Το δεύτερο, με την ιδιότητά του ως υπουργός Ενέργειας και Βιομηχανίας, ήταν η εισαγωγή φυσικού αερίου στο ενεργειακό σύστημα της Ελλάδας, τόσο σε φυσική όσο και σε υγροποιημένη μορφή, από διαφορετικές πηγές.
Μια ζωή γεμάτη δράση
Με καταγωγή από το Μεσολόγγι, ο Αναστάσιος Πεπονής γεννήθηκε το 1924 στην Αθήνα και ήταν γιος του δικηγόρου Ιωάννη Πεπονή, γραμματέα του Εκτάκτου Στρατοδικείου στη «Δίκη των Έξι» και βιογράφου του Νικολάου Πλαστήρα. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και από το 1952 άρχισε να δικηγορεί.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα, στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (1941-44), συμμετείχε στην Αντίσταση ως μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιζομένων Νέων (ΠΕΑΝ) και του Εθνικού Συνδέσμου Ανωτάτων Σχολών (ΕΣΑΣ), ενώ διετέλεσε συντάκτης των αντιστασιακών εφημερίδων Δόξα και Μαχητής. Το 1951 εξελέγη γενικός γραμματέας και κατόπιν πρόεδρος της Νεολαίας της Εθνικής Προοδευτικής Ένωσης Κέντρου (ΕΠΕΚ) του Νικόλαου Πλαστήρα, αλλά διαγράφτηκε από το κόμμα επειδή αντιτάχθηκε στις θανατικές εκτελέσεις του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του. Το 1945 και από το 1950 έως το 1952 συνεργάστηκε με το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ), στο οποίο από το 1963 έως το 1965, επί κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου, διετέλεσε γενικός διευθυντής, προωθώντας την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στο ραδιόφωνο και ιδρύοντας τον πρώτο πειραματικό σταθμό τηλεόρασης στην Ελλάδα που αργότερα μετεξελίχθηκε στην ΕΡΤ. Σημειώνεται εδώ η γενναία στάση του Αναστασίου Πεπονή να μεταδώσει το μήνυμα καταγγελίας του Γεωργίου Παπανδρέου προς τον ελληνικό λαό, αντιτασσόμενος στο βασιλικό πραξικόπημα τον Ιούλιο 1965. Αμέσως μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967, ο Αναστάσιος Πεπονής συμμετείχε στην αντιδικτατορική οργάνωση ΕΚΔΑ (Εθνικό Κίνημα Δημοκρατικής Αντιστάσεως) και στην Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων (ΕΜΕΠ). Συνελήφθη και καταδικάστηκε από το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών. Αποφυλακίστηκε με την πρώτη μερική αμνηστία και συνέχισε τη δράση του. Εκτοπίστηκε δύο φορές, ενώ συνελήφθη άλλες δύο από την ΕΣΑ και κρατήθηκε σε αυστηρή απομόνωση.
Μετά τη Μεταπολίτευση, ο Αναστάσιος Πεπονής διετέλεσε μέλος του Δ.Σ. της Τράπεζας της Ελλάδος (1974) και, την περίοδο 1976-1977, ήταν μέλος του Συμβουλίου Επιμορφώσεως Δημοσίων Υπαλλήλων (ΣΕΔΥ). Από το 1977 μέχρι και το 2000 εκλεγόταν αδιαλείπτως βουλευτής Α΄ Αθηνών με το ΠΑΣΟΚ, ενώ διορίστηκε ευρωβουλευτής από τον Ιανουάριο έως τον Οκτώβριο του 1981. Συγκεκριμένα μάλιστα, υπήρξε ένας από τους 24 βουλευτές οι οποίοι διετέλεσαν ευρωβουλευτές χωρίς να έχουν εκλεγεί, το διάστημα που μεσολάβησε από την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ έως τη διενέργεια των πρώτων εκλογών για την ανάδειξη των ελλήνων ευρωβουλευτών.
Ο Αναστάσιος Πεπονής ανέλαβε κυβερνητικό αξίωμα για πρώτη φορά το 1981, με το σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, ως υπουργός Βιομηχανίας και Ενέργειας. Έκτοτε συμμετείχε σταθερά στις περισσότερες κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου. Στη μακρά πολιτική του διαδρομή, ανέλαβε την ευθύνη πολλών υπουργείων (Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας, Προεδρίας, Δικαιοσύνης, Υγείας και Πρόνοιας) καταλείποντας σημαντικό έργο. Επίσης, έχει πολύ πλούσιο συγγραφικό έργο.
Το 2022, έντεκα χρόνια μετά το θάνατό του, η Ολομέλεια του ΑΣΕΠ, με μια ιστορική ομόφωνη απόφασή της, ονόμασε την αίθουσα συνεδριάσεών της σε «Αίθουσα Αναστασίου Πεπονή», ως έμπρακτη αναγνώριση του μεταρρυθμιστικού έργου του.
Πρόκειται για μια σπάνια περίπτωση ταύτισης ενός θεσμού με ένα πρόσωπο, που άλλαξε ριζικά το πλαίσιο της στελέχωσης της δημόσιας διοίκησης στην Ελλάδα και αναγνωρίζεται καθολικά τόσο από το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων, όσο και από την ίδια την κοινωνία.
Ο ενεργειακός τομέας
Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να καταθέσω την προσωπική μου μαρτυρία σχετικά με τον ρόλο που ο Αναστάσιος Πεπονής διαδραμάτισε στην αναβάθμιση του ενεργειακού τομέα στην Ελλάδα. Δευτερευόντως, στην απόφασή μου να επιστρέψω στην Ελλάδα, εγκαταλείποντας το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Ο Αναστάσιος Πεπονής, με την ιδιότητά του ως υπουργός αρμόδιος για την ενεργειακή πολιτική, διαπραγματεύθηκε το 1987-1988 και συμφώνησε την εισαγωγή του φυσικού αερίου στην Ελλάδα και ξεκίνησε το αντίστοιχο έργο. Και όχι μόνο την εισαγωγή φυσικού αερίου από τη Σοβιετική Ένωση, αλλά και, για λόγους διαφοροποίησης των πηγών, την εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου από την Αλγερία, με τη δημιουργία κατάλληλων εγκαταστάσεων στη νήσο Ρεβυθούσα. Η επένδυση αυτή στη Ρεβυθούσα διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο σήμερα όχι μόνο στην αγορά ενέργειας στην Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Ήταν το 1986 όταν, τελειώνοντας την στρατιωτική μου θητεία, ετοιμαζόμουν να επιστρέψω στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και να συνεχίσω την ακαδημαϊκή μου σταδιοδρομία. Εντελώς τυχαία, επιστρέφοντας μια μέρα από το Γενικό Επιτελείο Στρατού, στο Χολαργό, όπου είχα μετατεθεί από τη Λάρισα για να υπηρετήσω τις τελευταίες ημέρες της θητείας μου, συναντώ στο δρόμο τον Πλάτωνα Τήνιο, ο οποίος μου πρότεινε να συναντήσω το νέο τότε οικονομικό επιτελείο, δηλαδή τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας Κώστα Σημίτη και τον υφυπουργό Γιάννο Παπαντωνίου. Μου έκλεισε μάλιστα αμέσως και τη σχετική συνάντηση.
Πράγματι, την επόμενη μέρα πήγα στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Μου εξήγησαν ότι έφτιαχναν ένα οικονομικό επιτελείο και με χαρά θα με ενέτασσαν σ’ αυτό. Εξηγώ εγώ «έχω πάρει άδεια ενός έτους από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, λήγει σε μερικές μέρες, δεν είναι εύκολο να παρατείνω», εκείνοι επέμειναν, «ζήτησε έναν δεύτερο χρόνο», ρωτάω εγώ «τι σας πιέζει τώρα;». Και μου εξηγούν: «Πρόκειται η Ελλάδα να φέρει φυσικό αέριο από τη Σοβιετική Ένωση και εμείς δεν γνωρίζουμε τα ενεργειακά οικονομικά. Εσύ, από το βιογραφικό σου προκύπτει ότι έχεις την εμπειρία, και σκεφτόμαστε μήπως θα μπορούσες να το καλύψεις αυτό». Θυμίζω, 1986, κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, υπουργός Εθνικής Οικονομίας Κωνσταντίνος Σημίτης, υπουργός Ενέργειας Αναστάσιος Πεπονής.
Επιφυλάχθηκα να το διερευνήσω, αλλά άρχισε να με θέλγει η ιδέα. Πάντα ήθελα να κάνω και οικονομική πολιτική, να πλησιάσω το policy-making παράλληλα με την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Θεώρησα ότι έπρεπε τουλάχιστον να το δοκιμάσω και δέχτηκα την πρόταση, υπό την προϋπόθεση (α) να συμφωνήσει η σύζυγός μου Λίνα, η οποία ακολουθούσε και αυτή ακαδημαϊκή σταδιοδρομία στο Ηνωμένο Βασίλειο και (β) να συμφωνήσει το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης να μου παράσχει άδεια για έναν ακόμη χρόνο. Με μεγάλη δυσκολία, είναι αλήθεια, έπεισα και την Λίνα και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και έλαβα τον πολυπόθητο πρόσθετο χρόνο!
Η διαπραγμάτευση του φυσικού αερίου
Από τα πιο συναρπαστικά πράγματα που έζησα τότε ήταν η εμπλοκή μου στη συμφωνία για τον αγωγό φυσικού αερίου, με τον αείμνηστο Αναστάσιο Πεπονή, όπου πήγαμε στη Μόσχα, λίγο προτού καταρρεύσει το τότε καθεστώς Γκορμπατσώφ, για να συμφωνήσουμε τους όρους προμήθειας του αγωγού φυσικού αερίου στην Ελλάδα.
Ο Αναστάσιος Πεπονής ήταν ένας άνθρωπος αυστηρός, σοφός, αλλά συνάμα και ευχάριστος, με υψηλή αίσθηση του χιούμορ. Με αποδέχθηκε ως εκπρόσωπο του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, με εμπιστεύτηκε απόλυτα και με αντιμετώπισε ως πολύ στενό του συνεργάτη: απόδειξη ότι, όταν δημιούργησε τη Δημόσια Επιχείρηση Φυσικού Αερίου, την ΔΕΠΑ, με όρισε αντιπρόεδρο, με πρόεδρο τον πολύ στενό του συνεργάτη και σύμβουλο, Χρίστο Βερελή.
Θα αφηγηθώ κι ένα περιστατικό, χαρακτηριστικό αυτής της εμπειρίας. Ήμασταν στη Μόσχα για τις διαπραγματεύσεις όταν επικεφαλής της Gazprom ήταν ο ισχυρός άνδρας (μετέπειτα και πρωθυπουργός) Βίκτορ Τσερνομίρντιν. Να πω ότι ήμασταν, τότε, αν δεν απατώμαι, η πρώτη αποστολή χώρας που ανήκε στο ΝΑΤΟ, που μας έδειξαν έναν σταθμό πυρηνικής ενέργειας της ΕΣΣΔ. Ήταν, θυμάμαι, η αίθουσα ελέγχου ενός σταθμού πυρηνικής ενέργειας στη Μόσχα, που ήλεγχε όλη την ηλεκτρική ενέργεια στη Σοβιετική Ένωση, σ’ ένα χάρτη με κουκκίδες που έδειχνε όλους τους σταθμούς ανά την επικράτεια: «Είσαστε η πρώτη αποστολή χώρας του ΝΑΤΟ που βλέπετε αυτό το σταθμό».
Θυμάμαι λοιπόν ότι στο τραπέζι, εγώ μιλούσα γενικώς, οπότε έρχεται η γραμματεύς του Πεπονή –η Ελένη Μίζη– και μου λέει: «σας θέλει ο υπουργός, θέλει κάτι να σας πει». Και μου λέει ο Αναστάσιος Πεπονής: «Σε αυτό το τραπέζι, κύριε Στουρνάρα, μιλάει το κράτος με το κράτος. Εκτιμώ πάρα πολύ τις γνώσεις σας, αλλά αυτή τη στιγμή το ελληνικό κράτος είμαι εγώ. Ό,τι θέλετε, θα το λέτε στο αυτί μου και θα το λέω εγώ!» Αυτολεξεί!
Ο Αναστάσιος Πεπονής, αν και μη ειδικός, καταλάβαινε απόλυτα τη σημασία της ένταξης του φυσικού αερίου στο ενεργειακό σύστημα της Ελλάδας, όπως καταλάβαινε απόλυτα και τις αγωνίες του οικονομικού επιτελείου (Σημίτη, Παπαντωνίου) για τα οικονομικά αυτού του έργου. Τι σημαίνει δηλαδή για την οικονομία το να εισάγουμε φυσικό αέριο. Τι θα κοστίσει και ποιο θα είναι το όφελος. Ο Αναστάσιος Πεπονής με ενέταξε αμέσως και στην ομάδα οικονομολόγων και άλλων ειδικών του υπουργείου Ενέργειας και της ΔΕΠ (Δημόσιας Επιχείρησης Πετρελαίου), υπό τον αείμνηστο Γιάννη Σαμουηλίδη, με τον Γιάννη Δεσύπρη, τον Γιώργο Αθανασόπουλο, τον Νίκο Βασιλάκο (μετέπειτα γενικό γραμματέα του υπουργείου Ενέργειας και Βιομηχανίας), όπου και εκπονήσαμε την πρώτη μελέτη σκοπιμότητας του Φυσικού Αερίου. Μετά τη διακυβερνητική συμφωνία, ήταν απαραίτητη η μελέτη σκοπιμότητας. Πού πρέπει να διοχετευθεί το φυσικό αέριο; Να μπει στον οικιακό τομέα, ή/και στη βιομηχανία; Να μπει στη ΔΕΗ; Και σε ποιες αναλογίες; Τότε, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δεν χρησιμοποιούσε investment bankers ούτε διεθνείς συμβούλους, consultants. Τα κάναμε όλα μόνοι μας!
Έτσι, λοιπόν, ξεκίνησα τη σταδιοδρομία μου στην Ελλάδα. Και πρέπει να πω ότι μου άρεσε πολύ αυτό που έκανα, γι’ αυτό και μη σας εκπλήσσει ότι, όταν έληξε το 1987 το sabbatical που είχα πάρει από την Οξφόρδη, δεν δίστασα και παραιτήθηκα. Και η σύζυγός μου, Λίνα, επέστρεψε και αυτή στην Ελλάδα.
Με την εισαγωγή φυσικού αερίου προχωρήσαμε πολύ γρήγορα. Υπό την καθοδήγηση του Αναστασίου Πεπονή και με τη συμφωνία του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, προχώρησε πολύ γρήγορα η συμφωνία με τη Ρωσία για την εισαγωγή φυσικού αερίου αλλά και με την Αλγερία για την εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου (ήταν επιθυμητή από τότε η διαφοροποίηση των πηγών). Στη ΔΕΠΑ, όπου, όπως ανέφερα, ήμουν ήδη αντιπρόεδρος με πρόεδρο τον Χρίστο Βερελή, προχώρησε επίσης πολύ γρήγορα η υλοποίηση του έργου, ενώ ξεκίνησε και η κατασκευή του σταθμού αποθήκευσης του υγροποιημένου φυσικού αερίου στη νήσο Ρεβυθούσα.
Ιδιαιτέρως στις σημερινές συνθήκες, η επένδυση στη νήσο Ρεβυθούσα για την υποδοχή υγροποιημένου φυσικού αερίου, η οποία εν πολλοίς πιστώνεται στον Χρίστο Βερελή, αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Ο Χρίστος Βερελής επέλεξε τη Ρεβυθούσα και έπεισε τους τοπικούς παράγοντες της ευρύτερης περιοχής να αποδεχτούν την ανάπτυξη των εγκαταστάσεων αποθήκευσης και επαναχρησιμοποίησης του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και, τέλος, παρά την αντίθετη γνώμη τότε των Σοβιετικών –που υποστήριζαν ότι δεν υπήρχε λόγος αφού οι ποσότητες του δικού τους φυσικού αερίου θα κάλυπταν όλες τις ανάγκες στο μέλλον– επέλεξε τη μέγιστη υποδομή αποθήκευσης. Η επιλογή αυτή δικαιώνεται με τον πλέον εντυπωσιακό τρόπο στις μέρες μας.
Η Ρεβυθούσα είναι μικρό νησί του Σαρωνικού κόλπου, μη κατοικημένο, με έκταση 0,18 τετραγωνικά χιλιόμετρα, 500 μέτρα νοτίως της ακτής Αγίας Τριάδας, του κόλπου της Πάχης Μεγάρων.
Στην περιοχή λειτουργεί Τερματικός Σταθμός Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (ΥΦΑ), που αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εθνικές υποδομές της Ελλάδας. Είναι μια από τις τρεις πηγές τροφοδοσίας του Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου και ένας από τους δέκα αντίστοιχους σταθμούς που λειτουργούν σήμερα σε όλο το χώρο της Μεσογείου και της Ευρώπης. Εκεί εκφορτώνονται και παραλαμβάνονται φορτία φυσικού αερίου σε υγρή μορφή που φθάνουν στη χώρα με δεξαμενόπλοια. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο αποθηκεύεται σε δύο δεξαμενές, συνολικής χωρητικότητας 130.000 κ.μ. Στη συνέχεια, στις ειδικές εγκαταστάσεις της μονάδας μετατρέπεται σε αέριο και τροφοδοτεί το Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου. Τον Οκτώβριο του 2007, ο ΔΕΣΦΑ ολοκλήρωσε τις εργασίες αναβάθμισης του Τερματικού Σταθμού Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (ΥΦΑ) Ρεβυθούσας πραγματοποιώντας μια από τις σημαντικότερες επενδύσεις για την ενεργειακή υποδομή της χώρας. Με την αναβάθμιση, ο σταθμός μπορεί πλέον να παραλαμβάνει και να επεξεργάζεται τριπλάσιες ποσότητες φυσικού αερίου και να τροφοδοτεί το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς με 5,2-5,3 δισεκατομμύρια κ.μ. ετησίως. Συγκεκριμένα, το έργο περιελάμβανε την επέκταση των υποδομών και την ενίσχυση του εξοπλισμού ώστε να αυξηθεί η δυναμικότητα αεριοποίησης του σταθμού σε 1.000 κ.μ. φυσικού αερίου ανά ώρα, από 271 κ.μ. ανά ώρα.
Η Ρεβυθούσα μπορεί να υποδεχθεί φορτία από τη θάλασσα. Στη συνέχεια, το LNG υγροποιείται και παίρνει αέρια μορφή. Έπειτα μέσω αγωγών διαχέεται στο δίκτυο της Ελλάδας αλλά και σε κοντινές ευρωπαϊκές χώρες.
Η εισβολή της Ρωσίας και η ενεργειακή κρίση έχουν αλλάξει τα δεδομένα, με σημαντική αύξηση του αριθμού των δεξαμενόπλοιων αλλά και του όγκου υγροποίησης του LNG, καθιστώντας δυνητικά την Ελλάδα τον βασικό υποδοχέα φορτίων LNG για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
