκες. Και πίσω από αυτό το φαινόμενο αναδύεται μια νέα, απειλητική μορφή παρακμής: η γελοιοποίηση της δημοκρατίας.