Όχι επειδή η Ευρώπη είναι αδιάλλακτη από ιδιοτροπία, αλλά επειδή η εδαφική ακεραιότητα δεν είναι μια ακόμη αρχή στο ευρωπαϊκό κεκτημένο αλλά ο θεμέλιος λίθος πάνω στον οποίο οικοδομήθηκε η μεταπολεμική της ειρήνη. Αν αυτός ο λίθος ραγίσει, δεν ραγίζει απλώς ένα σύνορο στον χάρτη αλλά υπονομεύεται στο σύνολό του το σύστημα ασφάλειας που, δεκαετίες, κρατά τους πολέμους μακριά από το ευρωπαϊκό έδαφος.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία επιχείρησε ακριβώς αυτό: να ξανανοίξει το χάρτη με επιχειρήματα «ιστορικής» κυριότητας και να νομιμοποιήσει τη βία ως μέθοδο πολιτικής αλλαγής. Αν η Ευρώπη το αποδεχόταν, θα έστελνε σήμα σε κάθε επίδοξο αναθεωρητή, από τα Βαλκάνια ώς τον Καύκασο και την Ανατολική Μεσόγειο, ότι τα σύνορα είναι αναλώσιμα, αρκεί να διαθέτεις ισχύ και επιμονή. Θα ήταν η αρχή ενός ντόμινο αλυτρωτισμών που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει όταν ξεκινήσει.
Το δίλημμα, λοιπόν, δεν είναι «ειρήνη με ανταλλάγματα» ή «πόλεμος μέχρις εσχάτων». Το πραγματικό δίλημμα είναι μεταξύ μιας ειρήνης που συντηρεί την τάξη δικαίου και μιας «ειρήνης» που κλείνει τα μάτια στην παραβίασή της. Η πρώτη είναι δύσκολη, αργή, απαιτεί ενότητα, οικονομικό κόστος, στρατηγική υπομονή. Η δεύτερη είναι γρήγορη, κολακεύει την επιθυμία «να τελειώνουμε», αλλά αφήνει πίσω της μιαν Ευρώπη πιο επικίνδυνη, πιο κυνική, λιγότερο ασφαλή.
Όσο ο πόλεμος παρατείνεται, θα πληθαίνουν οι φωνές που θα μιλούν για «ρεαλισμό», για «αναγνώριση τετελεσμένων», για «αναγκαίες υποχωρήσεις». Αλλά ο ρεαλισμός χωρίς κανόνες δεν είναι στρατηγική· είναι συνθηκολόγηση με το επόμενο πρόβλημα. Η Ευρώπη έχει ήδη δει τι συμβαίνει όταν υποχωρεί σε τετελεσμένα: οι απαιτήσεις δεν τελειώνουν εκεί. Αντιθέτως, η σταθερή άρνηση αναθεώρησης των συνόρων –σε συνδυασμό με στήριξη στην Ουκρανία, ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας και καθαρό μήνυμα αποτροπής– δεν είναι εμμονή αρχών· είναι ο μόνος τρόπος να αποτραπεί ένας πιο ευρύς ευρωπαϊκός εκτροχιασμός.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν χώροι διαπραγμάτευσης: υπάρχουν για ελέγχους όπλων, για καθεστώτα ασφαλείας, για οικονομικές ρυθμίσεις, για ανθρωπιστικά ζητήματα, για μεταπολεμικές εγγυήσεις. Αλλά το σύνορο δεν είναι διαπραγματεύσιμο έπαθλο. Η αποδοχή μιας τέτοιας «λύσης» θα σήμαινε ότι η Ευρώπη παραιτείται από την ίδια της την ιδέα: ότι οι διαφορές λύνονται με κανόνες, όχι με πυραύλους.
Τελικά, «τι μένει;» Μένει η επίμονη, ίσως αντιδημοφιλής αλλά απολύτως αναγκαία επιλογή της αρχής: να μη νομιμοποιηθεί η βία ως παράγοντας χάραξης συνόρων. Μένει η κατανόηση ότι η Ουκρανία δεν είναι μια «μακρινή υπόθεση», αλλά το πεδίο όπου κρίνεται αν ο ευρωπαϊκός χώρος θα παραμείνει χώρος δικαίου. Και μένει το συμπέρασμα που διαπερνά όλες τις προηγούμενες ενότητες: η Ρωσία μπορεί να παρατείνει τον πόλεμο, η Κίνα μπορεί να ζυγίζει ψυχρά τα οφέλη της, οι ΗΠΑ μπορεί να αλλάζουν τόνους ανάλογα με τη συγκυρία, αλλά η Ευρώπη, αν θέλει να υπάρχει ως γεωπολιτικό υποκείμενο και όχι ως γεωγραφικός όρος, δεν έχει περιθώριο να αποδεχθεί αναθεώρηση συνόρων. Αυτό είναι το όριο που ορίζει όχι μόνο την ασφάλειά της, αλλά και την ταυτότητά της.
