Ο Καβάφης το είπε απλά και οριστικά: «Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος». Ο ποιητής αφαίρεσε από τον Οδυσσέα την επική του στολή και του φόρεσε την αλεξανδρινή στοχαστική απλότητα της ωριμότητας. Η Ιθάκη του Καβάφη δεν είναι τόπος να τον κατακτήσεις, αλλά τρόπος να υπάρξεις. Δεν την πλησιάζεις με πλοίο, μα με την αργή ωρίμανση της εμπειρίας. Κάθε στάση του ταξιδιού χαράζει επάνω σου το αποτύπωμά της, κι όταν φτάσεις, αν φτάσεις, δεν θα σε περιμένει καμιά ανταμοιβή, κανένα τρόπαιο ή θρόνος, Αλέξη. Μονάχα η ήσυχη γνώση όσων είδες και άντεξες, η καθαρότητα που γεννιέται αφού περάσεις μέσα από τις αυταπάτες σου. Η Ιθάκη δεν είναι η επιστροφή, είναι το ξύπνημα. Δηλαδή καμιά σχέση με εσένα, Αλέξη!
Κι ύστερα, αιώνες μετά, εμφανίστηκε ο Αλέξης Τσίπρας με τη δική του «Ιθάκη». Ένα βιβλίο-απολογισμό, ένα είδος Οδύσσειας σε PowerPoint, όπου ο ήρωας αφηγείται το έπος του ανάμεσα σε δημοψηφίσματα, capital controls και δραχμικές οπτασίες. Αν ο Οδυσσέας πάλεψε με Κύκλωπες, ο Τσίπρας πάλεψε με τη γεωγραφία του Αιγαίου: μπέρδεψε τη Λέσβο με τη Μυτιλήνη, την Ευρώπη με το Βενεζουέλα FM, και το ΔΝΤ με τον Μινώταυρο.
Το ταξίδι του ήταν πράγματι περιπετειώδες. Αναχώρησε από το λιμάνι των «Αυταπατών», κατευθύνθηκε προς τα «νησιά των Κλειστών Τραπεζών», παρασύρθηκε στα ρεύματα των «Πραξικοπημάτων κατά του Τύπου», ναυλοχούσε στα «Ανοικτά της Δραχμής» μαζί με τους ρωσικούς του πλοηγούς, και κατέληξε, κατά δήλωσή του, «στην Ιθάκη», δηλαδή σ’ ένα βίντεο με drone, όπου ο ίδιος, με το βλέμμα του ανθρώπου που γύρισε από την Τροία με τα λάφυρα των δημοσκοπήσεων, ανακοίνωνε το τέλος της κρίσης.
Μόνο που δεν υπήρξε ποτέ Ιθάκη. Ούτε καν νησί. Ήταν μια προβολή σε πράσινη οθόνη, μια πολιτική rendering με τίτλο «Το τέλος της εποχής των μνημονίων». Κι αν ο Καβάφης έγραψε ότι «η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι», ο Τσίπρας θα μπορούσε να απαντήσει: «Η Ιθάκη μού πήρε το GPS».
Το βιβλίο του, λένε, θα επιχειρεί έναν απολογισμό. Ίσως προσπαθήσει να εξηγήσει πώς γίνεται να μπερδεύεις το Βερολίνο με τη Ρώμη, τον Σόιμπλε με τον Ποσειδώνα και τη διαπραγμάτευση με τον Τρωικό Πόλεμο. Μα το ερώτημα δεν είναι τι έζησε, αλλά το από πού νομίζει ότι επιστρέφει. Από ποιο πέλαγος; Από ποιον χρόνο; Από ποια αυταπάτη;
Γιατί στο τέλος, εκεί όπου ο Οδυσσέας βρήκε την Πηνελόπη, ο Τσίπρας τρύπωσε στο εξώφυλλο της Μέρκελ και χαμογέλασε σαν να είχε μόλις γυρίσει απ’ την Τροία με συμβόλαιο έκδοσης.
Γι’ αυτό και, όσο κι αν ψάχνουμε έναν τίτλο που να χωρέσει το έπος της αυταπάτης, ο μόνος αληθινός είναι αυτός: Η Ιθάκη βυθίστηκε πριν φτάσουμε.
