Επανάσταση 1821

Λύντια Τρίχα, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Ο εμπνευστής του συνταγματικού κράτους, Πατάκη, Αθήνα 2024, 784 σελ.

Αν κάτι μαρτυρεί τις συνθήκες υπανάπτυξης μιας χώρας ή μιας περιοχής είναι ο χρόνος που απαιτεί μια μετακίνηση, ένα ταξίδι. Στην Ελλάδα της οθωμανικής κατάκτησης, μια κοντινή διαδρομή ήταν περιπέτεια. Η επιτακτική ανάγκη της εξέγερσης του 1821 όπως προκύπτει από το βιβλίο της Λύντιας Τρίχα για τον Μαυροκορδάτο.

Όλγα Κατσιαρδή-Hering - Δημήτριος Μ. Κοντογεώργης, Η αυστριακή αρμάδα κατά την Ελληνική Επανάσταση: Διπλωματία και Πόλεμος, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Αθήνα 2023, 702 σελ.

Το ξέσπασμα της ελληνικής Επανάστασης βρήκε απέναντί της την Αυστρία του Μέτερνιχ, που με την εμμονή της στη διατήρηση του status quo, αντιμετώπιζε κάθε εθνικό ή φιλελεύθερο κίνημα ως απειλή. Όμως, καθώς η Ελληνική Επανάσταση έδειχνε μεγάλη αντοχή και το κλίμα στις ευρωπαϊκές αυλές άλλαζε υπό την πίεση και της κοινής γνώμης, η Αυστρία δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί. Οι συγγραφείς περιγράφουν γλαφυρά, αλλά και αναλυτικά, τη διαδρομή από το Λάιμπαχ το 1821 στην Αδριανούπολη το 1829. Περιγράφουν, δηλαδή, την αναπόφευκτη αποτυχία των Αυστριακών να εμποδίσουν τις ιδέες της νεωτερικότητας, τον εθνικισμό και τον φιλελευθερισμό, να κλονίσουν τις αυτοκρατορίες. Και αυτό το πλαίσιο περιλαμβάνει μια εξαιρετικά πλούσια Ιστορία, την οποία η Όλγα Κατσιαρδή-Hering και ο Δημήτριος Μ. Κοντογεώργης περιγράφουν διεισδυτικά και αναλυτικά. Ένα έργο, σημείο αναφοράς.

George D. Frangos, Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821: κοινωνική και ιστορική ανάλυση, μετάφραση από τα αγγλικά - σχολιασμός: Στέφανος Παπαγεωργίου, Παπαζήση, Αθήνα (το βιβλίο θα κυκλοφορήσει προσεχώς)

Το κείμενο αυτό αποτελεί εισαγωγή στο βιβλίο του George D. Frangos, Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821: κοινωνική και ιστορική ανάλυση, το οποίο πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Παπαζήση, με σχολιασμό και μετάφραση του Στέφανου Παπαγεωργίου. Είναι μέρος της σειράς «Παρελθόν και Παρόν», η οποία διευθύνεται από τον Δημήτρη Λυβάνιο και τον Στέφανο Παπαγεωργίου. Στην ίδια σειρά πρόκειται να εκδοθούν και τα βιβλία των John C. Alexander, Ληστεία και δημόσια τάξη στον Μωριά, 1685-1806, με εισαγωγή του Δημήτρη Παπασταματίου και Edith Durham, Βόρεια Αλβανία, με εισαγωγή του Δημήτρη Λυβάνιου (βλ. The Books’ Journal, τχ. 157).

Ο Διαφωτισμός ●  Ο Ρομαντισμός ● Η μαρξιστική παρεμβολή ● Η ανθρωπολογική διείσδυση και οι μεταμοντέρνες αναγνώσεις

Χρήστος Λούκος, Η Ερμούπολη της Σύρου, 1821-1950: Από το Λίβερπουλ της Ανατολικής Μεσογείου στη βαμβακούπολη των Κυκλάδων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2022, 637 σελ.

Η ιστορία της Ερμούπολης αρχίζει περί το 1822, όταν φτάνουν οι πρώτοι χιώτες πρόσφυγες στο λιμάνι. Και ώς το 1880 διέγραψε περίοδο ακμής. Ενώ κεντρικός στόχος του ελληνικού κράτους ήταν η απελευθέρωση των υπόδουλων αδελφών, κεντρικός στόχος των Ερμοπουλιτών ήταν η αύξηση του πλούτου της πόλης. Δηλαδή, συμφεροντολόγοι; Πρακτικότεροι και λιγότερο μεγαλόστομοι. Το κεντρικό ελληνικό ιδεολόγημα, η Μεγάλη Ιδέα, είχε μικρότερη απήχηση στην Ερμούπολη. Γιατί η Μεγάλη Ιδέα δεν είχε καμιά προοπτική χωρίς πόλεμο και πόλεμος σήμαινε το Αιγαίο ανάστατο, μ’ άλλα λόγια την καταστροφή του εμπορίου. (Μικρή σημείωση· το ανάστατο Αιγαίο είχε αναγκάσει τις Μεγάλες Δυνάμεις να επιβάλουν στον σουλτάνο την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους.)

Συνέντευξη στον Δημήτρη Δημητρόπουλο, στον Γιώργο Καλπαδάκη και στον Αριστείδη Χατζή

Χρήστος Λούκος, Ιωάννης Καποδίστριας: Μια απόπειρα ιστορικής βιογραφίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2022, 540 σελ. 

Χρήστος Λούκος, Η Ερμούπολη της Σύρου, 1821-1950: Από το Λίβερπουλ της Ανατολικής Μεσογείου στη βαμβακούπολη των Κυκλάδων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2022, 637 σελ.

Χρήστος Λούκος, Μια σύντομη ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, Θεμέλιο 2022, 221 σελ.

Μέσα σε τρεις μήνες, στα τέλη του 2022, κυκλοφόρησαν τρία βιβλία του κορυφαίου έλληνα ιστορικού Χρήστου Λούκου, ο καρπός της έρευνας 50 ετών. Καταρχάς το πολυαναμενόμενο magnum opus του, η βιογραφία του πρώτου κυβερνήτη του ελληνικού κράτους Ιωάννη Καποδίστρια. Αμέσως μετά, το βιβλίο για την Ερμούπολη. Και τέλος, μια σύντομη εισαγωγή στην Επανάσταση του 1821. Με αυτή την ευκαιρία, συναντήσαμε τον πάντα αεικίνητο και δραστήριο επιστήμονα και μιλήσαμε για όλα: για τα θέματα της έρευνάς του, για τους συνεργάτες και φίλους μιας ζωής, για το ρόλο της ιστορίας αλλά και για τις σπουδές του, την εμβάθυνση, τις μελέτες των αρχείων, το περιοδικό Μνήμων και την ομάδα που συγκέντρωσε γύρω του, τα διαβάσματά του – δηλαδή για τη δική του ιστορία.

Κωστής Παλαμάς,  Άπαντα, επιμέλεια: Κωνσταντίνος Γ. Κασίνης, Ίδρυμα Κωστή Παλαμά, Αθήνα 2018, 480 σελ.

Elizabeth Mayhew Waller Edmonds, Greek Lays, Idylls, Legends. A selection from recent and contemporary poets, Α΄ έκδοση: Trübner, 1886, Νέα έκδοση: HardPress, 2012, 316 σελ. 

Πολλοί είναι οι λόγοι που η ρουμπρίκα αυτή ασχολείται με ένα από τα πρώιμα ποιήματα του Κωστή Παλαμά, «Τα νιάτα της γιαγιάς»^[i], που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 1883 και εντάχθηκε στη συλλογή του 1885, Τα τραγούδια της πατρίδος μου.

Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Ηροδότου και τον Ηλία Κανέλλη

Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Ιώσηπος Μοισιόδαξ. Οι συντεταγμένες της βαλκανικής σκέψης τον 18ο αιώνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1985, 397 σελ.

Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Νεοελληνικός διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1999, 654 σελ.

Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Θρησκεία και πολιτική στον ορθόδοξο κόσμο. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι προκλήσεις της νεωτερικότητας, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2021, 256 σελ.

«Η Εκκλησία ήταν όντως θεσμός διά του οποίου η Οθωμανική Αυτοκρατορία εξασφάλιζε τη νομιμοφροσύνη των χριστιανών υπηκόων, αλλά η Εκκλησία δεν ήταν μόνο αυτό. Η Εκκλησία ήταν κυρίως θρησκευτικός θεσμός, τον οποίο απασχολούσε η διάσωση του χριστιανικού ποιμνίου και της πίστης. Ο ρόλος της Εκκλησίας υπήρξε απολύτως κρίσιμος για την επιβίωση του γένους. Άρα η Εκκλησία δεν είναι μόνο θεσμός εξουσίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Είναι η κιβωτός του γένους και διαδραμάτισε αυτό το ρόλο». Ποιος ήταν ο σκοπός της; «Να παραμείνει ο λαός χριστιανικός. Για να παραμείνουν χριστιανοί πρέπει να διδαχθούν τα ιερά Γράμματα. Άρα χρειάζονται μορφωμένα στελέχη. Η απάντηση πάντα είναι η παιδεία». Ο καθηγητής Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, μακριά από μύθους, περιγράφει την πολιτισμική γεωγραφία που οδήγησε στην Ελληνική Επανάσταση.

Wolfram Siemann, Metternich. Stratege und Visionär. Eine Biographie, C. H. Beck, München 2022, 989 σελ.

Η ισορροπία των δυνάμεων, η πάση θυσία διατήρηση της ειρήνης και οι καταστροφικές συνέπειες του εθνικισμού ήταν οι άξονες της πολιτικής του Κλέμενς φον Μέτερνιχ, διπλωμάτης και κατόπιν υπουργός Εξωτερικών και καγκελάριος της Αυστριακής Αυτοκρατορίας. Ο εθνικισμός, που θεωρείται σήμερα πηγή κάθε κακού, ήταν ένα φιλελεύθερο κίνημα – κι ο Μέτερνιχ κατανοούσε τον εαυτό του ως στυλοβάτη του Ancien régime και αντίπαλο των επαναστατικών ιδεών και των επαναστάσεων. Μόλις κυκλοφόρησε στα γερμανικά μια συναρπαστική βιογραφία του. [ΤΒJ]

Άγγελος Α. Παληκίδης, Τέχνη και ιστορική συνείδηση στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, Gutenberg, Αθήνα 2021, 443 σελ.

Μια ιδιαίτερα χρήσιμη μελέτη που με τρόπο γόνιμο κατορθώνει να μιλήσει για την ιστορία της τέχνης, την ιδεολογία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους όπως αυτή εκφράζεται ή προσπαθεί να εκφραστεί μέσω της τέχνης, επίσημης ή μη, και ταυτόχρονα για την καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης μέσα από την τέχνη κατά τον 19ο αιώνα.