Σύνδεση συνδρομητών

Ανακαλύπτοντας στο ψηφιακό περιβάλλον τον Ρένο Αποστολίδη

Τετάρτη, 18 Δεκεμβρίου 2024 00:01
Ο Ρένος Αποστολίδης.
Φωτογραφία αρχείου
Ο Ρένος Αποστολίδης.

Τo έτος που φεύγει συμπληρώνονται 20 χρόνια από το θάνατο και 100 από τη γέννηση του Ρένου Αποστολίδη. Με αυτή την αφορμή, διερευνούμε συνοπτικά τον τρόπο με τον οποίο ο λόγος και η δημόσια παρουσία του κερδίζουν τη μάχη με τον χρόνο.

Ο Ρένος Αποστολίδης (1924–2004) υπήρξε μια μοναδική και πολυσχιδής προσωπικότητα της ελληνικής πνευματικής ζωής. Συγγραφέας, φιλόλογος, κριτικός, αλλά και δημόσιος διανοούμενος, ξεχώρισε τόσο για το πλούσιο και αντισυμβατικό πνευματικό του έργο όσο και για την ανελέητη και διεισδυτική κριτική του ματιά στην κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική πραγματικότητα της σύγχρονης Ελλάδας. Αν και παρήγαγε σειρά βιβλίων τόσο στο χώρο της λογοτεχνίας όσο και σε αυτόν της κριτικής, είναι –κατά βάση– η προφορική του παρουσία αυτή που τον κατέστησε ιδιαίτερα δημοφιλή και αγαπητό στις νεότερες γενιές. Σήμερα, μέσα από τις παλαιότερες τηλεοπτικές του εμφανίσεις που έχουν μεταφερθεί στο YouTube, το ενδιαφερόμενο κοινό μπορεί να έρθει σε άμεση επαφή με τον δημόσιο λόγο του, όχι μόνο ως έκφραση των ιδεών και των θέσεών του, αλλά και ως μια ολοκληρωμένη οπτικοακουστική εμπειρία, η οποία ενισχύεται από τις δυνατότητες που προσφέρουν οι ψηφιακές πλατφόρμες.

Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο επαναπλαισιώνεται η δημόσια παρουσία του Ρένου, μέσω της ψηφιακής διαμεσολάβησης, προσφέροντας έναν νέο τρόπο πρόσληψης και κατανόησης του έργου και κυρίως της προσωπικότητάς του. Θα προχωρήσουμε, λοιπόν, σε μια σύντομη ανάλυση των δομικών χαρακτηριστικών των τηλεοπτικών εμφανίσεών του, καθώς και στην ερμηνεία του ψηφιακού τους ίχνους.

 

Η ψηφιακή σφαίρα ως όργανο αναβίωσης της παρουσίας του Αποστολίδη

Η μετάβαση από την τηλεοπτική στην ψηφιακή σφαίρα είναι κρίσιμη για την κατανόηση της σημαντικής απήχησης του Αποστολίδη στις νεότερες γενιές. Η θεωρία της διαμεσολάβησης του Roger Silverstone (1999) προσφέρει ένα κατάλληλο πλαίσιο για την ερμηνεία αυτού του φαινομένου. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, τα μέσα επικοινωνίας δεν είναι απλοί φορείς περιεχομένου αλλά ενεργοί διαμορφωτές της επικοινωνιακής εμπειρίας και της νοηματοδότησής της. Στην περίπτωση του Αποστολίδη, η ιδιωτική τηλεόραση της δεκαετίας του 1990 (και κυρίως ένα μικρό κανάλι τοπικής εμβέλειας στο οποίο παρουσίαζε ο ίδιος τις εκπομπές του με τον τίτλο Ανθολογία, πέρα από τις εμφανίσεις του ως καλεσμένος και σε άλλες εκπομπές καναλιών πανελλαδικής ακτινοβολίας) ήταν το μέσο που του επέτρεψε να μεταφέρει τις ιδέες του στη δημόσια σφαίρα, μέσω του προφορικού του λόγου, προσεγγίζοντας ένα ευρύτερο κοινό.

Με την έλευση της εποχής της ψηφιακότητας όμως, και ειδικότερα του YouTube, αναδεικνύεται μια νέα διάσταση της παρουσίας του. Στο ψηφιακό περιβάλλον, τα τηλεοπτικά αποσπάσματα από τις δημόσιες τοποθετήσεις του Αποστολίδη δεν περιορίζονται από τις χρονικές και γεωγραφικές συνθήκες μετάδοσης. Αντίθετα, αποκτούν μια διαρκή διαθεσιμότητα που τους επιτρέπει να επαναπροσδιορίζονται και να ανακαλύπτονται αδιάκοπα από ένα κοινό που –πιθανόν– δεν είχε παρακολουθήσει ποτέ τις πρωτότυπες τηλεοπτικές εκπομπές.

Σ’ αυτήν την κατεύθυνση, η έννοια της επανεπεξεργασίας ή αναδιαμόρφωσης (remediation), όπως περιγράφεται από τους Bolter & Grusin (1999), συμπληρώνει την προσέγγιση αυτή, περιγράφοντας τον τρόπο με τον οποίον τα νέα μέσα επικοινωνίας (new media) «επανεφευρίσκουν» ή «ανακατασκευάζουν» τους τρόπους έκφρασης και παρουσίασης των παλαιότερων, προσδίδοντας μια καινούργια δυναμική στην επικοινωνιακή διαδικασία. Άλλωστε, το YouTube δεν είναι απλώς ένας χώρος αρχειοθέτησης οπτικοκαουστικού υλικού, μια «ψηφιακή βιβλιοθήκη» δηλαδή, αλλά μια πλατφόρμα που ενισχύει την αλληλεπίδραση, παρέχοντας στους χρήστες τη δυνατότητα να σχολιάζουν, να μοιράζονται, να προτείνουν τα βίντεο σε άλλους, αλλά και να επανέρχονται σε αυτά ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Η ψηφιακή εποχή ,λοιπόν, προσθέτει μια νέα διάσταση στην απήχηση του Αποστολίδη: τη διαδραστικότητα. Από τα σχόλια κάτω από τα βίντεό του στο YouTube προκύπτει ότι πολλοί θεατές μπορεί να τον ανακαλύπτουν τυχαία, αλλά γοητεύονται από τη ζωντάνια, την αυθεντικότητά του και το γνήσιο πάθος του για την εξωτερίκευση των απελευθερωτικών και εμπνευστικών ιδεών του. Πολλοί μοιράζονται προσωπικές ιστορίες, εξηγώντας πώς τα λόγια του τους ενέπνευσαν να μελετήσουν λογοτεχνία, φιλοσοφία ή να αναστοχαστούν σχετικά με μείζονα κοινωνικά και πνευματικά ζητήματα. Αυτή η αλληλεπίδραση προσδίδει μια νέα διάσταση στον δημόσιο λόγο του Αποστολίδη. Ο λόγος του δεν είναι πλέον μονόπλευρος, προερχόμενος εκ μέρους του πομπού, αλλά μετασχηματίζεται σε μια ζωντανή, διαρκή, παλλόμενη παρουσία που εμπλέκεται σε μια συνεχιζόμενη, ανοιχτή συζήτηση με τους δέκτες.

Παράλληλα, η έννοια της Πολυτροπικής (Multimodal) Ανάλυσης (Kress & Van Leeuwen,2001) προσφέρει ένα ακόμη «κλειδί» για την ερμηνεία της απήχησής του. Η προσέγγιση αυτή επιτρέπει την εστίαση στα εκφραστικά και δραματουργικά μέσα που χρησιμοποιεί για την εξωτερίκευση των απόψεων και των νοημάτων που θέλει να μεταδώσει. Άλλωστε, η δημόσια παρουσία του, από τη φύση της, δεν περιοριζόταν απλώς στο επίπεδο του περιεχομένου των θέσεών του. Αντίθετα, αποτελούσε καθαυτή μια ολοκληρωμένη οπτικοακουστική εμπειρία. Οι χειρονομίες, οι εκφράσεις και οι συσπάσεις του προσώπου του προσέδιδαν ένα όλως άλλο βάρος και βάθος στις ιδέες του. Εν γένει, ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούσε τα εκφραστικά μέσα του, η κίνηση του σώματός του, οι παύσεις του και ο ρυθμός της φωνής του δημιουργούσαν μια πολυδιάστατη εμπειρία που υπερέβαινε τα όρια του παραδοσιακού ρητορικού λόγου, καθιστώντας κάθε εμφάνισή του ένα είδος «παράστασης».

Η θεατρικότητα αυτή του Αποστολίδη, όμως, δεν ήταν μια ρητορική τεχνική, αλλά βρισκόταν στον πυρήνα της δημόσιας (αλλά και της ιδιωτικής) παρουσίας του, αποτελώντας συστατικό στοιχείο της προσωπικότητάς του. Όταν μιλούσε, ολόκληρο το σώμα του συμμετείχε στη δημιουργία του εκφραζόμενου στοχασμού ή στη συναρπαστική απαγγελία ενός κειμένου. Αυτή η πολυτροπική διάσταση είναι ένας βασικός παράγων που καθιστά το λόγο του τόσο δυναμικό και διαχρονικό, ικανό να γοητεύει σήμερα νέους ανθρώπους που τον ανακαλύπτουν στο ψηφιακό περιβάλλον.

 

Η διαχρονική παρακαταθήκη του Ρένου Αποστολίδη στη δημόσια σφαίρα

Ο Ρένος Αποστολίδης υπήρξε παράδειγμα διανοούμενου που κατάφερε να γεφυρώσει τον γραπτό με τον προφορικό λόγο, συνδυάζοντας το στοχαστικό βάθος και τον πνευματικό προβληματισμό με την άμεση, ζωντανή και παραστατική έκφραση. Μέσα από την ψηφιακή διαμεσολάβηση, ο λόγος του έχει αποκτήσει –εδώ και πάνω από 15 χρόνια πια– μια νέα ζωή, συνεχίζοντας να εμπνέει και να προκαλεί συζητήσεις και αντιδράσεις, τόσο θετικές όσο και αρνητικές, λόγω του συγκρουσιακού και συχνά επιθετικού χαρακτήρα του.

Σε κάθε περίπτωση, η παρουσία του Αποστολίδη στο YouTube, αλλά πλέον και στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, δεν αποτελεί απλώς μια «μουσειακή» αναπαραγωγή και αναμόχλευση ενός παρελθόντος, το οποίο δεν μας αφορά στη σημερινή εποχή. Είναι μια ανανέωση της επικαιρότητας της σκέψης του, μια υπενθύμιση ότι ο δημόσιος λόγος, εφόσον έχει ουσία και αναδεικνύει διαχρονικές πνευματικές αξίες, μπορεί να υπερβαίνει τα όρια του χώρου και του χρόνου. Ο Ρένος, μέσα από την αυθεντική, πηγαία και εκρηκτική του παρουσία, συνεχίζει να αποτελεί μια ισχυρή φωνή που εμπνέει, διδάσκει και προτρέπει σε διαρκή αναστοχασμό, δημιουργώντας γόνιμο έδαφος ακόμα και για εποικοδομητική διαφωνία και αντίλογο.

Αν και τα περισσότερα από τα γραπτά του έργα είναι εξόχως απαιτητικά και σύνθετα, προϋποθέτοντας εξοικείωση με το πνευματικό του σύμπαν και με τις φιλοσοφικές και λογοτεχνικές του αναφορές προκειμένου να τα συλλάβει κανείς στο έπακρο (χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει πως δεν αξίζει να διαβαστούν), η μεταφορά των τηλεοπτικών του εμφανίσεων στο διαδικτυακό οικοσύστημα έχει προσφέρει μια νέα δυνατότητα –έστω μερικής– κατανόησης του ιδεολογικού του κόσμου και επαφής με την προσωπικότητά του. Οι ψηφιακοί δίαυλοι λειτουργούν ως εργαλεία αναβίωσης της επιδραστικότητάς του, καθιστώντας τον Ρένο Αποστολίδη ένα απτό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίον οι νέες τεχνολογίες –πέρα από την εύκολη δαιμονοποίησή τους– μπορούν να επαναπροσδιορίσουν τη γενικότερη σχέση μας με την πνευματική μας κληρονομιά.

 

Βιβλιογραφία

Bolter, J. D., & Grusin, R. (1999). Remediation: Understanding new media. MIT Press.

Kress, G., & Van Leeuwen, T. (2001). Multimodal discourse: The modes and media of contemporary communication. Arnold Publishers.

Silverstone, R. (1999). Why study the media? Sage Publications.

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.