Τα βιβλία του Τζέιμς Ελρόι βρίσκονται στα ράφια με τα αστυνομικά και ο ίδιος ο συγγραφέας εντάσσει εαυτόν στην παράδοση της αμερικανικής hard-boiled λογοτεχνίας. Καθώς όμως στα μείζονα έργα του το αστυνομικό μυστήριο είναι η αφορμή για να ξεδιπλωθούν δαιδαλώδεις πολιτικές ίντριγκες και δολοπλοκίες, η κατηγοριοποίηση αυτή αποδεικνύεται στενή και, εν πάση περιπτώσει, περιγράφει μόνο τη μία πλευρά του.
Τα πρώτα του βιβλία ακολουθούν τους κανόνες της αστυνομικής νουβέλας, όπως διαμορφώθηκαν από τον Ντάσιελ Χάμετ και τον Ρέιμοντ Τσάντλερ. Ιστορίες σύγχρονες, γραμμένες σε στρωτό, αναγνωρίσιμο ύφος, που του επέτρεψαν να μετρήσει τις συγγραφικές του ικανότητες και να αποκτήσει αναγνωσιμότητα και δημοτικότητα, που τα εξαργύρωσε με δημιουργική ελευθερία.
Ο Ελρόι όμως που ξέρουμε και αγαπάμε εμφανίζεται το 1987 με τη Μαύρη Ντάλια, το πρώτο έργο της Τετραλογίας του Λος Άντζελες. Ο συγγραφέας μάς μεταφέρει στο Λος Άντζελες του 1947 για να αφηγηθεί μυθιστορηματικά ένα ιστορικό γεγονός: τον διαβόητο φόνο της Ελίζαμπεθ Σορτ, νεαρής στάρλετ που ο Τύπος της εποχής αποκάλεσε Μαύρη Ντάλια. Το φρικτό έγκλημα ποτέ δεν εξιχνιάστηκε προκαλώντας τρόμο και εμμονή στους κατοίκους της πόλης, η οποία διαρκεί έως σήμερα – μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο αποκαλύπτει δεκάδες ερασιτέχνες ντετέκτιβ που ψάχνουν την αιτία του εγκλήματος και τον θύτη, ενώ η σχετική βιβλιογραφία συνεχίζει να αυξάνεται. Στη δολοφονία της Σορτ, ο Ελρόι επένδυσε την προσωπική του τραγωδία: τον Ιούνιο του 1958, όταν ήταν 9 ετών, η μητέρα του βρέθηκε στραγγαλισμένη στην περιοχή του Ελ Μόντι.
Η Τζιν Ελρόι δεν απασχόλησε τα πρωτοσέλιδα αλλά, όταν αργότερα ο νεαρός Τζέιμς ανακάλυψε τη δολοφονία της Σορτ, τα δύο θύματα ταυτίστηκαν στο μυαλό, το συναίσθημα και τη φαντασία του. Όπως έχει ο ίδιος εξηγήσει, η «Μπέτι» Σορτ έγινε η «ιδεοληψία» του. «Ήταν η σύντροφος – αντικαταστάτρια της Τζινίβα Χίλικερ Ελρόι», θα εξομολογηθεί αργότερα (Τα σκοτάδια μου, σελ. 156).
Ύφος και γλώσσα
Η Μαύρη Ντάλια κουβαλάει όλο αυτό το συναισθηματικό φορτίο και το τραύμα. Ο συγγραφέας αποφεύγει την κλασική συνταγή. Ο αναγνώστης δεν παρακολουθεί κάποιον μοναχικό ιππότη-ντετέκτιβ να διερευνά την υπόθεση, αλλά μια ευρεία αστυνομική επιχείρηση, εστιάζοντας παράλληλα στην προσωπική ζωή δύο αστυνομικών και της γυναίκας που ερωτεύονται. Η μέθοδος αυτή του επιτρέπει να συνδυάσει το πραγματικό έγκλημα και αναφορές στην κοινωνία και την κουλτούρα της εποχής με μυθιστορηματικά υλικά την ιστορία της οικογένειάς του, τα παιδικά του τραύματα και τις φαντασιώσεις του, δημιουργώντας έναν κόσμο απτό και πλούσιο σε συναίσθημα. Το μυθιστόρημα γνώρισε μεγάλη επιτυχία και τον σύστησε στον ευρύτερο λογοτεχνικό ορίζοντα, πέρα από τους κύκλους της αστυνομικής λογοτεχνίας. Ο Ελρόι περιόδευσε ολόκληρη την Αμερική και διάβασε αποσπάσματα από το έργο του, μίλησε για τους προσωπικούς του δαίμονες, έδωσε συνεντεύξεις, εμφανίστηκε σε δημοφιλή talk show διαμορφώνοντας την περσόνα του Demon Dog της λογοτεχνίας, τη δημόσια και εμπορική πλευρά του.
Ως συγγραφέας πάντως δεν επαναπαύτηκε. Στα άλλα μέρη της Τετραλογίας, το Μεγάλο Πουθενά, το Λος Άντζελες Εμπιστευτικό και τη Λευκή Τζαζ, συνέχισε να πειραματίζεται με τους αφηγηματικούς τρόπους, με τους ήρωες, με την πόλη και την εποχή, με τη γλώσσα αλλά και με το ίδιο το είδος του νουάρ φτάνοντάς το στα όριά του. Συνοψίζοντας τις συγγραφικές καινοτομίες και τα επιτεύγματά του, ο Ανδρέας Αποστολίδης, ο μεταφραστής που τον σύστησε στους έλληνες αναγνώστες, σημειώνει:
Η Τετραλογία σηματοδοτεί έναν νέο σταθμό [του αστυνομικού μυθιστορήματος], αφού σε αυτήν η αστυνομία εμφανίζεται ως συλλογικός μηχανισμός, η έρευνα περιγράφεται σε μεγάλη κλίμακα, οι κεντρικοί ήρωες είναι τρεις ή τέσσερις σύνθετοι χαρακτήρες και η ανάγκη της αφήγησης είναι δικαιολογημένα το εκτενές μυθιστόρημα. (Λευκή Τζαζ, Επίμετρο, σ. 489)
Το πιο γνωστό και αναγνωρίσιμο στοιχείο της ελροϊκής πρόζας είναι αναμφισβήτητα η γλώσσα του. Ο αστικός μύθος θέλει την επιμελήτρια του Λος Άντζελες Εμπιστευτικό να θεωρεί το έργο υπερβολικά ογκώδες για να εκδοθεί και να ζητάει να μειωθεί κατά 25%. Εκείνος, όμως, για να μην αφαιρέσει κάποιους από τους χαρακτήρες και μέρος της πλοκής που είχε με πολύ κόπο σχεδιάσει, αποφάσισε σε μια έμπνευση της στιγμής να κόψει τις «περιττές» λέξεις. Η ιστορία είναι ωραία και διασκεδαστική, αλλά ένας συγγραφέας με φιλοδοξίες για την τέχνη του, σαν τον Ελρόι, πολύ δύσκολα καταφεύγει σε ένα τέχνασμα που μπορεί να καταστρέψει τον πυρήνα κάθε λογοτεχνικού έργου, τη γλώσσα, για να ξεπεράσει την παρατήρηση της επιμελήτριας. Οι προτάσεις του άλλωστε δεν είναι απλώς σύντομες ή αφαιρετικές. Στην αρχή ίσως μοιάζουν ξερές και τυποποιημένες, σαν σεναριακές οδηγίες, όσο όμως προχωρά η ανάγνωση αποκαλύπτεται ο ρυθμός, η ποίηση και ο σκοτεινός ρομαντισμός του. Το βλέμμα του αναγνώστη κατευθύνεται από το ένα γεγονός στο άλλο χωρίς να σταματάει σε αντικείμενα ή πρόσωπα, δημιουργώντας μια ατέρμονη, ζαλιστική κίνηση που καταλήγει σε χάος. Αυτή η χαοτική κίνηση αποτελεί εντέλει την ουσία του ελροϊκού κόσμου, όπου οι ήρωές του προσπαθούν να καλύψουν το υπαρξιακό κενό και το ηθικό τους έλλειμμα με εμμονές και ιδεοληψίες.
Στο ίδιο βιβλίο εισάγεται μια ακόμα σημαντική καινοτομία: ανάμεσα στις αφηγήσεις των πρωταγωνιστών παρατίθενται άρθρα από το Hush-Hush, ένα κουτσομπολίστικο περιοδικό της εποχής, στο οποίο ήταν συνδρομητής και ο πατέρας του συγγραφέα. Τα άρθρα, φυσικά, δεν είναι αυθεντικά, αλλά έχουν γραφεί σε γλώσσα υπερβολική και υπαινικτική, κοντινή στο ύφος του κίτρινου Τύπου της εποχής και διαφορετική από την άλλη αφήγηση. Με τον τρόπο αυτό όμως επιτυγχάνεται η εξιστόρηση γεγονότων εκτός του οπτικού πεδίου των πρωταγωνιστών, χωρίς να επιστρατεύεται ο παντογνώστης-αφηγητής, ενώ συμβάλλουν στη δημιουργία μιας συγκεκριμένης ατμόσφαιρας αυθεντικότητας στο έργο του.
Αμερικανικό χάος
Το τέλος της Τετραλογίας βρήκε τον συγγραφέα σε δημιουργικό οίστρο. Ο Ελρόι θεώρησε ολόκληρη την ιστορική διαδρομή των ΗΠΑ ως ιστορία εγκλήματος και ζόφου κι αποφάσισε να αφηγηθεί τα γεγονότα της περιόδου 1958-1972 υπό αυτή την οπτική. Η Τριλογία του Αμερικανικού Υπόκοσμου εστιάζει σε «κακοποιούς μπάτσους και εκβιαστές ολκής, σε ειδικούς στις τηλεφωνικές υποκλοπές, τυχοδιώκτες και ομοφυλόφιλους κονφερανσιέ σε νυχτερινά κλαμπ», δηλαδή σε «κακούς ανθρώπους» (Αμερικανικό ταμπλόιντ, σελ. 11-12).
Ο συγγραφέας έκανε διεξοδική έρευνα για την εποχή και τους ανθρώπους και μένει πιστός στα ιστορικά δεδομένα, τα έργα του όμως πόρρω απέχουν από την επίσημη δημόσια ιστορική αφήγηση. Ο Ελρόι άλλωστε δεν λειτουργεί σαν ιστορικός, ούτε καν ως συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων. Δεν τον ενδιαφέρει η πιστή ανάπλαση των γεγονότων, δεν επιδιώκει να διδάξει το παρελθόν στους αναγνώστες του. Φιλοδοξία του είναι να τους αποκαλύψει μια καθολική Αλήθεια που διαπερνά τα επιμέρους γεγονότα και, ως εκ τούτου, διαφεύγει από όσους επιμένουν σε αυτά, ιστορικούς ή μυθιστοριογράφους. Έτσι, μπλέκει ιστορικά πρόσωπα, τους Κένεντι, τον Χούβερ, τον Σινάτρα, τον Χάουαρντ Χιουζ, με μυθιστορηματικά, δίνοντας ρεαλισμό στα όσα επινόησε και μυθιστορηματικό βάθος στα πραγματικά περιστατικά και άτομα. Επιπλέον, η αφήγηση κι εδώ δεν είναι μονοφωνική, αλλά προχωράει μέσα από πολλές διαφορετικές πηγές: κάθε αφηγητής καταθέτει τη δική του οπτική και γνώση και τα διάφορα «ντοκουμέντα», απομαγνητοφωνήσεις υποκλοπών, απόρρητες εκθέσεις μυστικών υπηρεσιών, δημοσιεύματα της εποχής, ημερολόγια και προσωπικά σημειώματα συμπληρώνουν το παζλ. Με τον τρόπο αυτό ξεδιπλώνει με άνεση τη δαιδαλώδη πλοκή ενισχύοντας τη χαοτική κίνηση. Παράλληλα δημιουργεί ένα ιδιαίτερο πολυφωνικό έργο, που δίνει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να κάνει την τελική σύνθεση των γεγονότων. Είναι κι αυτός ένας από τους λόγους που τα βιβλία του διαβάζονται ξανά και ξανά.
Οι κεντρικοί χαρακτήρες των μυθιστορημάτων έχουν ακραία συντηρητική τοποθέτηση. Είναι άνδρες λευκοί, ετεροφυλόφιλοι, ρατσιστές, αντισημίτες και σεξιστές. Ο ίδιος ο συγγραφέας εκφράζει κατά καιρούς συντηρητικές απόψεις, με τρόπο τόσο υπερβολικό, ώστε κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος αν μιλάει σοβαρά. Στα βιβλία του πάντως εκείνο που δίνει τον τόνο είναι η αποφυγή κάθε εξιδανίκευσης. Έτσι, ενώ αντιμετωπίζει κριτικά την προεδρία του JFK, δεν τον αποκαθηλώνει για να ανεβάσει στο βάθρο έναν συντηρητικό πολιτικό. Φιλελεύθερα και προοδευτικά ινδάλματα καθώς και ο μύθος των sixties με τα νεανικά κινήματα, το ροκ εν ρολ, την αθωότητα και την αισιοδοξία γκρεμίζονται βίαια, δημιουργώντας έναν ερειπιώνα αξιών, πεποιθήσεων και αντιλήψεων, ο οποίος δεν αντικαθίσταται με κάτι άλλο. Εντέλει, αυτή είναι η υπέρτατη Αλήθεια που αποκαλύπτει ο Ελρόι στους αναγνώστες του, η αλήθεια ενός παιδιού που η μητέρα του δολοφονήθηκε ένα Σαββατόβραδο και το σώμα της πετάχτηκε σε ένα άδειο οικόπεδο. Γι’ αυτό, ασχέτως των δημόσιων παρεμβάσεών του και των ενίοτε προκλητικών δηλώσεων του Demon Dog, τα βιβλία του εκφράζουν λιγότερο έναν κατεστημένο συντηρητισμό και περισσότερο έναν γενικότερο πεσιμισμό και την κριτική διάθεση προς κάθε εξουσία, που μπορεί να φτάνει και στα όρια του αναρχισμού.
Οι ήρωές του συχνά διακηρύσσουν την πίστη τους στις αμερικανικές αξίες, κινούνται όμως πάντα με άξονα το ατομικό τους συμφέρον. Ο τρόπος που παρουσιάζεται ο αντικομμουνισμός της εποχής είναι ενδεικτικός. Οι Κόκκινοι αποτελούν τον αδιαμφισβήτητο κίνδυνο όχι μόνο για τη Δημοκρατία και για την υπόσταση των ΗΠΑ αλλά και για την ίδια την ηθική συγκρότηση της κοινωνίας και των ατόμων. Οι κομμουνιστές και οι συνοδοιπόροι τους είναι άνθρωποι χωρίς έρμα, χωρίς ηθικές αναστολές, παραδομένοι στις διαστροφές και στα πάθη τους. Παρότι κινούνται σε κλειστούς κύκλους, στους οποίους δεν είναι εύκολο να εισχωρήσει κανείς, η ιδεολογία και η διαστροφή τους εξαπλώνεται σαν επιδημία. Ο χαρακτήρας του Νίκολας Ρέι στον Πανικό είναι χαρακτηριστικός. Ο Ρέι εδώ δεν είναι ο σημαντικός σκηνοθέτης, αλλά ο μπαϊσέξουαλ κομμουνιστής που αποπλανά τους πρωταγωνιστές του, παρασέρνοντάς τους σε όργια, στο έγκλημα και στη γενικότερη απορρύθμιση της «κανονικότητας» του Λος Άντζελες. Απέναντί τους ο Ελρόι δεν τοποθετεί ιδεαλιστές σταυροφόρους της δυτικής δημοκρατίας, αλλά μαφιόζους, εγκληματίες και παρακρατικούς. Τον αμερικανικό τρόπο ζωής υπερασπίζονται κοινωνιοπαθή άτομα που τον αμφισβητούν και τον υποσκάπτουν στην πράξη εξαλείφοντας τα όρια μεταξύ καλού και κακού. Το κίνητρό τους δεν είναι ιδεολογικό, ιδεοληπτικό έστω, αλλά η διαπραγμάτευση των συμφερόντων τους. Έτσι στην Τριλογία, όταν η συμμαχία οργανωμένου εγκλήματος και κρατικών υπηρεσιών διαπιστώσει ότι ο Κάστρο είναι διατεθειμένος να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά τους, δεν διστάζουν να τον ενισχύσουν με έσοδα από την πώληση ηρωίνης στα αμερικανικά στρατεύματα!
Αυτά και όσα άλλα περιγράφονται δεν συνιστούν μία τεράστια συνωμοσία κατά του κράτους και του λαού των ΗΠΑ, αλλά δεκάδες επιμέρους μικρές συνωμοσίες που σπέρνουν το χάος και την παράνοια. Μικρές ομάδες των κρατικών υπηρεσιών ή της μαφίας είτε δουλεύουν απομονωμένες είτε συνεργάζονται ή ανταγωνίζονται, ενώ και τα άτομα, μέλη των συγκεκριμένων ομάδων ή άλλοι, κινούνται αυτόνομα, υποσκάπτοντας ή ενισχύοντας φίλους, συμμάχους, αντιπάλους... Η κατακερματισμένη διαφθορά και το έγκλημα διαχέονται σε όλα τα στρώματα και τα επίπεδα, ανεξέλεγκτα. Μόνο ο Χούβερ, η σκοτεινή διάνοια του παρασκηνίου, ίσως να έχει γνώση, αν όχι των επιμέρους λεπτομερειών, της γενικής εικόνας, διατηρώντας κατά συνέπεια κάποιον έλεγχο. Σίγουρα πάντως δεν γνωρίζουν οι πρόεδροι, που εμφανίζονται αδύναμοι και αναλώσιμοι, έρμαια των συμβούλων και των παθών τους.
Όταν ολοκληρώθηκε το μείζον αυτό έργο, ο Ελρόι ανακοίνωσε ότι θα εργαστεί πάνω σε μια δεύτερη Τετραλογία του Λος Άντζελες, η οποία θα προηγείται χρονικά της πρώτης. Έτσι θα είχε την ευκαιρία να ξαναπιάσει τα πρόσωπα των παλαιότερων έργων του και να αφηγηθεί το παρελθόν τους επαναπροσδιορίζοντάς τα ώστε στο τέλος να έχει δημιουργήσει μια συμπαγή, συνεχή, μαύρη μυθιστορηματική αφήγηση της νεότερης αμερικανικής ιστορίας. Τολμηρή απόφαση. Τα έργα του, ειδικά το πρώτο Κουαρτέτο, διαβάστηκαν πολύ κι αποτελούν μέρος της σύγχρονης ποπ κουλτούρας, έχοντας πια όχι αναγνώστες αλλά φανατικούς οπαδούς. Ένας επαναπροσδιορισμός του κόσμου και των ηρώων μπορεί να απογοήτευε τους αφοσιωμένους. Μέχρι στιγμής έχουν κυκλοφορήσει τα δύο πρώτα μυθιστορήματα της σειράς έχοντας αποσπάσει θετικά σχόλια από αναγνώστες και κριτικούς. Ο Ελρόι κατορθώνει να συνδυάσει τον χαρακτήρα των προηγούμενων έργων σε ογκώδη βιβλία με δαιδαλώδεις, παρανοϊκές πλοκές, που συνυφαίνουν το αστυνομικό μυστήριο και την πολιτική ίντριγκα αποτελώντας έτσι prequel όχι μόνο της Τετραλογίας, αλλά και της Τριλογίας.
Warner Bros Pictures Distributing Corporation
O Τζέιμς Ντιν, απόλυτος σταρ στην εποχή του, δεσπόζει στην αφίσα της ταινίας του Νίκολας Ρέι Επαναστάτης χωρίς αιτία, που το 1955 έγινε μεγάλη επιτυχία. Ο Τζέιμς Ελρόι, πάντως, στην πλοκή του Πανικού, αντιμετωπίζει την ταινία ως «εφηβική μούφα».
Ο «Νικ» Ρέι με τον «Τζίμι» Ντιν
Ο Πανικός δεν αποτελεί μέρος κάποιας ευρύτερης σειράς, διαδραματίζεται όμως στο γνωστό ελροϊκό σύμπαν και μας μεταφέρει στο τεχνικολόρ Λος Άντζελες του 1950. Για τη σύνθεσή του, ο συγγραφέας επεξεργάστηκε δύο παλαιότερα διηγήματα και πρόσθεσε ένα ακόμα μέρος. Κατά συνέπεια, το βιβλίο έχει δύο σημαντικές διαφορές από τα έργα που προηγήθηκαν: Υπάρχει ένας πρωταγωνιστής-αφηγητής κι όχι περισσότεροι, ενώ απουσιάζει το μυστήριο που θα το διατρέχει και θα συνδέει τις επιμέρους ιστορίες και τα πρόσωπα. Επιπλέον, ενώ το Χόλιγουντ στα προηγούμενα έργα του έμενε στον φόντο των γεγονότων, τώρα αποτελεί το κύριο σκηνικό της αφήγησης, καθώς το δεύτερο μέρος εστιάζει στον εικονικό γάμο του Ροκ Χάντσον και το τρίτο στο παρασκήνιο των γυρισμάτων του Επαναστάτη χωρίς αιτία. Αποτέλεσμα, ο Πανικός να είναι το πιο ευκολοδιάβαστο και ψυχαγωγικό αφήγημα που έχει γράψει ο Ελρόι τα τελευταία χρόνια.
Ο Φρέντι Ότας, το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου, υπήρξε αστυνομικός του Λος Άντζελες και αργότερα διαβόητος ιδιωτικός ντετέκτιβ – ο χαρακτήρας του Τζακ Νίκολσον στην Chinatown του Πολάνσκι βασίστηκε σε εκείνον. Συνεργαζόταν με το κουτσομπολίστικο περιοδικό Confidential και ήταν, γενικά, ο άνθρωπος για όλες τις δουλειές στο Χόλιγουντ του 1950 και του 1960. Ο συγγραφέας τον είχε γνωρίσει και φαίνεται ότι πολλά κουτσομπολιά και ψίθυροι που διανθίζουν τα έργα του προέρχονται από εκείνον. Τελικά, τριάντα χρόνια μετά το θάνατό του, ο Ότας γίνεται ελροϊκός ήρωας και, καθώς φαίνεται, αποκτά τη δική του σειρά βιβλίων: Ο συγγραφέας έχει ήδη γράψει την συνέχεια του Πανικού, η οποία αναμένεται να κυκλοφορήσει στις ΗΠΑ στις αρχές του φθινοπώρου. Το βιβλίο, με τίτλο The Enchanters, θα έχει βασικό θέμα του το θάνατο της Μέριλιν Μονρόε και τις σχέσεις της με τους Κένεντι.
Ο Πανικός ξεκινάει 28 χρόνια μετά το θάνατο του Ότας. Ο πρωταγωνιστής βρίσκεται φυλακισμένος στο κελί 2607 του Καθαρτηρίου Διεστραμμένων και βασανίζεται από τα θύματά του, μεταξύ των οποίων ο Μοντγκόμερι Κλιφτ, ο Τζον Κένεντι και η Μέριλιν Μονρόε. «Υπάρχει», γράφει, «ο Παράδεισος για τους καλούς, η Κόλαση για τους τερατωδώς Κακούς με κεφαλαίο κάπα. Κι υπάρχει και το Καθαρτήριο για τύπους σαν ελόγου μου – σαρκαστικά καθάρματα που επωφελήθηκαν από ’να διεστραμμένο σύστημα και προκάλεσαν καταστροφή» (Πανικός, σελ. 9). Μόνος δρόμος διαφυγής είναι η εξομολόγηση. Γραπτώς. Οι φύλακες τον εφοδίασαν με στιλό και χαρτί και ο Ότας αρχίζει την εξιστόρηση.
Παρά το μεταφυσικό σκηνικό, το εναρκτήριο κεφάλαιο δεν έχει το χαρακτήρα αφηγηματικής θεολογικής πραγματείας. Ο Ότας διαβεβαιώνει ότι «[ό]λα εκείνα τα θρησκευτικά σκατά που περιφρονούσα και παράκουγα έχουνε βγει αληθινά» (ό.π.), αλλά δεν υπάρχει μεταφυσικό βάθος στην αφήγηση. Οι πρώτες σελίδες προειδοποιούν τον αναγνώστη ότι το τριπάκι το οποίο ακολουθεί είναι απολαυστικό, αλλά –αλίμονο!– κολάσιμο.
Εκείνο που έχει σημασία είναι η αποδοκιμασία των πράξεων του Ότας, δηλαδή η «πώληση μπανιστηριού στην Αμερική» και η «δημιουργία της σημερινής αποκαλυπτικής κουλτούρας των μίντια» με τη συνεπαγόμενη κατάργηση της ιδιωτικότητας. Πράγματι, ο Ότας δεν σέβεται κανένα όριο: παγιδεύει τηλέφωνα, φωτογραφίζει παράνομα, επιδίδεται σε διαρρήξεις, αγοράζει και πουλάει πληροφορίες, διαδίδει εν γνώσει του ψευδείς φήμες, όλα φυσικά με το αζημίωτο. Το χάος με τον όγκο των πληροφοριών, αληθινών και ψευδών, που κατασκευάζει, συγκεντρώνει και διαδίδει θυμίζει και προοικονομεί τη σημερινή πραγματικότητα του διαδικτύου, τους «σημερινούς καυχησιάρηδες μπλόγκερ», που ο ήρωας του Ελρόι χλευάζει ήδη από τη δεύτερη σελίδα του βιβλίου «Κότες, χέστηδες, όλοι τους» (ό.π.).
Τυπικός ελροϊκός ήρωας, ο Ότας δεν έχει ενδοιασμούς για τίποτα. Καταστρέφει αθώους ή απαλλάσσει ενόχους χωρίς δεύτερες σκέψεις. Παραβιάζει με χαρακτηριστική άνεση τους δύο κανόνες που ο ίδιος έθεσε στον εαυτό του να μη δολοφονήσει κάποιον και να μη συνεργαστεί με κομμουνιστές. Ακόμα και οι καλές του πράξεις, όταν συμπλέει με το δίκαιο και το νόμο, γίνονται από φιληδονία ή από αίσθημα αυτοσυντήρησης. Έτσι συνεργάζεται με τον «ενάρετο» πλην αλκοολικό αρχηγό της Αστυνομίας, Ουίλιαμ Πάρκερ, για να εξοντωθεί το Confidential (στόχος που επιτυγχάνεται) και στην αποτυχημένη επιχείρηση να σταματήσουν τα γυρίσματα της «εφηβικής μούφας» του «Νικ» Ρέι με τον «Τζίμι» Ντιν. Ο Φρέντι δεν αλλάζει εσωτερικά, δεν εξελίσσεται. Μπορεί να διακρίνει το καλό από το κακό, ακολουθεί όμως το δρόμο που επέλεξε χωρίς παρεκκλίσεις, προσαρμοζόμενος στις συνθήκες και τους εκάστοτε συσχετισμούς δυνάμεων.
Η μετάφραση του Πανικού αποτελούσε διπλή πρόκληση: Στον φρενήρη ρυθμό της πρόζας του ο Ελρόι πρόσθεσε την εκζήτηση και την υπαινικτικότητα της ιδιολέκτου του Confidential. Με την ιδιόρρυθμη γλώσσα του βιβλίου ασχολείται και ο ίδιος ο συγγραφέας, που βάζει τον πρωταγωνιστή του να εξηγεί: «Σκέφτομαι και γράφω με αλγοριθμικές παρηχήσεις. Η γλώσσα πρέπει να τα χώνει, να βαράει με το βούρδουλα. Η γλώσσα προσβάλλοντας απελευθερώνει. Το Confidential μου το δίδαξε αυτό» (ό.π.).
Ο Μιχάλης Μακρόπουλος, σημαντικός μεταφραστής και συγγραφέας, ανέλαβε για δεύτερη φορά να μεταφράσει έργο του Ελρόι – το πρώτο ήταν η Θύελλα. Η έγνοια και η αγάπη του Μακρόπουλου για τη γλώσσα είναι γνωστή και φανερώνεται σε ό,τι καταπιάνεται. Κι ο Πανικός δεν αποτελεί εξαίρεση. Η δουλειά του Μακρόπουλου πάνω στην πρόζα του Ελρόι είναι σημαντική, καθώς βρήκε λύσεις στα πολλά προβλήματα που παρουσιάζει η ιδιόλεκτός του. Θα αναφέρω ένα μόνο παράδειγμα, που φανερώνει την επινοητικότητα και το γλωσσικό ένστικτο του Μακρόπουλου: μετέφρασε το Holyweird ως Λόλαγουντ! Πιο σημαντικό όμως είναι ότι οι αφηγηματικοί ρυθμοί του συγγραφέα αποδίδονται στη γλώσσα μας, επιτρέποντας στον έλληνα αναγνώστη να απολαύσει την ένταση, το χιούμορ και την ποίηση του πρωτότυπου.
Βιβλιογραφία
James Ellroy, Πανικός, μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, Αθήνα: Κλειδάριθμος 2022
James Ellroy, Τα σκοτάδια μου, μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, Αθήνα: Άγρα 2015
James Ellroy, Λευκή Τζαζ, μτφρ. και Επίμετρο Ανδρέας Αποστολίδης, Αθήνα: Άγρα 1999
James Ellroy, Αμερικάνικο Ταμπλόιντ, μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, Αθήνα: Άγρα 2005
Joshua Meyer, “Scarlet Fever: Communism, Crime, and Contagion in James Ellroy’s The Big Nowhere”, Clues 33 (2015), σελ. 40–50.
Steven Powell, Love Me Fierce In Danger: The Life of James Ellroy, Λονδίνο: Bloomsbury 2023
Steven Powell (επιμ.), The Big Somewhere. Essays on James Ellroy's Noir World, Λονδίνο: Bloomsbury 2020
Jonathan Walker, “James Ellroy as Historical Novelist”, History Workshop Journal 53 (2002), σελ. 181–204
