Γιώργος Ζώταλης

Μάταιο να αντιστέκεστε λέει η εποχή σε χάρτινες δοσοληψίες, συναλλαγές και αποδείξεις. Πράγματα που είχαν ύπαρξη και νόημα στο χαρτί –αιτήσεις, συμβόλαια, υπογραφές, σφραγίδες, χάρτες, χαρτονομίσματα– μετουσιώνονται σε ψηφιακές οντότητες. Στις ΗΠΑ, οι γιατροί γράφουν, υπογράφουν, συνταγογραφούν και μιλούν ηλεκτρονικά εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Η τελευταία φορά που έγραψα συνταγή με στυλό ήταν φθινόπωρο του 2007 και αυτό επειδή ένα μικρό φαρμακείο αντιστεκόταν σθεναρά στον 21ο αιώνα, λίγο πριν το καταβροχθίσει μια από τις γιγάντιες αλυσίδες.

Αγοραπωλησίες, κληρονομιές, μηνύσεις, εντολές DNR (Do-Not-Resuscitate, αφήστε με να πεθάνω στην ησυχία μου) και οδηγίες για αποτέφρωση υπογράφονται securely στο διαδίκτυο με ειδικά λογισμικά. Αστέρια των γηπέδων έχουν αρχίσει να πληρώνονται κρυπτονομισματικά. Αυτό το τελευταίο δεν ξέρω αν είναι fake news, συγκεκαλυμμένο advertorial ή απλώς wishful thinking αλλά με τον τρόπο του δείχνει προς τα πού κινούνται τα πράγματα.

Το καθησυχαστικό επίρρημα securely –η συναλλαγή σας είναι ασφαλής– απευθύνεται σαν ηρεμιστικό για όσους μεγαλώσαμε με χαρτί, καρμπόν, στυλό, μολύβια και γομολάστιχες. The ink generations, οι γενιές της μελάνης έχουν αντικατασταθεί από τα παιδιά γέννημα-θρέμμα του online κόσμου που χαμογελούν με συγκαταβατική αμηχανία στο ότι κάποτε έπρεπε να μπεις σε κτίριο που το έλεγαν τράπεζα, να σταθείς μπροστά σε γραφείο όπου κάποιος υπάλληλος, όχι μποτ, σου ζητούσε δικαιολογητικά, χάρτινα κι αυτά φυσικά, για να ανοίξεις λογαριασμό. Βγαίνοντας είχες βιβλιάριο που το ξεφύλλιζες.

Τι παράξενη ιδέα. Τσιμεντένιες τράπεζες-φρούρια με εμπειρικά λεφτά ήταν συνεκτικοί ιστοί των προψηφιακών κοινωνιών. Χαλύβδινα χρηματοκιβώτια και απόρθητα θησαυροφυλάκια ήταν τόσο πραγματικά ώστε σε ταινίες, μυθιστορήματα και κόμικς χρειάζονταν εκρηκτικά για να τα ληστέψουν. Προϊντερνετικά το επίσημο νόμισμα το εξέδιδε κάτι που το έλεγαν κυβέρνηση. Όλα αυτά έχουν μπει σε υπαρξιακή αγκύλωση.

Βρισκόμαστε στο Web3.0, την τρίτη μετεμψύχωση του διαδικτύου πριν καλά καλά τελειώσει το Web2.0 με το internet of things, έξυπνα σπίτια με θερμοστάτες που ρυθμίζεις μέσω cloud ενώ είσαι εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Τα καινούργια μοντέλα καταλαβαίνουν θερμοκρασία και υγρασία εσωτερικών χώρων μόνα τους και αυτορυθμίζονται αναλόγως – κάτι ανάμεσα σε Στάρτρεκ και Άγιο Πνεύμα. Web3.0 σημαίνει transfer of value, ψηφιοποίηση και διακίνηση περιουσιακών στοιχείων αλλά και παραγωγή αξίας από και μέσα στο διαδίκτυο. Das Kapital goes Meta.

Ινφο-καπιταλισμός

Το καινούριο πείραμα ινφο-καπιταλισμού γίνεται με κρυπτονομίσματα. Τα cryptocurrencies βασίζονται σε σύνθετες εξισώσεις για χρήστες (miners) που κάνουν εξόρυξη ψηφιακών κερμάτων και επιβεβαιώνουν συναλλαγές σε κατανεμημένες βάσεις δεδομένων (blockchains). Με ένα πόδι στο Web2.0 και το άλλο στο Web3.0, ο ινφο-καπιταλισμός διαφέρει από συμβατικό i-Banking και τις ανέσεις των κινητών τραπεζοεφαρμογών. Αλλά εάν τα cryptoνομίσματα και οι τεχνολογίες που τα υποστηρίζουν είναι διαφορετικά –τουλάχιστον αυτό θέλουν να πιστεύουμε– τότε το ερώτημα είναι εάν κάτι πιο ενδιαφέρον από διευκόλυνση του πελάτη και ταχύτητα εξυπηρέτησης συμβαίνει εδώ. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, το κρυπτονόμισμα μπορεί να αποτελέσει «λαϊκή εναλλακτική λύση στο τραπεζικό μονοπώλιο».

Σχεδόν ένα χρόνο πριν από τη στιγμή της αλήθειας, τον Νοέμβριο του 2022, ζήτησα από πτυχιούχο  Computer Science και Software Development με σπουδές σε επιφανή πανεπιστήμια να μου εξηγήσει πώς λειτουργούν τα cryptocurrencies.

Παρακαλώ όχι γενικότητες και θεωρητικούρες ούτε διανοουμενίστικα πολυσύλλαβα. Θέλω να καταλάβω πρακτικά, συγκεκριμένα και χειροπιαστά το transubstantiation της υπόθεσης. Πώς ένα bitcoin κάπου στο cyberspace αλλάζει υπόσταση για να γίνει κάτι στην τσέπη μου, μεταλλικό ή χάρτινο, με το οποίο μπορώ ας πούμε να πάρω εσπρέσο. How do you get from code to thing? Πως ένας άυλος κωδικός γίνεται πράγμα; (ναι, καταλαβαίνω, ο κωδικός δεν είναι άυλος but you know what I mean.)

Πώς επενδύουν σε κρυπτονομίσματα; Πως στέλνεις μπιτκόιν από Περού στη Μογγολία χωρίς να μεσολαβεί τράπεζα; Με ποιους τρόπους οι κρυπτο-αράδες 0 και 1 σε matrix γίνονται στρογγυλά quarters των 25 σεντς, γυαλιστερά 50 ευρωσέντς, πράσινα πεντοδόλαρα με τον Λίνκολν, γκριζωπά πεντάευρα με σύμβολα κλασικής αρχαιότητας ή Renminbi με τον σύντροφο Μάο στην ήρεμη γεμάτη αυτοπεποίθηση προεδρική δύναμη που αποπνέει η γουωρχολικά αναπαραγμένη πόζα του; Please give me the idiot’s guide to crypto.

Walk me through this, ζήτησα από τον κατά τεκμήριο ειδικό και παρ’ ότι ζορίστηκε και προσπάθησε, μετά από κάμποσα αμήχανα μουρμουρητά περί de-centralized blockchain technology (για τα οποία δεν χρειάζονται σπουδές, βρίσκονται δωρεάν στο Google), το ξεστόμισε: Nobody really understands how this works.

Άρθρα, podcasts σε Wall Street Journal, New York Times, Economist και εξειδικευμένα sites δεν είναι περισσότερο διαφωτιστικά. Ένα τυχαίο άρθρο με τίτλο Crypto’s Rapid Move Into Banking Elicits Alarm in Washington / Η γρήγορη διείσδυση κρυπτονομισμάτων στο τραπεζικό σύστημα ανησυχεί την Ουάσιγκτον^[1] υποσχόταν εξηγήσεις για τον μη-ειδικό. Όμως αντί να εξηγούν, στην καλύτερη περίπτωση, τα ρεπορτάζ περιγράφουν από δεύτερο ή τρίτο χέρι πώς δουλεύει το πράγμα. Στη χειρότερη, ανακυκλώνουν σαν κράχτες το βουητό από φανταχτερές λέξεις (buzzwords) που έχουν εγγυημένο mystique παραπλήσιο με την aura του Benjamin. Η υπόθεση διατηρεί άκρως μαγικό χαρακτήρα.

Στο παραπάνω άρθρο μαθαίνουμε ότι εταιρείες με ονόματα όπως BlockFi προσφέρουν πιστωτικές κάρτες, δάνεια και λογαριασμούς με υψηλά επιτόκια «σε ένα εναλλακτικό τραπεζικό σύστημα στην αιχμή της τεχνολογίας και της αναζήτησης κερδών» χωρίς τους συνήθεις δανειοληπτικούς ελέγχους. Η παλιά τσιμεντένια τράπεζα παύει να είναι υπέρτατος και έσχατος εκδότης, ελεγκτής, εγγυητής και μεσίτης (broker). Η BlockFi δανείζει δολάρια σε καταναλωτές χρησιμοποιώντας κρυπτονόμισμα και δανείζει κρυπτονόμισμα σε εταιρείες που το χρειάζονται. Το επιτόκιο ενός λογαριασμού σε bitcoins, τον Αύγουστο του 2021, έφθανε 8% σε σύγκριση με το αστείο 0,06% τραπεζικών καταθέσεων. Οι κρυπτο-οντότητες δεν έχουν το κόστος λειτουργίας των συμβατικών τραπεζών – ούτε τσιμεντένια κτίρια με χαλύβδινα θολωτά θησαυροφυλάκια, ούτε προμήθειες. Στις τολμηρότερες εκδοχές αποκεντρωμένης χρηματοδότησης όπως το DeFi (Decentralized Financing) οι συναλλαγές γίνονται 100% αλγοριθμικά χωρίς ανθρώπινη διαμεσολάβηση.

Οι μπιτκοϊνιστές οραματίζονται ξεπέρασμα του παραδοσιακού τραπεζίτη και απευθείας συναλλαγές από-χρήστη-σε-χρήστη που θα γίνονται με την ίδια ευκολία που σήμερα στέλνουμε email. Στο όριο η εξάλειψη του ανθρώπινου παράγοντα θα οδηγήσει στο αποκεντρωμένο μετουσιωμένο πραγματικό. Αυτή είναι η τελευταία εκδοχή Τεχνο-Ελευθεριακού (tech libertarian) Μανιφέστου και των φαντασιώσεων ψηφιακού χρυσού που δεν ελέγχεται από τράπεζες.

Βεβαίως οι αρμόδιοι προειδοποιούν για κινδύνους που ελλοχεύουν. Εταιρείες με πονζικά ονόματα που θα μπορούσαν να φιγουράρουν σε μυθιστορήματα του Τόμας Πίντσον υπόσχονται αποδόσεις 91% – ακούγεται σαν την επόμενη ψηφιακή τουλιπομανία, εξ ου και οι ανησυχίες της Ουάσιγκτον και οι συζητήσεις στο Κονγκρέσο για digital dollar, ψηφιακό δολάριο. If you can’t beat them join them – εάν δεν μπορείς να το σταματήσεις γίνε εσύ κρυπτονόμισμα.

Οι φόβοι και οι προειδοποιήσεις επαληθεύτηκαν με το παραπάνω τον Νοέμβριο του 2022, όταν κατέρρευσε το FTX και αποκαλύφθηκαν οι απάτες του Sam Bankman-Fried και της συμμορίας του. Το άρθρο του Iwayemi στο Nation^[2] είναι required reading για όποιον ενδιαφέρεται για την ουσία και τα παρασκήνια που μετέτρεψαν το κρυπτονόμισμα σε κλεπτονόμισμα. Για την ιστορία, ο SBF ήταν ο δεύτερος σε μέγεθος οικονομικός ενισχυτής του Μπάιντεν το 2020, τρίτος μεγαλύτερος οικονομικός ενισχυτής των Ρεπουμπλικανών το 2022, ενώ δεν υπήρξε φόρουμ που να μην τον λάτρεψε σαν ιδιοφυΐα του χρηματιστηριακού μέλλοντος. Και σαν καθώς πρέπει white collar απατεώνας, ο SBF μας έδινε και μαθήματα «αποτελεσματικού αλτρουισμού».

Η επόμενη μετάλλαξη του πραγματικού

Αλλά κίνδυνοι, ρίσκα, απατεώνες με ατημέλητα μαλλιά, αφελείς επενδυτές και διαπλεκόμενοι πολιτικοί είναι το βαρετό μέρος της υπόθεσης. Το ενδιαφέρον ερώτημα είναι τι είδους κόσμος αναδύεται με τα blockchains.

Αποκεντρωμένα συστήματα πληρωμών μέσω cryptocurrencies είναι μόνο μια από τις εφαρμογές αλυσιδωτών μπλοκ (τα blockchains είναι επίσης γνωστά σαν distributed ledger technology). Τίτλοι ιδιοκτησίας, ταυτότητες, διαβατήρια, εκλογικοί κατάλογοι, διαδραστικά ρομποτοποιημένα ιατρικά ιστορικά και γνωματεύσεις μπορούν να γίνουν smart assets. Όλα συγκλίνουν προς ένα mutation of the real, την επόμενη μετάλλαξη του πραγματικού. Αλλά όταν ειδικοί Υπολογιστικών Επιστημών και Λογισμικού Σχεδιασμού αδυνατούν να εξηγήσουν «πώς δουλεύει αυτό», ποιο είναι αυτό που δεν καταλαβαίνουμε; Τι δεν καταλαβαίνουμε; Μήπως ρώτησα λάθος ειδικό και αντί για ειδήμονες λογισμικού χρειαζόμαστε θεολόγους; Στο κάτω κάτω, ο βαρύτατα φορτισμένος όρος transubstantiation/μετουσίωση, επανέρχεται ξανά και ξανά.

Ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα της εξόρυξης κρυπτονομισμάτων είναι η περιβαλλοντική επιβάρυνση από τις τεράστιες ποσότητες ηλεκτρισμού που κατασπαταλούν οι εξειδικευμένοι υπολογιστές και τα εργαλεία των μπιτκοϊνιστών. Δεν είναι τυχαίο ότι η Enigma, μια από τις μεγαλύτερες μονάδες εξόρυξης, βρίσκεται στην Ισλανδία λόγω της άφθονης γεωθερμικής ενέργειας^[3]. Ανάλογα με το ποιον διαβάζεις, υπολογίζεται ότι εάν συνεχίσουν χωρίς καμμιά αλλαγή, θα αυξήσουν τις παγκόσμιες θερμοκρασίες πάνω από 2 βαθμούς Κελσίου σε λιγότερο από 30 χρόνια. Ελπίζουμε οι ήρεμες διαμαρτυρίες της Γκρέτα και η ταλαιπωρία των αστυνομικών που την παίρνουν σηκωτή να μην πάνε στο βρόντο εξαιτίας των κρυπτο τεχνοελευθεριακών και της get-rich-quick απληστίας τους.

Μαζί με την υπαρξιακή κρίση παραδοσιακών κέντρων εξουσιών, τσιμεντένιων τραπεζών και gate keepers που ήλεγχαν νομίσματα, επενδύσεις και πλούτο αναδύονται νέες υλικότητες και σωματικότητες. Η αναρχία συναντά επιτέλους τον καπιταλισμό.

^[1] Eric Lipton, Ephrat Livni. New York Times, September 5, 2021. Βλέπε επίσης Crypto Banking and Decentralized Finance, Explained.

^[2] Timi Iwayemi. Money From Nothing. The Nation, 9 Ιανουαρίου 2023.

^[3] Laura Mallonee. Inside the Icelandic Facility Where Bitcoin Is Mined. Wired, 3 Νοεμβρίου 2019.

Yves Agid, Subconsciousness. Automatic Behavior and the Brain (Υποσυνείδηση. Αυτόματη συμπεριφορά και εγκέφαλος), Columbia University Press, 2021, 110 σελ.

Τι είναι η Υποσυνείδηση και ποιο ρόλο παίζουν τα Βασικά Γάγγλια. Και γιατί υπάρχουν επιλογές του σώματος που δεν είναι αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησης. Τεύχος 135.

Τελικά, ο Λιονέλ Μέσι με τις επιδόσεις και τη δεξιοτεχνία του πήρε τη θέση του δίπλα σε Πελέ και Μαραντόνα, καταφέρνοντας να μη συναντηθεί με τη μοναξιά του Κρόιφ. Αναδημοσίευση του κειμένου που έγραψε ο Γιώργος Ζώταλης, στα μέσα του φετινού Μουντιάλ, για τον ποδοσφαιριστή που διακρίθηκε. {TBJ]

Στο Euro του 2021, οι οπαδοί της Αγγλίας –εξαντλημένοι από υπερδιέγερση εβδομάδων, μισομεθυσμένοι από χλιαρή μπύρα και καταϊδρωμένοι από τη ζέστη του Ιουλίου– μας πρόσφεραν έξτρα διασκέδαση όταν φώναζαν με ρυθμική προσμονή It’s coming home! It’s coming home!

Λίγο πριν από το Μουντιάλ τον Ιούνιο του 2014 βρέθηκα στο αεροδρόμιο του Nιούαρκ. Η πτήση είχε καθυστέρηση και χωρίς να το καταλάβω έπιασα κουβέντα με μια παρέα Βραζιλιάνων από Πενσιλβάνια, Νιού Τζέρσι, Νέα Υόρκη και Βαλτιμόρη που περίμεναν το αεροπλάνο για Ρίο Ντε Τζανέιρο. Είχαν εγκαταλείψει οικογένειες, δουλειές, μαγαζιά και υποχρεώσεις για την ομάδα. Φορώντας πρασινοκίτρινα τζέρσι με τα ονόματα των Νεϊμάρ, Τιάγκο Σίλβα και Ντέιβιντ Λουίζ μού έδειχναν με ενθουσιασμό τα πανάκριβα εισιτήρια που είχαν κατορθώσει να βρουν μετά κόπων και βασάνων για τα παιχνίδια της Βραζιλίας. Εισιτήρια προημιτελικού, ημιτελικού και τελικού είχαν εξαφανισθεί μήνες νωρίτερα. Η παρέα είχε βάλει λυτούς και δεμένους για να τα βρουν και, επειδή τα αγόρασαν στη μαύρη από Αμερική, είχαν λαδώσει έξτρα. Ένας έβαλε υποθήκη το σπίτι του για να πάρει διακοποδάνειο για τα εισιτήρια και έξοδα του ταξιδιού. Για ένα μήνα θα κοιμόντουσαν σα φουτμπολικοί νομάδες σε βαγόνια, νοικιασμένα αυτοκίνητα και πλατείες ακολουθώντας τη μοίρα των Σελεσάο, των παικτών που είναι Διαλεγμένοι από τη μοίρα και τους θεούς.

Και ενώ ήλθε η ώρα να κολλήσουμε με ηλεκτρική προσοχή ή σαν αποσβολωμένα ζόμπι με στερητικό σύνδρομο μπροστά στις οθόνες για τον περιπόθητο μήνα μουντιαλικής φυγής, ξεσκονίζουμε τις κρυστάλλινες σφαίρες, ενώ προβλεπτικοί αναλυτικοί αλγόριθμοι, σχολιαστές, ειδικοί και ποδοσφαιροφιλόσοφοι δουλεύουν 24 ώρες το 24ωρο. Η κορυφαία γιορτή του παγκοσμιοποιημένου χωριού δίνει καινούργιο νόημα στην κοινωνία του θεάματος τον 21ο αιώνα.

Γύρω στο 2015-16 όταν πολύς κόσμος εντός και εκτός ΗΠΑ άρχιζε να τα χάνει με την απροσδόκητη επιρροή και κατόπιν νίκη του Τραμπ, πήρα ένα γράμμα από κάποιον άγνωστο που είχε αποφασίσει να κατεβεί υποψήφιος γερουσιαστής στην Πενσυλβάνια.

Ο Ντόκτορ Οζ είναι άγνωστος έξω από τις ΗΠΑ αλλά αυτό ίσως αλλάξει σύντομα. Ο χαρισματικός σελέμπριτι καρδιοχειρουργός του Κολούμπια, με σπουδές σε Πεν και Χάρβαρντ, είναι υποψήφιος γερουσιαστής. Μετά από δύσκολη εσωκομματική αναμέτρηση για το ρεπουμπλικανικό χρίσμα στην Πενσυλβάνια τον Μάιο, όπου νίκησε με ελάχιστη διαφορά (0,1%) έναν άχρωμο συμβατικό wallstreeter και μια τραμποποπουλίστρια την οποία δεν υποστήριξε ούτε ο Τραμπ, τώρα είναι έτοιμος για το final countdown.

O φιλόσοφος μπροστά στα Υλικά Κορίτσια και Αγόρια του MTV. Αναημοσίευση από το τχ. 131.

Εδώ και καιρό, το site του London Review of Books (https://www.lrb.co.uk/?) δημοσιεύει τα κείμενα με τον αριθμό των λέξεών τους.