Ιδού ο Τραμπ, ιδού και το πήδημα

Οι δυσκολίες ψύχραιμου βλέμματος πηγαίνουν πέρα απο τα όρια και τα δεσμά τού τώρα. Καταρχάς, το ίδιο το αντικείμενο ρίχνει λάδι στη φωτιά. Σαν προσωπικότητα, στυλ και ένστινκτο, ο Τραμπ φέρνει χάος, αταξία, τρέλα, ασυναρτησία, βλακεία, αναρχικό χιούμορ, ρίσκο, ριάλιτι, δραμωδία, μίσος, παράνοια, διαφθορά, αλήθεια. Λέει ό,τι του κατέβει αδιαφορώντας για επιπτώσεις. Αυτός είναι ένας λόγος που οι οπαδοί του ορκίζονται στο όνομά του. Ταυτόχρονα εξοργίζει όσους υποκρίνονται ότι δεν ξέρουν πώς φτιάχνονται τα λουκάνικα.

Η συμπεριφορά του Τραμπ προκαλεί την δαιμονοποίησή του. Παρότι είναι πλευρές του ίδιου νομίσματος, αποτελούν ασύμμετρα φαινόμενα. Ενώ κάθε λέξη, πρόταση, ανάρτηση, χειρονομία, μορφασμός, κίνηση κ.ο.κ. του Τραμπ υποβάλεται σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο παράγοντας ανεξάντλητες μάζες τραμπολογίας, τα κίνητρα και οι αντιδράσεις των αντιπάλων του χαίρουν ασυλίας. Θεωρούνται εύλογες, δικαιολογημένες και (για να χρησιμοποιήσω μια λέξη που πρέπει να αποφεύγεται σε πολιτικές αντιπαραθέσεις) φυσιολογικές.

Η δαιμονοποίηση του Τραμπ είναι φύλλο συκής που συγκαλύπτει την αδυναμία των αντιπάλων του να τον αντιμετωπίσουν. Έχουν βαφτίσει την ανικανότητα αρετή και περιφέρουν το μένος τους σαν κριντζ τατουάζ. Σε χώρους που η δαιμονοποίηση παίρνει μορφές κλινικού συνδρόμου, το να ζητάς ισορροπημένη προσέγγιση αυτού του πολυσύνθετου αντιφατικού φαινομένου σημαίνει ότι είσαι με τον Τραμπ. Ή με Μας ή μ’ Αυτόν. Όμως η διχοτομική σκέψη αποτελεί γνωστική στρέβλωση. Απο αυτή την άποψη, το να γράφεις για τον Τραμπ χωρίς να διαρρηγνύεις τα ιμάτιά σου, εκτός απο προσπάθεια διάγνωσης συνιστά και ομοιοπαθητική δόση ετεροδοξίας.

Όπως κάθε μπλοκ, το αντιτραμπικό στρατόπεδο είναι ετερόκλητο. Περιέχει αυτούς που τον μισούν επειδή τους βούτηξε μέσα από τα χέρια κάτι που θεωρούν ιδιοκτησία τους (ρεπουμπλικανικό κόμμα, προεδρία κ.λπ.). Περιέχει αυτούς που αγανακτούν, προσβάλλονται και αηδιάζουν μόνο που τον βλέπουν. Αλλά η ενδιαφέρουσα και εν πολλοίς αόρατη συνιστώσα είναι τα μίντια που δαιμονοποιούν τον Τραμπ χρησιμοποιώντας το κάλυμμα του ρεπορτάζ. Με Τραμπ για δόλωμα (click bait) έχουν εγγυημένη κίνηση και κλικ σε ιστοσελίδες και σόσιαλ ανεβάζοντας τα ντεσιμπέλ σε επίπεδα που κάνουν τις παλιές ντουντούκες να ακούγονται σαν νανούρισμα.

Το δάνειο (ή μάλλον η κλοπή) του όρου Abstract σε αυτό το κείμενο είναι μπιχεϊβιοριστικό τρυκ. Abstract είναι η πρώτη λέξη και εισαγωγική παράγραφος σε τεχνικά επιστημονικά ερευνητικά άρθρα. Παρ’ ότι η πολιτική δεν έχει σχέση με επιστήμη (ή τουλάχιστον με την επιστήμη της οποίας είμαι προϊόν), η χρήση του abstract σηματοδοτεί την πρόθεσή μου να περιγράψω πράγματα που τράβηξαν την προσοχή μου την τελευταία δεκαετία, τη δεκαετία που ανέδειξε τον Τραμπ και τους αντιπάλους του σαν αλληλοτροφοδοτούμενους πόλους ενός συστήματος. Είναι αδύνατον να καταλάβεις τον ένα χωρίς τον άλλο.

Οι απόψεις μου για τη Δεκαετία της Αρνητικής Διαλεκτικής δεν εκπορεύονται από κάποιον άμβωνα. Στην καλύτερη περίπτωση αποτελούν υποθέσεις εργασίας. Κάποτε θα υποστούν εμπειρική επεξεργασία διάψευσης, επιβεβαίωσης ή κάτι ανάμεσά τους.

Βγάλτε τα πέρα

Στις 16 Ιουνίου 2015 ο Τραμπ κατέβηκε απο τον επίχρυσο ανελκυστήρα νεοϋρκέζικου πύργου και ανακοίνωσε ότι θα είναι υποψήφιος πρόεδρος. Τρεις βδομάδες αργότερα η πρώτη δημοσκόπηση τον έδειξε να προηγείται στις προτιμήσεις ρεπουμπλικανών ψηφοφόρων. Τον Αύγουστο το Time τον έκανε εξώφυλλο με την προφητική ατάκα Deal with it. Ελεύθερη μετάφραση: Βγάλτε τα πέρα. Ή καλά ξεμπερδέματα. Ή, όπως θα έλεγε ο Μαρξ αν ζούσε το 2015 και βρισκόταν στην Αμερική, Hic Trump, hic salta. Ιδού ο Τραμπ, ιδού και το πήδημα.

Απο τότε ξεκίνησε το μοτίβο που δεσπόζει μια δεκαετία αργότερα. Όσο τον δαιμονοποιούν, τόσο ισχυρότερος γίνεται. Η Αρνητική Διαλεκτική, για να θυμηθούμε τον Αντόρνο, είναι το πολιτικό οξυγόνο του Τραμπ. Στις προκριματικές του 2016 το ρεπουμπλικανικό κατεστημένο δαπάνησε πάνω απο 95 εκατομμύρια δολάρια σε δυσφημιστικά σποτ και υποστήριξη αντιπάλων του για να τον σταματήσει. Θα ήταν προτιμότερο να τα είχαν κρατήσει για ψυχοθεραπεία του πανικού που ακολούθησε.

Η Αρνητική Διαλεκτική είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική όταν ο Τραμπ είναι αουτσάιντερ και αυτό φάνηκε το 2016, όταν προέβλεπαν νίκη της Χίλαρι. Φάνηκε ακόμη περισσότερο και με εργαστηριακή καθαρότητα στο ιντερλούδιο 2020-2024, όταν προσπάθησαν να τον καταστρέψουν με δεκάδες στημένες μηνύσεις σε μια επίδειξη ψυχωσικού ρεβανσισμού και μυωπικού κυνισμού που έγιναν διπλό μπούμερανγκ. Πρώτον, επανήλθε ενισχυμένος. Δεύτερον, ο Τραμπ του 2025 είναι μεταλλαγμένος με τη δαρβινική έννοια. Λίγο οι διώξεις, λίγο η απόπειρα εναντίον του, λίγο ο εκλογικός θρίαμβος, του προσέδωσαν αύρα ανακαινισμένου Manifest Destiny. Ο Θεός τον γλίτωσε και τον ξαναέκανε πρόεδρο για να σώσει την Αμερική. Έχει απελευθερωθεί και ριζοσπαστικοποιηθεί σε βάθος και σε έκταση που δεν υπήρχαν το 2016.

Τραμπολογία

Οι προσπάθειες να εξηγηθεί το φαινόμενο έχουν δημιουργήσει ογκώδη συνωστισμένη βιβλιογραφία. Χοντρικά έχουμε τρεις κατηγορίες.

Ψυχολογικές ερμηνείες εστιάζουν στην προσωπικότητα και ψυχο-ιστορία του Τραμπ. Σε αυτές τις αναλύσεις η διάγνωση του ναρκισσισμού δίνει και παίρνει αλλά ο έρωτας του εαυτού σε μεγαδόσεις δεν χαρακτηρίζει μόνο τον Τραμπ. Αποτελεί de rigueur γνώρισμα και προαπαιτούμενο εφόδιο όσων ονειρεύονται τον Λευκό Οίκο.

Τραμπ, Ομπάμα, Χίλαρι, Μπέρνι χρησιμοποιούν την πολιτική σαν όχημα αποθέωσης και πλουτισμού. Οι διαφορές τους βρίσκονται στους τρόπους που φοράνε τον ναρκισσισμό. Ο Τραμπ τον κουβαλάει χύμα και σ’ τον πετάει κατάμουτρα. Του Ομπάμα είναι επιτηδευμένα σουλουπωμένος κάτω απο σοβαρές προφεσορικές πόζες. Ο φεμινιστικός ναρκισσισμός της Χίλαρι ήταν αυτολογοκριμένος κάτω απο βαρύ μακιγιάζ τεχνογνωσίας με λύσεις για όλα τα προβλήματα. Ο Μπέρνι με τις ιερεμιάδες του δίνει ρεσιτάλ ηθικού ναρκισσισμού παίζοντας τον προφήτη της Παλαιάς Διαθήκης που καταγγέλει την αμαρτωλή Γουολ Στριτ και τους δισεκατομμυριούχους ενώ ο ίδιος έχει ευνοηθεί τα μάλα απο τον καπιταλισμό.

Αλλά, παρά τις διαφορές τους, αν είχαμε ναρκισσόμετρο, όλοι θα χτυπούσαν κόκκινο. Τα ψυχολογικά προφίλ προέδρων και όσων θέλουν να γίνουν πρόεδροι είναι ανθηρή βιομηχανία που γεμίζει ράφια βιβλιοπωλείων, αλλά δεν απαντούν στο γιατί έχουν απήχηση, γιατί προκαλούν αρνητικές αντιδράσεις ή και τα δύο.

Κοινωνιολογικές και οικονομικές προσεγγίσεις διερευνούν ρεύματα και τάσεις που υποστηρίζουν MAGA. Το μέμουαρ του JD Vance και το Heartland της Sarah Marsh είναι πολυσυζητημένα παραδείγματα. Οικονομικές αναλύσεις εστιάζουν στους χαμένους και ξεχασμένους της αποβιομηχανοποίησης, της παγκοσμιοποίησης και της ψηφιακής οικονομίας που τροφοδοτούν τον δεξιό λαϊκισμό τον οποίο εκφράζει ο Τραμπ. Ένα υβρίδιο κοινωνιοψυχολογίας ανακυκλώνει το φάντασμα του 1933 θυμίζοντας τις λιγότερο πειστικές αναλύσεις της Σχολής της Φρανκφούρτης (Μαρκούζε, Ράιχ) για την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία. Εδώ ο Τραμπ «εξηγείται» με το ταξικό εθνικιστικό μίσος εργατικής τάξης και στερημένων μικροαστών. Εκτός απο εμπειρικά αστήρικτη, η ιδέα ότι οι αμερικανοί εργάτες διακατέχονται και κινητοποιούνται απο μίσος ή ότι οι αμερικανοί μικροαστοί είναι στερημένοι αποτελεί φαντασίωση που δείχνει βαθιά άγνοια και βαθύτερη έλλειψη περιέργειας.

Μία τρίτη κατεύθυνση μελετά τεχνολογικές αλλαγές στη συγκρότηση δημόσιων χώρων και στο πώς λειτουργούν πολιτικές νομιμοποιήσεις και απονομιμοποιήσεις στον 21ο αιώνα. Τα πιο μπανάλ κομμάτια υπερδιογκώνουν τη σημασία της παραπληροφόρησης και τις συνωμοσιολογίες στα σόσιαλ (παράδειγμα, η νεφελώδης και πρακτικά μη υπολογίσιμη manosphere/ανδρόσφαιρα, που έχει αναφερθεί ως αιτία της ήττας της Κάμαλα). Οι ενδιαφέρουσες αναλύσεις εστιάζουν στον κατακερματισμό των μπλοκ που φαίνονταν συμπαγή μέχρι και τις αρχές του αιώνα, σε καινούργιες από-τα-κάτω αποϊδεολογικοποιημένες αναδύσεις τάσεων και ταυτοτήτων, σε διάσπαρτη δυσπιστία απέναντι σε ειδικούς, στους ρόλους των αλγόριθμων και στις διασταυρώσεις τους με αντισυστημικές προδιαθέσεις.

Οι παραπάνω προσεγγίσεις αλληλοσυμπληρώνονται και πολλές συμβάλλουν σε ενδιαφέροντα πορτρέτα του νέου τοπίου. Αλλά στο βαθμό που επιστρατεύονται για να εξηγήσουν τον Τραμπ τείνουν να έχουν ένα κοινό γνώρισμα: είναι τυφλές μπροστά στη πολύπλευρη πολυπαραγοντική σήψη και τη χρεοκοπία των αυτοαποκαλούμενων φιλελεύθερων στον τελευταίο μισό αιώνα. Η Αρνητική Διαλεκτική που έκανε δυνατή την εμφάνιση, την επικράτηση, την ανθεκτικότητα και τη διεύρυνση του τραμπικού συνασπισμού προέρχεται απο την αποσύνθεση αυτού που υπήρχε πριν από το 2016.

Ένα κρίσιμο στοιχείο του απροσδόκητου 2016 ήταν η μετακίνηση προς τον Τραμπ ανθρώπων που είχαν ψηφίσει Ομπάμα και Μπέρνι. Το φαινόμενο επιταχύνθηκε το 2024. Αυτό αγνοείται απο την Τραμπολογία γιατί δεν ταιριάζει στη δαιμονοποίηση. Πώς είναι δυνατόν ψηφοφόροι Ομπάμα και Μπέρνι να υποστηρίζουν τον νέο Χίτλερ ή τη Συνωμοσία ενάντια στην Αμερική που καταστρέφει θεσμούς και γκρεμίζει τη Δημοκρατία;

Σύμφωνα με τη δαιμονοποίηση, ο Τραμπ αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την αμερικανική δημοκρατία που έχει υπάρξει ποτέ. Αλλά αν κάτι δηλητηρίασε τους θεσμούς δεν ήταν τα καμώματα του Τραμπ. To 2016, οι αντίπαλοί του είχαν την ευκαιρία να ακολουθήσουν θεσμούς και κανόνες της Δημοκρατίας για τους οποίους κόπτονται και να κάνουν αυτό που τους όρισαν οι εκλογείς: υπεύθυνη εποικοδομητική αντιπολίτευση. Αντί γι’αυτό προσπάθησαν να ανατρέψουν τη λαϊκή ετυμηγορία πυροδοτώντας το Russiagate στο οποίο πρωταγωνίστησαν New York Times, Washington Post, CNN, Wall Street Journal, Facebook, Twitter.

Εκτός απο τον Τραμπ, ο στόχος του Russiagate ήταν η αποτροπή φυγόκεντρων τάσεων στους Δημοκρατικούς και το άνοιγμα post-mortem για την ήττα της Χίλαρι. Η επίκληση του ρωσικού μπαμπούλα ήταν λογοκρισία για να κρατήσουν τα πρόβατα στο μαντρί. Το Russiagate ήταν τόσο σημαντικό για το Αφήγημα ώστε έδωσαν βραβείο Πούλιτζερ σε New York Times και Washington Post για το ρόλο τους. Αν και το Russiagate ξεφούσκωσε, οι συνήθειες δεν αλλάζουν. Πρόσφατο άρθρο στο New York Review of Books (NYRB) παρομοιάζει τον Τραμπ με «ξένο πράκτορα αποφασισμένο να καταστρέψει τη χώρα του όσο περισσότερο μπορεί». Μια παράπλευρη συνέπεια της τραμπολογίας είναι η κατακόρυφη πτώση των στάνταρ σε Πούλιτζερ και NYRB.

Τα μίντια έχουν συμφέρον από τη δαιμονοποίηση γιατί ο Τραμπ είναι πολιτική Τόλμη και Γοητεία με εγγυημένα αμέτρητα επεισόδια. Με καθημερινό διαρκή βομβαρδισμό για συνταγματικές κρίσεις, πραξικοπήματα, τέλος της δημοκρατίας, γκρέμισμα της Αμερικής και παρόμοια παλεύουν για ακροαματικότητα σε ένα τοπίο όπου η προσοχή των θεατών διαρκεί δευτερόλεπτα. Ξεχωριστό ρόλο στο αντιτραμπικό μιντιακό σύμπαν έχουν διανοούμενοι, πανεπιστημιακοί, δημοσιογράφοι, think tanks, ΜΚΟ και συναφή ιδρύματα που σταδιοδρομούν εξηγώντας και αναμασώντας τη θανάσιμη απειλή. Η Αρνητική Δεκαετία ήταν και παραμένει χρυσωρυχείο για αμέτρητες καριέρες. 

Το ερώτημα που θέτει η δαιμονοποίηση είναι εάν και κατά πόσο κάτι ανεπιθύμητο (Τραμπ) δικαιολογεί ένα άλλο ανεπιθύμητο (τις πρακτικές των αντιπάλων του). Οι απαντήσεις διαφέρουν αλλά το 2024 οι ψηφοφόροι απέρριψαν πρωτευόντως τους Δημοκρατικούς. Με την εξαίρεση των MAGA-και-τα-μυαλά-στα-κάγκελα (ένα περίπου 20-25%), η πλειοψηφία όσων τον ψήφισαν δεν είχε αυταπάτες για το τι είναι ο Τραμπ, αλλά θεώρησε την άλλη πλευρά χειρότερη. Κορυφώνοντας το χαρακτήρα της δεκαετίας, οι εκλογές του 2024 ήταν βαθιά αρνητικές.

Εκτός από προφανείς πολιτικές αιτίες, η δαιμονοποίηση του Τραμπ ταιριάζει και συσχετίζεται με τον νεο μανιχαϊσμό (ή μάλλον νέο παλαιο-μανιχαϊσμό, γιατί το φαινόμενο είναι μόνιμο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κατάστασης) στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα. Οι δυστοπικές λογοτεχνίες, ο πληθωρισμός post-apocalyptic κινηματογράφου και τηλεόρασης, οι ειδήσεις σαν πολεμικά ανακοινωθέντα, ο υγειονομικός αυταρχισμός του κορωνοϊού, οι καταστροφολογικές εκδοχές της κλιματικής κρίσης, η λογοκρισία, το othering της Ρωσίας, το κιτ επιβίωσης της Κομισιόν, οι μαζικές μεταναστεύσεις πριμοδοτούν το άσπρο-μαύρο σαν πλαίσιο αντιμετώπισης προβλημάτων που είναι εξαιρετικά σύνθετα, πολύπλοκα, αβέβαια. Αυτό απαιτεί αρχικακούς και ο Τραμπ είναι ο αρχικακός της ημέρας, μέχρι να βρεθεί ο επόμενος Χίτλερ.

Η κόλλα που συγκρατεί την Αρνητική Δεκαετία είναι η εργαλειοποίηση φόβου και πανικού. Η προειδοποίηση του FDR ότι το μόνο που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο φόβος (We have nothing to fear but fear itself) έχει κάνει kolotoumba: ο φόβος πουλάει και γίνεται ο μανδύας ενός νέου αυταρχισμού. Είναι δύσκολο να συνυπάρξει Δημοκρατία με φοβισμένους πολίτες.

Σύμφωνα με παραδοσιακούς ορισμούς, η διαλεκτική μέθοδος επιτύγχανε συνθέσεις αντιτιθέμενων πραγμάτων. Η Negative Dialektik του Αντόρνο απέρριψε τη δυνατότητα σύνθεσης. 60 χρόνια απο τότε που κυκλοφόρησε, ο τίτλος του βιβλίου περιγράφει εύστοχα την περίοδο 2015-2025 σαν Δεκαετία Αρνητικής Διαλεκτικής.