Παρεμβάσεις

Δηλώνω προκαταβολικά ότι οι γραμμές που ακολουθούν έχουν γραφεί από κάποιον που συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Λεωνίδα Χατζηπροδρομίδη, τον αγαπημένο μας Χατζηγκαροντύ ή Χατζημάρξ. Θα προσπαθήσω τα βιώματα μιας διανοητικής συμπόρευσης 40 και πλέον ετών να μην επηρεάσουν την ορθή κρίση για τον αγαπημένο φίλο, που έφυγε για το μεγάλο ταξίδι στις 11 Μαρτίου 2020, και που δεν μπορέσαμε να τον αποχαιρετίσουμε όπως θα έπρεπε, λόγω της κρίσης του κορωνοϊού. 

Από τον αντι-διαφωτισμό στην ακροδεξιά της εποχής μας

Στις 22 Ιουνίου 2020 πέθανε ο σημαντικός ισραηλινός ιστορικός Ζέεβ Στέρνχελ, γνωστός στην Ελλάδα κυρίως από το έργο του Ο αντι-διαφωτισμός (Πόλις, 2009). Συστηματικός μελετητής των κλασικών του διαφωτισμού, έχει υποστηρίξει ότι η νεωτερικότητα γίνεται κατανοητή με δύο αντίθετους τρόπους: ως αναζήτηση της ατομικής ευτυχίας, της ελευθερίας, της προόδου, της ανεκτικότητας, και αντιθέτως ως λάτρης της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας και της αξίας της κοινότητας. Οι εχθροί του Διαφωτισμού εξυμνούν την ιστορία, την κουλτούρα, τη γλώσσα στρεφόμενοι εναντίον της ιδέας της αυτονομίας του ατόμου και της καθολικότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η νεωτερικότητα του φιλελευθερισμού που οδηγεί στη δημοκρατία βρίσκεται απέναντι σε μια άλλη νεωτερικότητα, που εμφανίζεται στις αρχές του 20ού αιώνα, και έλαβε τη μορφή της επαναστατικής, εθνικιστικής, κοινοτιστικής δεξιάς, που είναι ορκισμένος εχθρός των οικουμενικών αξιών. Ο Στέρνχελ είχε κληθεί στην Ελλάδα από τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση και, στις 16/11/2011, μίλησε εισάγοντας το κοινό στην ιστορική προσέγγισή του στον διαφωτισμό. Το κείμενό του, μεταφρασμένο από την Κατερίνα Σχινά, δημοσιεύθηκε στο Books’ Journal, τχ. 14, Δεκέμβριος 2011, απ΄ όπου και αναδημοσιεύεται.

Τι μας διδάσκει η πανδημία COVID19

Από τον Χρήστο Α. Φραγκονικολόπουλο και τον Νίκο Παναγιώτου

Η λογοτεχνία και η κριτική στον Τζορτζ Στάινερ, που πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου 2020. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 107, Μάρτιος 2020.

Η παγκοσμιοποίηση της ελεύθερης αγοράς είναι η αναπόδραστη συνέπεια του εξορθολογισμού της ανταλλακτικής διαδικασίας στο πλαίσιο της βαθμιαίας εξαφάνισης των εθνικών συνόρων. Η παγκοσμιοποίηση δεν έρχεται, γιατί είναι ήδη εδώ. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 106, Φεβρουάριος 2020.

Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία, παραδόξως, άντεξε. Εισήλθε στη μεταλαϊκιστική εποχή πληγωμένη, αλλά ζωντανή. Έφτασε μέχρι την κόλαση και γύρισε ζωντανή. Άντεξε την πρωτοφανή υπονόμευση από τον φαιοκόκκινο λαϊκισμό και καταψήφισε τους λαϊκιστές. Το ένστικτο της επιβίωσης υπερίσχυσε των ιδεοληψιών. Όλα αυτά χωρίς να έχουν αλλάξει ριζικά οι αντιλήψεις, οι νοοτροπίες, οι μύθοι και τα στερεότυπα που επικρατούν σ’ ένα μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας. Οι λαϊκιστικές δοξασίες συνεχίζουν να παραμένουν ισχυρές, αλλά ο κύριος πολιτικός τους φορέας ηττάται.

Η επανέναρξη των εργασιών της υπόθεσης Novartis ανασύρει στην επιφάνεια μια απόπειρα πολιτικοδικαστικού πραξικοπήματος που, επειδή δεν πέτυχε, δεν σημαίνει ότι πρέπει να ξεχαστεί. Είναι ζήτημα δημοκρατίας η μνήμη, αλλά και η απόδοση Δικαιοσύνης. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 107, Μάρτιος 2020.

Το παράλογο δεν απελευθερώνει. Δεσμεύει. Αυτά τα λόγια από τον Μύθο του Σισύφου του Αλμπέρ Καμύ δανείζεται η Ντόνα Νταρτ στην εισαγωγή του βιβλίου της Η Καρδερίνα[1], που ξεκινά με μια τρομοκρατική επίθεση: ένα αγόρι μπαίνει με τη μητέρα του στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (μπαίνουν τυχαία και απρόβλεπτα, επειδή βρέχει) και εκεί σκάει μια βόμβα που σκοτώνει πολλούς, μεταξύ των οποίων και τη μητέρα.

Προς μια ανανέωση της ελληνικής ιστοριογραφίας. Άρθρο του καθηγητή Βασίλη Παναγιωτόπουλου, αναδημοσίευση από το Books' Journal τχ. 106, Φεβρουάριος 2019. 

Από τους δύο γίγαντες της λογοτεχνικής κριτικής κατά την τελευταία εξηκονταετία, τον Χάρολντ Μπλουμ (1930-2019) και τον Τζορτζ Στάινερ (1929-), ο πρώτος δεν είναι πια μαζί μας: πέθανε πλήρης ημερών στις 14 Οκτωβρίου, αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό και μια μεγάλη παρακαταθήκη μελετών για τη δυτική λογοτεχνία ειδικότερα, για το πνεύμα του δυτικού πολιτισμού γενικότερα. Θα χρειαστούν πολλά χρόνια ακόμα μέχρι να κατανοηθεί πλήρως η σπουδαιότητα του έργου του, τόσο στην Ελλάδα όπου έχουν άλλωστε μεταφραστεί μόνο τέσσερα βιβλία του (μεταξύ αυτών, πάντως, ο περίφημος Δυτικός Κανόνας, η Βίβλος της Ανάγνωσης για λογοτεχνικά έργα μετά την αρχαιότητα), όσο και στον υπόλοιπο κόσμο που νοιάζεται (για πόσο ακόμα, άραγε;) για την ανάγνωση καλής λογοτεχνίας.  Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τεύχος 103, Νοέμβριος 2019.

Ο Κ. Σβολόπουλος σφράγισε με το ήθος του μια ολόκληρη γενιά ιστορικών.   Έδειξε ερευνητικούς δρόμους που δεν υπήρχαν με ευγένεια, λιτότητα και αξιοκρατία που πολλοί επίσης πίστευαν ότι δεν υπήρχαν. Οι αρχές του στέκουν εξίσου πολύτιμες και αξέχαστες με το έργο που αφήνει για τη νεότερη και σύγχρονη ιστορία. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 102, Οκτώβριος 2019.

Στις 23 Ιουλίου 2019 πέθανε ο σκηνοθέτης του κινηματογράφου (και σεναριογράφος, και θεατρικός συγγραφέας) Σταύρος Τσιώλης. Φίλος παλιός, ο εκλιπών είχε εισφέρει στο παρελθόν συνεργασίες του στο Books' Journal. Ανασύραμε από το τεύχος 2 (Δεκέμβριος 2010) τη νεκρολογία του για τον συνάδελφό του (και δάσκαλό του) Γιάννη Δαλιανίδη. Εκτός από μια συναρπαστική μαρτυρία, η αφήγηση εκείνη του Σταύρου Τσιώλη, που ακολουθεί, περιέχει και ισχυρά επιχειρήματα υπεράσπισης και, εν τέλει, αποκατάστασης της αξίας του κινηματογράφου της εποχής των ιδιωτικών στούντιο - και ιδίως της Φίνος Φιλμ.