Λογοτεχνία

O θάνατος της Τζόαν Ντίντιον σηματοδοτεί το τέλος της Νέας Δημοσιογραφίας, μιας τάσης που άκμασε παράλληλα με την ακμή των περιοδικών που τη φιλοξένησαν και την ενθάρρυναν και ευτύχησε να έχει εκπροσώπους προσωπικότητες όπως ο Τρούμαν Καπότε, ο Γκορ Βιντάλ – και, ασφαλώς, η εκλιπούσα. Το κείμενο του Δημήτρη Δουλγερίδη που ακολουθεί, γράφτηκε το 2016 και δημοσιεύτηκε στο τεύχος του Books’ Journal #67, του Ιουνίου εκείνης της χρονιάς, ως κριτική στη βιογραφία της συγγραφέα που υπέγραφε ο Tracy Daugherty. Το αναδημοσιεύουμε εδώ και το συστήνουμε ως το πληρέστερο κείμενο στα ελληνικά για τη συγγραφέα - καθρέφτη της Αμερικής, τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. [TBJ]

Patricia Highsmith, Tage - und Notizbücher, επιμέλεια: Anna von Planta με τη στενή συνεργασία των Fr. Kohl, K. Hertzsch, M. Hesse, M. Hertle, επίμετρο: Joan Schenkar, μετάφραση: M. Waltz, pociao, A.-N. Kroll, M. Hertle, P. Torberg, Diogenes, Zürich 2021, 1376 σελ. 

Patricia Highsmith, Kάρολ, με έναν επίλογο της συγγραφέως, μετάφραση από τα αγγλικά: Θοδωρής Τσαπακίδης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2015, 428 σελ.

Είναι η ώρα να αρχίσουμε να ξανασυζητούμε για την Πατρίσια Χάισμιθ, χωρίς να μας δεσμεύει η φιλολογική προσέγγιση γι’ αυτήν, η κωδικοποίηση της ιδιότητάς της ως συγγραφέα αστυνομικών αφηγημάτων. Μας διευκολύνει η έκδοση για πρώτη φορά σε έναν ογκώδη τόμο επιλεγμένων αποσπασμάτων από τα Σημειωματάρια και τα Ημερολόγια της συγγραφέως – στην Ευρώπη αρχίζουν να κυκλοφορούν αυτές τις μέρες. Η Χάισμιθ ξεκινά σαν ένα άγουρο κορίτσι από το Τέξας, που χάνεται στους λαβυρίνθους της μητρόπολης, του μυαλού και των συναισθημάτων της, για να εξελιχθεί σε μια μεγάλη συγγραφέα και να καταλήξει «δύστροπη» γηραιά κυρία. Όποιος ανατρέξει στα Ημερολόγια και Σημειωματάρια ανακαλύπτει, έστω ένα μέρος, της αυθεντικής Χάισμιθ, με όλες τις αντιφάσεις του χαρακτήρα της και της μοναδικής προσωπικότητάς της, σκληρής και ταυτόχρονα ευάλωτης. [ΤΒJ]

Philip Roth, Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή, μετάφραση από τα αγγλικά: Τρισεύγενη Παπαϊωάννου, Πόλις, Αθήνα 2013, 440 σελ.

Ο Φίλιπ Ροθ μεταφέρει τη δράση της ιστορίας του στα σκοτεινά χρόνια του μακαρθισμού. Ο κεντρικός ήρωας, πρώην εργάτης που έγινε ηθοποιός με απήχηση, κομμουνιστής, στρατευμένος στον αγώνα για μια νέα κοινωνία, βρίσκεται στη μαύρη λίστα, αδυνατεί να βρει δουλειά και νιώθει αποτυχημένος. Η γυναίκα του, επίσης διάσημη ηθοποιός, τον καταγγέλλει ως κατάσκοπο της Σοβιετικής Ένωσης, και το προσωπικό δράμα της σχέσης τους μετατρέπεται σε εθνικό σκάνδαλο. Πώς ξαναδιαβάζεται σήμερα ένας πάντα αγαπημένος συγγραφέας; [ΤΒJ]

Μαξίμ Γκόρκι, Οι Αρταμάνοφ, μετάφραση από τα ρωσικά: Άρης Αλεξάνδρου, Πατάκη, Αθήνα 2018, 525 σελ.

Φιοντόρ Ντοστογιέβσκη, Έγκλημα και τιμωρία, μετάφραση από τα ρωσικά: Άρης Αλεξάνδρου, Γκοβόστη, Αθήνα 2014, 896 σελ.

Φιοντόρ Ντοστογιέβσκη, Οι δαιμονισμένοι, μετάφραση από τα ρωσικά: Άρης Αλεξάνδρου, Γκοβόστη, Αθήνα 2014, 784 σελ.

Τα ρωσικά ήταν η μητρική (κυριολεκτικά) γλώσσα του Άρη Αλεξάνδρου. Ο Αριστοτέλης Βασιλειάδης (αυτό ήταν το πραγματικό του όνομα), γιος Έλληνα εμπόρου και εσθονικής καταγωγής Ρωσίδας, γεννήθηκε στο Πέτρογκραντ και ήρθε στην Ελλάδα έξι χρονών· έτσι πήγε στην πρώτη δημοτικού χωρίς να ξέρει λέξη ελληνικά. Μια πρώτη λοιπόν παρατήρηση είναι ότι είχε άριστη γνώση της ρωσικής, της γλώσσας του πρωτοτύπου όσον αφορά τις μεταφράσεις του Γκόρκι, του Ντοστογιέφσκι, του Τσέχοφ κ.λπ. Είναι, όμως, επίσης αξιοσημείωτο το ότι απέκτησε τόσο καλή αίσθηση, αντίληψη και γνώση των ελληνικών, ώστε να δώσει εξαιρετικές μεταφράσεις, ποιήματα και το Κιβώτιο, μυθιστόρημα από τα σημαντικότερα της μεταπολεμικής ελληνικής πεζογραφίας. Προσωπικά ως μεταφραστής πιστεύω ότι εν τέλει πιο σημαντικό είναι να γνωρίζεις άριστα τη γλώσσα προορισμού, τη γλώσσα προς την οποία μεταφράζεις, παρά τη γλώσσα του πρωτοτύπου. Προφανώς κινδυνεύεις να κάνεις λάθη και παρανοήσεις, αν δεν καταλαβαίνεις καλά το πρωτότυπο, ή ακόμα πιθανότερο να προδώσεις το ύφος· από την άλλη, αν δεν χειρίζεσαι καλά τη γλώσσα προορισμού, εν προκειμένω τα ελληνικά, θα προκύψει αναπόφευκτα ένα κακό βιβλίο, ανεξαρτήτως πρωτοτύπου, κάτι που θα είναι προφανώς αντικειμενικά εις βάρος του κειμένου και του συγγραφέα του.

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΒΟΟΚS' JOURNAL - τχ. 99

Μαξίμ Γκόρκι, Οι Αρταμάνοφ, μετάφραση από τα ρωσικά: Άρης Αλεξάνδρου, Πατάκη, Αθήνα 2018, 525 σελ.

Λίγο μετά τα είκοσι, μεταφράζει για τον Γκοβόστη από τα αγγλικά και (δευτερευόντως) από τα ρωσικά. Όπως εύστοχα έχει πει ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, ο Άρης Αλεξάνδρου ως δεσμώτης είναι ελεύθερος δημιουργός και ως «ελεύθερος» πολίτης δέσμιος της μετάφρασης. ^[1]

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΒΟΟΚS' JOURNAL - τχ. 99

Η ταύτιση του Άρη Αλεξάνδρου σε μεγάλο βαθμό με το Κιβώτιο και τις μεταφράσεις από Ρώσους συγγραφείς συχνά αφήνει στη σκιά την υπόλοιπη μεταφραστική θητεία του. Πρόκειται για μεταφραστή πάνω από 60 τίτλων, ο οποίος, πάνω από 60 χρόνια μετά την κορύφωση της μεταφραστικής του παραγωγής, παραμένει ορατός μέσω ανατυπώσεων και εμπλουτισμένων επανεκδόσεων όσο κανείς της γενιάς του στα κεντρικά βιβλιοπωλεία. Εκτός από τις γνωστές σε οποιονδήποτε αναγνώστη μεταφράσεις των μειζόνων (τεσσάρων) έργων του Ντοστογιέφσκι είναι υπεύθυνος για την επανεγγραφή έργων του  Τουργκένιεφ, του Τολστόι, του Γκόρκι, του Τσέχοφ, του Έρενμπουργκ, της Αχμάτοβα, του Μαγιακόφσκι, αλλά και του Ο’Νιλ, του Λώρενς, της Περλ Μπακ, του Λιούις, του Ουάιλντ, του Κίπλινγκ, του Φώκνερ, του Στάινμπεκ, του Λόντον, του Σω, του Κάλντγουελ, της Καρλάυλ, όπως και του Βολταίρου, του Αραγκόν, του Σεμπρούν, του Μαλρώ και του Μπαλζάκ (στα στερνά του). Κι ακόμα είναι μεταφραστής του Πετρωνίου, του Τσβάιχ (από διάμεση γλώσσα), ποικίλων ποιημάτων και πολλών εγκυκλοπαιδικών έργων και βιογραφιών, μεταξύ άλλων. Σχεδόν τα μισά του μεταφράσματα κυκλοφορούν επανεκδομένα σήμερα. Ωστόσο (ή μάλλον εδώ και χρόνια), ο Αλεξάνδρου είναι πολύ λιγότερο γνωστός και πολύ λιγότερο παρών σε κεντρικά βιβλιοπωλεία για τις μεταφράσεις του Ντ.Χ. Λώρενς (τον οποίο πρωτοεισάγει), του Ευγένιου Ο’Νιλ, της Περλ Μπακ, του Κίπλινγκ και του Όσκαρ Ουάιλντ σε σχέση με τους συγγραφείς που έγραψαν στη (σχεδόν) μητρική του γλώσσα, τα ρωσικά.

Με τα λόγια του Δημήτρη Ραυτόπουλου: «Δεν μπορούμε να δούμε στο μεταφραστικό έργο του Αλεξάνδρου ένα “σχέδιο” ή πρόγραμμα προσωπικό. Ούτε οι συνθήκες οι γενικές ούτε η εκδοτική μας πραγματικότητα επέτρεπαν κάτι τέτοιο».^[2] Τα πρώτα του χρόνια ως μεταφραστή αφορούν έργα γραμμένα στα αγγλικά, η έξοδός του στο στίβο του μεταφραστικού βιοπορισμού (με τη μεσολάβηση του Ρίτσου) και οι πρώτες δουλειές του στον Γκοβόστη είναι κυρίως εκ του αγγλικού. Σχεδόν όλη η πρώτη μεταφραστική του περίοδος αφορά εισαγωγές αγγλόφωνων συγγραφέων. Η δεκαετία του 1940 είναι, εξάλλου, μια περίοδος που η αγγλομάθεια δεν είναι αυτονόητη όσο σήμερα. Υπάρχουν λοιπόν κάπως διακριτές περίοδοι στο μεταφραστικό έργο του^[3] και αξίζει να έχουμε στο μυαλό μας και την ηλικία του: λίγο μετά τα είκοσι μεταφράζει για τον Γκοβόστη από τα αγγλικά και (δευτερευόντως) από τα ρωσικά. Όπως εύστοχα έχει πει ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, ο Άρης Αλεξάνδρου ως δεσμώτης είναι ελεύθερος δημιουργός και ως «ελεύθερος» πολίτης δέσμιος της μετάφρασης. Τα περισσότερα έργα από τα αγγλικά τα μεταφράζει, λοιπόν, λίγο μετά τα είκοσί του χρόνια. Τα πρώτα δέκα χρόνια της μεταφραστικής του θητείας δεσπόζουν οι εκ του αγγλικού εκδόσεις. Έπειτα, λίγο μετά τα τριάντα του, ακολουθεί η κυκλοφορία των γνωστών μεταφράσεων μειζόνων έργων του Ντοστογιέφσκι και άλλων ρώσων συγγραφέων. Η θητεία του στον Γκοβόστη κορυφώνεται στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Γύρω στα σαράντα του έχει ολοκληρώσει το μεγαλύτερο μέρος του μεταφραστικού του έργου. Τα τελευταία χρόνια περιορίζει την ποσότητα και στρέφεται σε μεταφράσεις από τη γαλλική, όντας σαφώς και πιο επιλεκτικός, όπως μαρτυρά το αρχείο του.

Κατά μια έννοια, που σήμερα μοιάζει παράδοξη, περισσότερο αποτελεί πρώτο εισηγητή του Ο’Νιλ,^[4] παρά του Ντοστογιέφσκι στην Ελλάδα. Ούτε εισάγει αποκλειστικά συγγραφείς, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, oύτε προηγείται πάντα (Ντοστογιέφσκι –όχι πολλά έργα–, Γκόρκι, Τσέχοφ, Ουάιλντ π.χ. είχαμε ήδη μεταφρασμένους σε αυτοτελείς εκδόσεις και σε σελίδες περιοδικών και εφημερίδων, συχνά από διάμεσες γλώσσες). Αν με έναν συγγραφέα (με περιπετειώδη εκδοτική πορεία στην Ελλάδα) είχε μεταφραστική εμμονή και ξέρουμε ότι αλληλογραφεί συστηματικά, βάζοντας σε κίνδυνο και την περιουσία του την ίδια, αυτός είναι ο Έρενμπουργκ.

Υπάρχει αναλογία με τη θητεία προηγούμενων συγγραφέων, όπως ο Παπαδιαμάντης π.χ., που είναι πρώτα μεταφραστής (προς βιοπορισμόν) και έπειτα πεζογράφος πρωτότυπων έργων. Και υπάρχει σύνδεση με τους δεκάδες (ιδίως αριστερών φρονημάτων) αναγκαστικά πολλές φορές ζώντες από τη μετάφραση και αναγκαστικά ζώντες από την πένα τους, που δραστηριοποιήθηκαν στο χώρο αυτό συχνά ελλείψει άλλης προοπτικής τα χρόνια μεταξύ εμφυλίου και χούντας. Και για να μείνουμε στην εποχή του, από άλλο μετερίζι ο Αλέξανδρος Κοτζιάς μεταφράζει επίσης δεκάδες βιβλία, από πολλές κουλτούρες, αν όχι γλώσσες, αφετηρίας, για τα προς το ζην.

Η ανάδυση του μεταφραστή

Αρκετά πρόσφατα, την τελευταία δεκαετία, παλαιότερες μεταφράσεις έχουν αρχίσει και κυκλοφορούν ξανά, ανατυπωμένες και επιμελημένες. Πρόκειται κυρίως για μεταφράσματα που κυκλοφόρησαν στους ογκώδεις τόμους της σειράς «Βασική βιβλιοθήκη της παγκόσμιας κλασσικής λογοτεχνίας», που εκδίδεται από τις εκδόσεις Αφοί Συρόπουλοι και Κ. Κουμουνδουρέας, επιχείρησης τελείως διαφορετικής σε σχέση με τον Γκοβόστη, ειδικευμένης στη διάθεση κυρίως εγκυκλοπαιδικών ή εκλαϊκευτικών πολύτομων έργων μέσω πλασιέ. Ο Αλεξάνδρου έχει συνεργαστεί ξανά με τον Κουμουνδουρέα σε τόμους του γνωστού εκείνη την εποχή (κι ακόμα παρόντος σε παλαιές βιβλιοθήκες) πολύτομου έργου του Will Durant, Ιστορία του Παγκόσμιου Πολιτισμού, και σχεδιάζει στα στερνά του μια Ιστορία της Ελλάδας μέσω της γελοιογραφίας. Η σειρά αυτή αρχίζει φιλόδοξα το 1959 (και μάλλον απότομα τελειώνει). Οι τέσσερις (συν ένας) τόμοι συστεγάζουν παλαιότερους και σύγχρονους κλασικούς: Θερβάντες, Βολταίρο, Φλωμπέρ, Ζιντ, Φώκνερ, Γκόρκι και πολλούς ακόμα.^[5] Ο Αλεξάνδρου συμμετέχει στο εγχείρημα με μεταφράσεις από τρεις γλώσσες (Φώκνερ, Λιούις, Γκόρκι, Βολταίρο). Σε έναν τόμο συνυπάρχουν μεταφράσματα του Πέτρου Χάρη και του Άρη Αλεξάνδρου. Η συστέγαση ετερόκλητων κειμένων, συγγραφέων, γλωσσών προέλευσης και μεταφραστών είναι χαρακτηριστική για τον κόσμο της μαζικής στόχευσης και της τυχαιότητας. Έπειτα από λίγα χρόνια, το 1964, προστίθεται ένας ακόμα τόμος, που περιλαμβάνει Μωπασάν, Τσέχοφ και Τολστόι, πάλι σε μεταφράσεις Αλεξάνδρου, οι οποίες επανακυκλοφόρησαν την τελευταία δεκαετία.

Έχει ενδιαφέρον, λοιπόν, πέρα από τα κυκλοφορούντα και εξαντλημένα βιβλία του Γκοβόστη, ότι τα τελευταία χρόνια βγαίνει στο αφρό, εκτός από τη διαρκή επαναφορά στα μείζονα πεζά και ποιητικά και την ανάδειξη ελασσόνων δοκιμιακών έργων του και επιστολών του, η διάσταση του Αλεξάνδρου ως μεταφραστή. Πλάι στον Ντοστογιέφσκι, τον Τουργκένιεφ και στον Σεμπρούν, πέρα από τις επανεκδόσεις του Γκοβόστη, πωλούνται ευρέως και κρίνονται ευμενώς τα θαμμένα για χρόνια μεταφραστικά επιτεύγματα του Αλεξάνδρου. Έχουν ξανακυκλοφορήσει αυτοτελώς έργα που θεωρούνταν χαμένα όπως το ενδιαφέρον και λογοκριμένο φορτισμένο ιδεολογικά, Σιδερένιο Τακούνι (Γκοβόστης 2012) του 1946, που σωζόταν μόνο σε χειρόγραφο, αλλά και μεταφράσεις από τη δεμένη σειρά Κουμουνδουρέα: Τσέχοφ (Γκοβόστης 2012), Μωπασάν (Γκοβόστης 2013) αλλά και της Άννας Καρένινα (Άγρα 2010), και πολύ πρόσφατα του Γκόρκι (Πατάκη 2018), πλαισιωμένο με πολύ ενδιαφέρον επίμετρο του Γιώργου Τσακνιά, προερχόμενες από τους αγνοημένους ώς πρόσφατα τόμους Συρόπουλου-Κουμουνδουρέα, που είναι προσιτοί μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία.

Σύμφωνα με την αινιγματική παιγνιώδη μαρτυρία του ίδιου σε έρευνα της Επιθεώρησης Τέχνης για την κρίση του βιβλίου στις αρχές του 1964, που παρατίθεται στο επίμετρο της πρόσφατης έκδοσης των Αρταμάνοφ, έχουμε ένα σκηνικό όχι ιδιαίτερα τιμητικό για το επάγγελμά του. Γράφει ο Αλεξάνδρου:

Προς το παρόν, ο μόνος τρόπος να «προστατεύσουμε τη δουλειά μας απέναντι στους επιχειρηματίες του βιβλίου» είναι να γίνουμε εκδότες. Φυσικά, η πρότασή μου έχει δύο βασικά μειονεκτήματα: Πρώτον χρειαζόμαστε χρήματα που δεν έχουμε. Δεύτερον, αν γινόμουνα ποτέ μου εκδότης, θα έπαυα να μεταφράζω και θα κατέφευγα στους «νέους και ανεύθυνους μεταφραστές» αναλαμβάνοντας επωνύμως την «επιμέλεια» της μεταφράσεως, όπως κάνουν και τώρα μερικές «λογοτεχνικές φίρμες» οι οποίες ‒πράγμα γνωστό σε όλους εκτός από το «απροστάτευτο» κοινό‒ μια και μόνη σχέση έχουν με τον εκδότη τους: Εισπράττουν το αντίτιμο για την μέσω του ονόματός των διαφήμιση του εμπορεύματος, όπως παλιότερα διαφημίζανε τα σιγαρέτα Καραβασίλη ο Ξενόπουλος και η Κοτοπούλη κι όπως διαφημίζει σήμερα τον Παπαστράτο η Τζέιν Μάνσφιλντ.

Περιγράφεται εδώ με ειρωνεία και με ενάργεια ένας πιεστικός για τους μεταφραστές κόσμος, που λόγω της έλλειψης οργανωμένης βιβλιογραφίας (όπως στον 19o αιώνα, χάρη στην ομάδα Ηλιού-Πολέμη, ή στα πρόσφατα χρόνια, χάρη στο διαδίκτυο) είναι ακόμα ερευνητικά ανεξερεύνητος.

Μια ιστορία της μετάφρασης

Είναι λοιπόν ακόμα ανοιχτό θέμα η ανασύνθεση του μεταφραστικού κόσμου του Άρη Αλεξάνδρου, παρά τη σχετική έλλειψη τεκμηρίων για τις πρώτες τρεις δεκαετίες της μεταφραστικής του δραστηριότητας στο πλούσιο αρχείο του στο ΕΛΙΑ (το οποίο, όπως είναι αναμενόμενο, περιλαμβάνει υλικό κυρίως από τα τελευταία χρόνια της ζωής του).^[6] Yπάρχει σίγουρα ο Αλεξάνδρου-εξαίρεση του κανόνα, ο μεταφραστής με την πυγμή, κυρίως των τελευταίων χρόνων της σύντομης ζωής του, ο εμμονικός εισηγητής, ο συνειδητοποιημένος μεταφραστής, με τις ιδιαίτερες επιλογές και τους δικούς του ρυθμούς. Αλλά υπάρχει και ο Αλεξάνδρου-κανόνας μιας εποχής, ο σκληρά εργαζόμενος με αναθέσεις, ο μεταφορέας των πρώτων χρόνων, με τους δεκάδες τίτλους και τις πολλές κουλτούρες-πηγή σε λίγα χρόνια. Είναι ίσως ακόμα πιο ανοιχτό θέμα το εκδοτικό σκηνικό και το μεταφραστικό πεδίο τα πρώτα μεταπολεμικά έτη – και όχι μόνο, με τον Άρη Αλεξάνδρου κανόνα και εξαίρεση, λειτουργικό πρίσμα για μια ολόκληρη εποχή, στο πλαίσιο ενός διαρκούς ζητουμένου: μιας ιστορίας εκδοτών, μεταφραστών και μεταφράσεων.

^[1] Ελαφρώς επεξεργασμένη μορφή από την παρουσίαση του βιβλίου, Μαξίμ Γκόρκι, Οι Αρταμάνοφ, της νέας σειράς sub rosa, στο βιβλιοπωλείο των Εκδόσεων Πατάκη, στις 15/4/2019.

^[2] Δημήτρης Ραυτόπουλος, «Ο μεταφραστής Άρης Αλεξάνδρου», περιοδικό Μετάφραση ’96, σ. 142-153.

^[3] Εδώ δεν θα σταθώ καθόλου σε πληροφορίες για καθοριστικές στιγμές της ζωής του, όπως η φυλάκιση και η εξορία (1947-51, 1953-1958, 1967-έως το τέλος της ζωής του το 1978), ούτε στο πολύ σημαντικό πρωτότυπο έργο του.

^[4] Μεταξύ 1944 και 1946 μεταφράζονται τα έργα Ο αυτοκράτορας Τζόουνς, Ο μεγάλος θεός Μπράουν, Ερημιά, Το φεγγάρι των καραϊβικών νησιών,Το χρυσάφι, Ντυναμό, Το σιντριβάνι, Ο πρώτος άνθρωπος, Μέρες δίχως τέλος, Τα εκατομμύρια του Μάρκο Πόλο, Στις θάλασσες του Βορρά και άλλα δυο μονόπρακτα, Ο Λάζαρος γέλασε.

^[5] ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: τ. 1 Σταντάλ: Το κόκκινο και το μαύρο. Μετάφρασις Πέτρ. Χάρη· Ονορέ ντε Μπαλζάκ: Μπάρμπα Γκόριο. Μετάφρασις Νικολάου Βρεττάκου· Μαξίμ Γκόρκι: Οι Αρταμάνωφ. Μετάφρασις Άρη Αλεξάνδρου· Γιόρκε Αμάντο: Οργισμένη γη. Μετάφρασις Νίκου Βώκου. ‒ τ. 2 Μπέττυ Εμίθ: Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν. Μετάφρασις Δέσποινας Δετζώρτζη· Γουίλλιαμ Φώκνερ: Οι αδούλωτοι. Μετάφρασις Άρη Αλεξάνδρου· Σίνκλερ Λιούις: Μπάμπιτ. Μετάφρασις Άρη Αλεξάνδρου· Βολταίρου: Ο αγαθούλης. Μετάφρασις Άρη Αλεξάνδρου. ‒ τ. 3 Μιγκέλ Θερβάντες: Ο Δόν Κιχώτης. Μετάφρασις Κ. Καρθαίου - Κ. Κουλουφάκου· Αλμπέρ Καμύ: Ο ξένος. Μετάφρασις Κούλα Φραγκιά· Αντρέ Ζιντ: Ποιμενική συμφωνία. Μετάφρασις Α. Αλκαίου. ‒ τ. 4 Γουσταύου Φλωμπέρ: Μαντάμ Μποβαρύ. Μετάφρασις Κ. Κουλουφάκου· Ανατόλ Φρανς: Το νησί των πιγκουΐνων. Μετάφρασις Ν. Παπαρρόδου· Φρανσουά Μωριάκ: Κόμπος από οχιές· Αντρέ Μαλρώ: Η ελπίδα. Μετάφρασις Ν. Βώκου· Νικολάι Γκογκόλ: Ταράς Μπούλμπα. Μετάφρασις Κ. Κουλουφάκου.

^[6] Στο ΕΛΙΑ βρίσκονται κυρίως χειρόγραφα και προσχέδια μεταφράσεων (Έρενμπουργκ, Μπαλζάκ, Γκόγκολ, Μαρκούζε, Αντάμωφ, Ρισπέν, Μαρκούζε, ποικίλα ποιήματα) και επιστολές με εκδότες και ανθρώπους των γραμμάτων από τη δεκαετία του 1970.

Ἄρης Ἀλεξάνδρου, Το κιβώτιο. Μυθιστόρημα, Κέδρος, Ἀθήνα 1998, 358 σελ.

«Σύντροφε ἀνακριτά, σπεύδω πρῶτα ἀπό ὅλα νά σᾶς ἐκφράσω τήν εὐγνωμοσύνη μου γιά τό χαρτί, τό μελάνι καί τήν πέννα πού μοῦ στείλατε μέ τόν δεσμοφύλακα. Συμφωνῶ ἀπολύτως μέ τή διαδικασία πού διαλέξατε, γιατί ἔτσι θά μπορέσω νά καταγράψω τά γεγονότα μέ τήν ἡσυχία μου, χωρίς νά φοβᾶμαι πώς θά μέ διακόψετε, πώς θά μοῦ ὑποβάλετε ἐρωτήσεις, χωρίς δηλαδή νά ἔχω τήν αἴσθηση ὅτι τελῶ ὑπό κράτησιν καί δίνω λόγο τῶν πράξεών μου». Τί ἀκριβῶς κάνει ὁ συγγραφέας μέ τό Κιβώτιο;

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ BOOKS' JOURNAL - τχ. 99 (με αφορμή τη συμπλήρωση 99 χρόνων από τη γέννηση του συγγραφέα, 24 Νοεμβρίου 1922)

Μαξίμ Γκόρκι, Οι Αρταμάνοφ, μετάφραση από τα ρωσικά: Άρης Αλεξάνδρου, Πατάκη, Αθήνα 2018, 525 σελ. 

Ο Γκόρκι άρχισε σαν φωνή της βαθιάς Ρωσίας, των απλών ανθρώπων και των κολασμένων, των παραβατικών, των θυμάτων της βίας. Αλλά από το 1927 αρχίζει η υποταγή του στον Στάλιν, μεταστροφή που δεν έχει άλλη εξήγηση από την κυνική ιδιοτέλεια. Ως πνευματική προσωπικότητα, ο Αλεξάνδρου υπήρξε το ακριβώς αντίθετο του Γκόρκι. Εντάχθηκε στην κομμουνιστική Αριστερά, όπως οι περισσότεροι της γενιάς του, με τις ιδέες της ισότητας, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας. Και αρνήθηκε αυτή την ένταξη όταν διαπίστωσε την εξέλιξη του κομμουνισμού σε ιδεολογία και πρακτική ολοκληρωτισμού. Μεταξύ άλλων, ο Αλεξάνδρου μετέφρασε και Γκόρκι.

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ BOOKS' JOURNAL - τχ. 99

Sigrid Nunez, Ο Φίλος, μετάφραση από τα αγγλικά: Γιώργος Λαμπράκος, Gutenberg, Αθήνα 2021, 245 σελ.

Μια από τις μεγάλες χαρές που προσφέρει η συστηματική ανάγνωση είναι το να ανακαλύπτεις συγγραφείς για τους οποίους δεν ήξερες σχεδόν τίποτα – ώσπου μια μέρα να ανοίγονται μπροστά στα μάτια σου ξεχωριστά σύμπαντα, ελκυστικά γεμάτα γοητείας. Κάπως έτσι ένιωσα διαβάζοντας τον Φίλο, το έβδομο κατά σειρά μυθιστόρημα της Αμερικανίδας Σίγκριντ Νιούνεζ. (τεύχος 123)

Στέφαν Τσβάιχ, Σύγχυση αισθημάτων, μετάφραση από τα γερμανικά: Δημήτρης Δημοκίδης, επιμέλεια -επίμετρο: Τατιάνα Λιάνη, Ροές, β΄ έκδοση Αθήνα 2013, 170 σελ.

Ένας φημισμένος καθηγητής, στο τέλος του ακαδημαϊκού του βίου, αποφασίζει να διηγηθεί την είσοδό του στον πνευματικό κόσμο. Ερέθισμα για την ανάδυση των αναμνήσεών του αποτελεί  ο τιμητικός τόμος που του προσφέρουν οι φοιτητές στα εξηκοστά του γενέθλια. Σ’ αυτόν, συλλέγεται και ταξινομείται όλη του η περιπέτεια της πνευματικής του δημιουργίας. Όμως λείπει το πιο ουσιαστικό: η αγαπητική σχέση των χρόνων της φοίτησής του με τον ομοφυλόφιλο καθηγητή του, η οποία τον συγκλόνισε και άλλαξε τον τρόπο που έβλεπε τον κόσμο.

Φίλιπ Πούλμαν, Το βιβλίο της σκόνης 2. Η μυστική κοινοπολιτεία, μετάφραση από τα αγγλικά: Κώστια Κοντολέων, Ψυχογιός, Αθήνα 2020, 705 σελ.

«Ό,τι είναι δυνατόν να γίνει πιστευτό, είναι απεικόνιση της αλήθειας» σημείωνε ο Γουίλιαμ Μπλέικ. Από εκεί πηγάζει η υπαρξιακή αγωνία που ταλανίζει την υπέροχη Λύρα στη Μυστική Κοινοπολιτεία του Φίλιπ Πούλμαν: Τα όρια των αισθήσεων, του πραγματικού. Αν υπάρχει άλλη διάσταση.

Clarice Lispector, Η Ώρα του Αστεριού, μετάφραση από τα πορτογαλικά: Μάριος Χατζηπροκοπίου, Αντίποδες, Αθήνα 2016, 152 σελ.

Τον Οκτώβριο του 1977, λίγο πριν από τον θάνατό της, εκδόθηκε η νουβέλα της Κλαρίσε Λισπέκτορ Η ώρα του αστεριού, η οποία συγκεφαλαιώνει όλες τις ιδιοτυπίες της συγγραφέα. Πριν απ’ όλα, είναι η ιστορία ενός κοριτσιού, της Μακκαμπέα, που σαν να μην έχει καμία θέση στη ζωή. Κι όσο μετράει η πλοκή της ιστορίας της Μακκαμπέα, άλλο τόσο ακριβώς βαραίνει η εμπειρία της γραφής. Η Λισπέκτορ δεν ήταν μια τυπική περίπτωση. [TBJ] (τεύχος 77)

William Faulkner, Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!, μετάφραση από τα αγγλικά: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Gutenberg, Αθήνα 2021, 518 σελ.

Σε ένα από τα εμβληματικότερα έργα του –και συνάμα το δυσκολότερο– ο Γουίλλιαμ Φώκνερ αντλεί από τις αρχετυπικές ιστορίες της Παλαιάς Διαθήκης για να αποδώσει τη γέννηση και την κατάλυση μιας δυναστείας και, κατ’ επέκταση, του αμερικανικού Νότου.