Ο Θόδωρος Σούμας, κριτικός κινηματογράφου και σκηνοθέτης (έχει γυρίσει το ένα μέρος της μεγάλου μήκους ταινίας Περί έρωτος και δύο μικρού μήκους, Ταυτότητες και ρόλοι και Ο διαγραμμένος), στο πεζογράφημα / πολιτική μαρτυρία Ο Βασίλης –ψευδώνυμο Γιάννης– στην aριστερά επιχειρεί να αφηγηθεί τη ζωή του, αφού το βιβλίο είναι μια αυτοβιογραφική ιστορία της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης. Ο ήρωας βιώνει καταστάσεις που συνδέονται με την πολιτική και τις ιδεολογικές αναζητήσεις της εποχής. Ο συγγραφέας, γνωστός για τις τολμηρές ερωτικές ιστορίες που αφηγείται σε άλλα βιβλία του, αποφεύγει να θίξει αισθηματικά ζητήματα (το σημειώνει στη σελίδα 67).
Ο Βασίλης εγκαταλείπει τη Νέα Φιλαδέλφεια, όπου μεγάλωσε, και την Ελλάδα, την οποία κυβερνούν οι στρατιωτικοί της χούντας, για να σπουδάσει σε χώρα της δημοκρατικής Ευρώπης. Η περιπέτειά του αρχίζει όταν φτάνει στη Λιέγη, στο Βέλγιο, με αεροπλάνο κι η πρώτη του εντύπωση είναι λίγο αστεία: βλέπει ανθρώπους να περιφέρονται με τα σκυλιά τους και να μαζεύουν από τους δρόμους τα απόβλητά τους. Τελικά άρχισε σπουδές χημείας και σύντομα συγχρωτίστηκε με έλληνες φοιτητές από τον φοιτητικό σύλλογο, στον οποίο υπήρχαν και χαφιέδες της χούντας.
Όμως η χημεία δεν ταίριαζε στον Βασίλη. Την παράτησε, έφυγε και από τη Λιέγη για τις Βρυξέλλες όπου, ως λάτρης του σινεμά, γράφτηκε σε μια σχολή κινηματογράφου, ενώ παράλληλα προσχώρησε στο ΚΚΕ Εσωτερικού, με αποτέλεσμα τη μελέτη μαρξιστικών βιβλίων (Μαρξ, Ένγκελς, λίγος Λένιν και λίγος Τρότσκι) αλλά και δοκιμίων για τον ευρωκομμουνισμό. Σύντομα ξαναμετακόμισε, αυτή τη φορά για το Παρίσι, όπου οι σπουδές κινηματογράφου ήταν πιο ελκυστικές. Παρότι «αναθεωρητής», γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Βενσέν, όπου κυριαρχούσαν οι μαοϊκοί. Οι πολιτικές διαμάχες, κατά συνέπεια, ήταν εξασφαλισμένες. Και στα πανεπιστήμια, ουδείς θεωρούσε ευτράπελα περιστατικά τα τραπεζάκια των ελλήνων μαοϊκών φοιτητών με τις κινεζόφιλες και φιλοαλβανικές μπροσούρες με το «πεντακέφαλο» (Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν, Στάλιν, Μάο), στις οποίες, μεταξύ άλλων, εξυμνούνταν και ο μεγάλος και σοφός ηγέτης της «καθυστερημένης και οπισθοδρομικής Αλβανίας», ο Εμβέρ Χότζα. Αλλ’ ο Βασίλης αισθανόταν τυχερός που ζούσε στον απόηχο του Μάη του ’68, γι’ αυτό άρχισε να συμμετέχει σε καταλήψεις, μάλιστα ήταν ο μόνος ξένος φοιτητής.
Ο Θόδωρος Σούμας αφηγείται με ανάλαφρο τρόπο πολλά από τα επεισόδια εκείνης της εποχής. Κάποτε, ταξίδεψε και στην Ελλάδα της χούντας επιδιώκοντας, με άγνοια κινδύνου, να παραστήσει τον σχιζοφρενή ώστε να απαλλαγεί από τη στράτευση. Δεν έπεισε όμως τον χουντικό ψυχίατρο και επέστρεψε στο Παρίσι. Ωστόσο, μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου και το πραξικόπημα του Ιωαννίδη, γύρισε στην Αθήνα με τρένο για να παρακολουθήσει τα τεκταινόμενα στη χώρα από κοντά. Μετά την πτώση της χούντας και την επιστροφή στην Ελλάδα του Κωνσταντίνου Καραμανλή έδωσε το «παρών» στις εκδηλώσεις για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Στη συνέχεια, συμμετείχε στην επανέκδοση της Αυγής, στην οποία δούλεψε σχεδόν δωρεάν κάμποσα χρόνια. Αργότερα, επέστρεψε στη Γαλλία για να συνεχίσει τις κινηματογραφικές σπουδές στις οποίες είχε επενδύσει.
Αλλ’ όλα τα ωραία πράγματα στη ζωή κάποτε τελειώνουν. Κι ο Βασίλης, που όπως και πολλοί άλλοι που είχαν φύγει για την Ευρώπη νοσταλγούσε την Ελλάδα, επέστρεψε στην Αθήνα.
Η περιπέτεια της ζωής μας
Τι απέγιναν άραγε οι νέοι και οι νέες που συναντήθηκαν τυχαία στα πανεπιστήμια της Γαλλίας –και της Ευρώπης–, έγιναν μέλη αντιστασιακών οργανώσεων (ΠΑΚ, ΠΑΜ), σπούδασαν, απέκτησαν πτυχία και γνώσεις στον τομέα που επέλεξαν και επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά την πτώση της χούντας; Αρκετοί εντάχθηκαν στο ΠΑΣΟΚ, αλλά οι περισσότεροι μπήκαν στις οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΚΚΕ Εσωτερικού. Ο Βασίλης, ο οποίος είχε την τύχη να γνωρίσει μερικούς σημαντικούς διανοούμενους που πλαισίωναν την ανανεωτική κομμουνιστική Αριστερά (τους αναφέρει έναν έναν), μετά την αυτοδιάλυση του ΚΚΕ Εσωτερικού προσχώρησε στην Ελληνική Αριστερά (ΕΑΡ) υπό τον Λεωνίδα Κύρκο και, το 1989, μαζί με το ΚΚΕ, έπειτα από το συνταρακτικό για τη χώρα Σκάνδαλο Κοσκωτά, δημιούργησαν τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου, κόμμα που συνεργάστηκε με τη Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.
Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ο Βασίλης σημειώνει ότι υπό την επήρεια πολλών διαβασμάτων και καλλιτεχνικών ερεθισμάτων έγινε ανεκτικός στις διαφορετικές από τις δικές του απόψεις. Όταν, στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, ένας φίλος του τον ρώτησε τι ήταν εκείνη την εποχή πολιτικά, απάντησε: «εκσυγχρονιστής και πολιτικά φιλελεύθερος ευρωσοσιαλδημοκράτης».
Στις σημειώσεις του τέλους, ο συγγραφέας παραθέτει τα σύντομα βιογραφικά ορισμένων στελεχών του ΚΚΕ Εσωτερικού και μερικών διανοουμένων, αλλά και ξένων αριστερών προσωπικοτήτων που αναφέρονται στο κείμενο. Μεταξύ αυτών του Μπάμπη Δρακόπουλου, του Σαντιάγο Καρίγιο, του Μήτσου Παρτσαλίδη, του Τάκη Μπενά, του Κώστα Φιλίνη, του Παλμίρο Τολιάτι, του Ζορζ Μαρσαί, του Ροζέ Γκαροντί, του Νίκου Σβορώνου, του Γρηγόρη Γιάνναρου, του Δημήτρη Δημητράκου.
Σίγουρα, το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Θόδωρου Σούμα έχει αρκετό ενδιαφέρον, μας μεταφέρει σε χρόνια παλιά και καθόλου ξεχασμένα και, μέσω της αφήγησης, μας βοηθάει να γνωρίσουμε αρκετές άγνωστες πτυχές της ζωής του συγγραφέα, που είναι πτυχές μιας μικροϊστορίας της χώρας και των ανθρώπων της την εποχή της μεταπολίτευσης: η περιπέτεια της ζωής μας.
