Οντέτ Βαρών-Βασάρ

Ζορζ Περέκ,  W ή Η παιδική ανάμνηση, μετάφραση από τα γαλλικά: Αχιλλέας Κυριακίδης, ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 2024

Το βιβλίο W ή Η παιδική ανάμνηση θεωρείται ένα από τα μείζονα έργα της αυτοβιογραφικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Η αρθρογραφία που αφορά το εν λόγω βιβλίο είναι τεράστια. Στο κείμενο αυτό, με αφορμή την πρόσφατη ελληνική έκδοση στην εξαιρετική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, καταθέτω την προσωπική μου ματιά για κάποιες πτυχές του έργου που με ενδιαφέρουν περισσότερο.  

Μόλις 82 ετών μας άφησε το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου 2024 ο Γιάννης Μπουτάρης... Δυσαναπλήρωτη απώλεια. Πόσες ζωές είχε όμως προλάβει να ζήσει στη μία ζωή του... Και σε πόσες υποθέσεις να προσφέρει. Σε κάθε μία από αυτές δόθηκε με το ίδιο πάθος που τον διέκρινε. Αυτόν, που τόλμησε να συνομιλήσει με τους φόβους του για να τους υπερβεί, όπως είπε σε ομιλία του στο TEDxAcademy το 2013.

H Σαρλότ Ντελμπό (Charlotte Delbo) είναι μια ξεχωριστή φωνή της στρατοπεδικής λογοτεχνίας. Η τριλογία της, Το Άουσβιτς και το μετά (Auschwitz et après), δημοσιευμένο τη δεκαετία του 1970 στις περίφημες  εκδόσεις που ιδρύθηκαν στo Παρίσι της Κατοχής, τις éditions de Minuit, είναι ένα πολύ ιδιαίτερο έργο αυτής της λογοτεχνίας. Ανήκει στις πρώιμες φωνές που εγκαινίασαν έναν δραστικό λόγο στη γαλλική γραμματεία γι’ αυτά τα ζητήματα. Έγραψε αμέσως μετά την επιστροφή της, όπως ο Robert Antelme κι ο David Rousset, αλλά τα έκλεισε σ’ ένα συρτάρι και τα εξέδωσε πολύ αργότερα. Ως γυναίκα συγγραφέας, εστιάζοντας στο βίωμα το δικό της αλλά και των συντροφισσών της, όσων έφυγαν με την ίδια αποστολή, έδωσε τη διάσταση της γυναικείας εμπειρίας τόσο στο στρατόπεδο όσο και στην κατοπινή ζωή με μοναδικό τρόπo.^[1]

Mισέλ Βερνάν, Μοιρασμένες αναμνήσεις, μετάφραση από τα γαλλικά - επιμέλεια: Αντώνης Καζάκος, δίγλωσση έκδοση, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2022, 152 σελ.

«Στα οικογενειακά μας άλμπουμ υπάρχουν πολλοί μικροί εύζωνοι, γιατί όλοι μας στην ηλικία των τεσσάρων, στο Παρίσι και στη Βρέστη, ποζάραμε φορώντας για μια μέρα αυτή τη στολή που είχε έρθει από την Ελλάδα και την οποία η θεία Ντόρα φύλαγε με θρησκευτική ευλάβεια μέσα σε μια βαλιτσούλα από χαρτόνι». Πώς και γιατί οικογένειες της Σαλονίκης μετανάστευσαν από την όμορφη Θεσσαλονίκη στη Γαλλία; Και γιατί εξακολουθούσαν να ντύνονται τσολιαδάκια; [ΤΒJ]

Γιώργος Κυριακόπουλος, Η περίληψη. Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2021, 125 σελ.^[1]

Η περίληψη της ζωής ενός νέου της μεταπολίτευσης που εκδράμει με την παρέα του σε ένα νησί, αλλά και μια περίληψη των χρόνων 1976-2000. Ένα βιβλίο για τη γενιά που, αμέσως μετά τη χούντα, έζησε μες στην πολιτική, πιστεύοντας ότι το προσωπικό είναι και πολιτικό, και συνύφανε τις ιδεολογικοπολιτικές αναζητήσεις της με έναν αγώνα για τη χειραφέτηση αλλά και τη μόρφωση. Μια κατάθεση ψυχής – και αφηγηματικής δεξιοτεχνίας. [ΤΒJ]

Βασίλι Γκρόσσμαν, Η κόλαση της Τρεμπλίνκα, εισαγωγή - μετάφραση από τα ρωσικά: Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Άγρα, Αθήνα 2020, 134 σελ.

Το στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα, άρχιζε να χτίζεται τον Μάιο του 1942 κι ήταν τεράστιος ο αριθμός που δολοφονήθηκαν εκεί: κατά τη βιβλιογραφία, οι νεκροί κυμαίνονται από 700.000 έως 900.000.  Η Τρεμπλίνκα, δηλαδή, είναι το στρατόπεδο όπου εξοντώθηκαν περισσότεροι άνθρωποι μετά το Άουσβιτς. Οι άνθρωποι εκεί δολοφονούνταν συστηματικά επί ένα χρόνο, το διάστημα Ιουλίου 1942 με 2 Αυγούστου 1943, μέχρι να εξεγερθούν κρατούμενοι που κατάφεραν να πυρπολήσουν το στρατόπεδο.

Claude Lanzmann, Shoah. Nτοκυμανταίρ γαλλοαγγλικής παραγωγής, 1985. Παραγωγοί: BBC, Historia, Les Films Aleph, Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλικής Δημοκρατίας. Διάρκεια: 613 λεπτά

Claude Lanzmann, Ο τελευταίος των αδίκων (Le Dernier des injustes). Ντοκυμανταίρ γαλλικής παραγωγής, 2013. Παραγωγοί: Synecdoche, Le Pacte, Dor Film Produktionsgesellschaft. Διάρκεια: 220 λεπτά

Γιατί είναι άραγε τόσο μεγάλη η ταραχή μας, η συγκίνησή μας, όταν βλέπουμε τη Shoah του Κλοντ Λαντζμάν^[1] ακόμη και σήμερα, που έχουμε δει τόσες ταινίες, έχουμε ακούσει ή διαβάσει τόσες μαρτυρίες και τόσα βιβλία; Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που καθιέρωσαν αυτό το εγχείρημα ως το αξεπέραστο αριστούργημα, όχι μόνο στην πρώτη του προβολή, το 1985, αλλά ακόμη και σήμερα, 30 χρόνια μετά;  Γιατί φοβόμαστε να δούμε αυτήν την ταινία, που αποφεύγει κάθε άμεση εικόνα φρίκης; Αναδημοσίευση από το τεύχος 73 τουBooks' Journal,Iανουάριος 2017, με αφορμή τη θλιβερή αναγγελία του θανάτου του Λαντζμάν, στο Παρίσι, σε ηλικία 92 χρόνων (το κείμενο δημοσιεύτηκε υπό τον τίτλο «Αντιμέτωποι με τις μαρτυρίες του τραύματος»).

Primo Levi, Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, μετάφραση από τα ιταλικά: Χαρά Σαρλικιώτη, Άγρα, Αθήνα 2009, 275 σελ.

Τον Απρίλιο του 2017 συμπληρώθηκαν τριάντα χρόνια από την αυτοκτονία του Πρίμο Λέβι. Φέτος έκλεισαν 70 χρόνια από την πρώτη έκδοση του Se questo è un uomo, που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1947 στο Τορίνο από τον μικρό εκδοτικό οίκο του Antonicelli και 60 από την οριστική έκδοση του Einaudi, η οποία άνοιξε το δρόμο για την αγγλική και τη γερμανική μετάφραση αμέσως, και αργότερα και για τις υπόλοιπες. Είκοσι χρόνια κλείνουν τον Δεκέμβριο του 2017 από την έκδοση της ελληνικής μετάφρασης του πρώτου του βιβλίου, του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, που εγκαινίασε και την όψιμη υποδοχή του Λέβι επιτέλους και στην Ελλάδα, στις εξαιρετικά φροντισμένες εκδόσεις της Άγρας, με τα πλούσια επίμετρα. [Αναδημοσίευση από το τεύχος 83 του Books' Journal]

Claude Lanzmann, Shoah. Nτοκυμανταίρ γαλλοαγγλικής παραγωγής, 1985. Παραγωγοί: BBC, Historia, Les Films Aleph, Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλικής Δημοκρατίας. Διάρκεια: 613 λεπτά

Claude Lanzmann, Ο τελευταίος των αδίκων (Le Dernier des injustes). Ντοκυμανταίρ γαλλικής παραγωγής, 2013. Παραγωγοί: Synecdoche, Le Pacte, Dor Film Produktionsgesellschaft. Διάρκεια: 220 λεπτά

Γιατί είναι άραγε τόσο μεγάλη η ταραχή μας, η συγκίνησή μας, όταν βλέπουμε τη Shoah του Κλοντ Λαντζμάν^[1]ακόμη και σήμερα, που έχουμε δει τόσες ταινίες, έχουμε ακούσει ή διαβάσει τόσες μαρτυρίες και τόσα βιβλία; Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που καθιέρωσαν αυτό το εγχείρημα ως το αξεπέραστο αριστούργημα, όχι μόνο στην πρώτη του προβολή, το 1985, αλλά ακόμη και σήμερα, 30 χρόνια μετά;  Γιατί φοβόμαστε να δούμε αυτήν την ταινία, που αποφεύγει κάθε άμεση εικόνα φρίκης; Αναδημοσίευση από το τεύχος 73 του Books' Journal, Iανουάριος 2017, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος. 

MargareteBuber-Neumann, Mίλενα από την Πράγα, μετάφραση από τα γερμανικά: Τούλα Σιετή, επιμέλεια: Μίνα Πατεράκη-Γαρέφη,  επίμετρο - βιογραφικά σημειώματα – ευρετήρια: Αδριανή Δημακοπούλου, Κίχλη και Τα Πράγματα, Αθήνα 2015  

Έγκλειστη για δύο χρόνια (από το 1938 ώς το 1940) στο σοβιετικό στρατόπεδο της Καραγκάντα, στο Καζακστάν, η Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν θα παραδοθεί μετά το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ στους ναζί, οι οποίοι θα την εκτοπίσουν στο γυναικείο στρατόπεδο του Ράβενσμπρουκ, σε γερμανικό έδαφος, όπου και θα παραμείνει ώς την απελευθέρωση. Εκεί γνώρισε και τη Μίλενα, αγαπημένη του Φραντς Κάφκα, που δεν κατάφερε να επιβιώσει – και ο καμβάς της ζωής της είναι το βασικό κίνητρο του βιβλίου που, έστω και με καθυστέρηση, συμπληρώνει ένα ουσιαστικό βιβλιογραφικό κενό της στρατοπεδικής λογοτεχνίας στα ελληνικά. Αναδημοσίευση από το τεύχος 66 του Books' Journal, Μάιος 2017.