Παρεμβάσεις

Το κείμενο που ακολουθεί είναι γραμμένο από τον καθηγητή αρχαιολογίας Πέτρο Θέμελη, που πέθανε στις 27 Οκτωβρίου 2023. Είχε δημοσιευτεί στο τχ. 108 του Books' Journal, τον Απρίλιο του 2020 (στο τεύχος με αφιέρωμα στον covid) και πραγματευόταν, με παιγνιώδη αλλά και επιστημονική προσέγγιση, τη μακροζωία στην αρχαιότητα. Από εκεί αναδημοσιεύεται. [Περιέχει λίστα με τους 100 περισσότερο μακρόβιους της αρχαιότητας]

Ανακοινώθηκε η εκδημία του καθηγητή αρχαιολογίας Πέτρου Θέμελη, ο οποίος νοσηλευόταν στο Νοσοκομείο Καλαμάτας. Με τη δυσάρεστη αυτή αφορμή, αναδημοσιεύουμε ένα αναλυτικό κείμενο παρουσίασης της ανασκαφής που έγινε έργο ζωής για τον εκδημήσαντα, γραμμένο πρόσφατα για το έντυπο Books' Journal από τον αναπληρωτή καθηγητή της ύστερης αρχαιότητας στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Γιώργο Δεληγιαννάκη. Το κείμενο είχε δημοσιευτεί στο τχ. 142, Μάιος 2023. 

Οι καλοκαιρινές διακοπές κλείνουν την εργασιακή περίοδο του έτους και είναι χρόνος αποφόρτισης όλης της έντασης, της κούρασης και της μιζέριας της καθημερινότητας που προηγήθηκε. Για να πραγματωθεί όμως αυτό, για να θεωρηθεί ότι πάει κάποιος διακοπές, πρέπει να αλλάξει παραστάσεις, να φύγει από το εργασιακό και το αστικό του περιβάλλον, που καθημερινά τον καταπιέζει, υλικά και συμβολικά, και να βρεθεί σ’ ένα άλλο, όπου θα μπορέσει, έστω και για λίγο, να ζήσει όπως θα ήθελε, ελεύθερος, άεργος, έξω από συμβάσεις. Μπορεί όμως αυτό να γίνει σήμερα και σε ποιους τόπους πλέον;

Ο Γιώργος Σεφέρης (1900-1971), προερχόμενος από ένα περιβάλλον με ευρεία πνευματική καλλιέργεια, ήρθε αναμφίβολα από πολύ νωρίς σε επαφή με δείγματα της μοντέρνας ζωγραφικής, όπως εκείνα προωθούνταν στον αστικό ευρωπαϊκό χώρο ήδη από τον 19ο αιώνα. Από το 1914 βρίσκεται στην Αθήνα, όπου εγκαθίσταται η οικογένειά του. Ενθουσιασμένος αποδελτιώνει την εφημερίδα Πατρίς της εποχής, όπου η Ελευθερία που οδηγεί τον λαό του Ντελακρουά προσωποποιείται από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η γαλλική παιδεία του Σεφέρη ασφαλώς τον κάνει να αισθανθεί ακόμα περισσότερο τον παραλληλισμό με την πρωτοποριακή αλληγορική απεικόνιση της Ελευθερίας από την αφετηρία της άνθισης του ρομαντισμού στη γαλλική ζωγραφική. Στο ίδιο πλαίσιο, με αντιπολεμική χροιά αυτή τη φορά, θα αναφερθεί εδώ και ένα σκίτσο με θέμα τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου ο σκιτσογράφος χρησιμοποιεί τη σκηνή της Σταύρωσης για να εκφράσει την καταδίκη του χριστιανικού πολιτισμού. Οι απηχήσεις από τον Γκόγια, είναι εμφανείς.

Έως πριν από μερικές μέρες δεν είχα ιδέα τι είναι ένας βαλλιστικός πύραυλος Iσκαντέρ. Στην πραγματικότητα, δεν ξέρω τίποτα από όπλα, έκανα άοπλη στρατιωτική θητεία και δεν έχω πυροβολήσει ποτέ στη ζωή μου. Θα μπορούσατε να πείτε ότι έχω το παράστημα ενός ειρηνιστή: ενός δειλού. Επειδή όμως ο πύραυλος που σκότωσε τη συγγραφέα Βικτόρια Αμελίνα, μπροστά μου, ήταν ένα ρωσικός πύραυλος Ισκαντέρ, αισθάνθηκα υποχρέωση να μάθω τι είδους όπλο είναι αυτό. Αυτό το «ρωσικό παιχνίδι», λοιπόν, κοστίζει περίπου τρία εκατομμύρια δολάρια, ζυγίζει τεσσεράμισι τόνους, μπορεί να εκτοξευθεί από περίπου πεντακόσια χιλιόμετρα μακριά, ταξιδεύει με υπερηχητικές ταχύτητες (πάνω από δύο χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο) και είναι τόσο ακριβές που το περιθώριο λάθους του κατά τη στόχευση δεν υπερβαίνει τα πέντε μέτρα γύρω από το στόχο. Και ναι, αυτό το όπλο εξαιρετικής ακρίβειας εξερράγη περίπου δέκα μέτρα από εμάς.

Παράδοση και νεωτερικότητα στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου 

Τα γεγονότα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι γνωστά, αν και οι ερμηνείες τους διαφέρουν.  Προτείνω  να τα δούμε από τη σκοπιά της διελκυστίνδας μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας.

Τον Μάρτιο του 1963, στο Θέατρο Ακροπόλ, ο Μίκης Θεοδωράκης παρουσίασε τον Χρήστο Λεοντή και τον Μάνο Λοΐζο. Ήταν η πρώτη συναυλία των δύο μουσικών, στην οποία για πρώτη φορά παρουσίαζαν τη μουσική και τα τραγούδια τους στο κοινό. Τρεις μήνες αργότερα, τον Χρήστο Λεοντή παρουσίασε ο Μάνος Χατζιδάκις στη Μαγική Πόλη, την παράσταση που ανέβασε με τον Μίκη Θεοδωράκη στο θέατρο Παρκ.

Στο νέο τεύχος του Books’ Journal, που κυκλοφορεί, δημοσιεύεται κατ’ αποκλειστικότητα ένα συγκλονιστικό κείμενο-μαρτυρία του συγγραφέα από την Κολομβία Έκτορ Αμπάδ Φασιολίνσε, με τίτλο «Σπίτι στον παράδεισο». Περιγράφει την οδυνηρή εμπειρία του από ένα ταξίδι στην Ουκρανία, που στις 28/6/2023 σημαδεύτηκε από την απώλεια της συναδέλφου του συγγραφέα, Βικτόρια Αμελίνα, έπειτα από έκρηξη ρωσικού βαλλιστικού πυραύλου Ισκαντέρ την ώρα που έπιναν το ποτό τους σε εστιατόριο της πόλης Κραματόρσκ. Από την έκρηξη σκοτώθηκαν ακόμα τουλάχιστον 10 άτομα, κι ανάμεσά τους δύο δίδυμα κορίτσια, ενώ τραυματίστηκαν δεκάδες.

Το 2016, ο Στέφανος Καβαλλιεράκης πρότεινε και μετέφρασε για το Books' Journal ένα μαχητικό κείμενο του Ζακ Ζυλλιάρ (1933-2023), δημοσιευμένο στη Figaro (2/5/2016), για τον ισλαμοαριστερισμό, θέλοντας να απαντήσει στο ερώτημα «γιατί και πώς μια δράκα διανοουμένων της άκρας Αριστεράς , όχι πολλοί αλλά άνθρωποι ιδιαίτερα επιδραστικοί στα μέσα ενημέρωσης και στο κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, επέβαλαν μια ιεροποίηση του Ισλάμ στο γαλλικό πολιτικό πεδίο;». Ο θάνατος του Ζυλλιάρ κάνει εκ νέου επίκαιρο το κείμενό του, που αναδημοσιεύουμε: 

Ρόδα και αγκάθια του παρόντος. Ένα κείμενο από το αφιέρωμα του Books' Journal στον Χέγκελ, τχ. 143.  

Μια ανυπέρβλητη διαφορά

Ο διαλεκτικός Χέγκελ επέδειξε διανοητική εντιμότητα μεγάλης πνοής. Εντόπιζε με τρόπο ανυποχώρητο σύμφυτες αντινομίες στην αστική κοινωνία, που ριζώνουν στη δομική σύστασή της. Διαφορετικά από τον αναδυόμενο φιλελευθερισμό της εποχής του, ο Χέγκελ ανακάλυψε και την αρνητικότητα που εκλύει η εσωτερικά διχασμένη αστική κοινωνία μεταξύ ανταγωνιζόμενων ατόμων και ομάδων^[1].

Τι κοινό υπάρχει μεταξύ φυσικής επιλογής, επιστήμης και δημοκρατίας; Δεν θα σας το αποκαλύψω αμέσως. Θεώρησα όμως επίκαιρο να το φέρω στην επιφάνεια εν όψει των επικείμενων βουλευτικών εκλογών (σημείωση: το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο τεύχος 143 του Books' Journal, Iούνιος 2023). Στο τεύχος του Ιανουαρίου του Βooks’ Journal, δημοσίευσα ένα δοκίμιο με παρεμφερή τίτλο: «Η φύση της ηθικής»^[1].  Προς μεγάλη μου έκπληξη και τιμή, το άρθρο επέσυρε τα σχόλια του Θεοδόση Τάσιου^[2] που με έκαναν να σκάψω ακόμα πιο βαθιά για τις ρίζες της ηθικής^[3]. Η ουσία του θέματος ήταν (και είναι) τι εννοούσα με την λέξη «φύση» όταν μιλούσα για ηθική – και τι εννοώ σ’ αυτό το σημείωμα όταν μιλώ για τη φύση της δημοκρατίας.