Ένας βίαιος εφιάλτης

Τα τελευταία χρόνια μεταφράζονται στην ελληνική γλώσσα αρκετοί συγγραφείς από την Κολομβία, άνδρες και γυναίκες. Ένας απ’ αυτούς είναι ο Σαντιάγο Γκαμπόα. Γεννημένος στην Μπογκοτά το 1965, σπούδασε φιλολογία στην πατρίδα του, ισπανική φιλολογία στη Μαδρίτη και κουβανική λογοτεχνία στο Παρίσι. Ο Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν, ο σπουδαίος καταλανός συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας, τον θεωρούσε, μαζί με τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, τον σημαντικότερο κολομβιανό συγγραφέα.

Με το πρώτο του κιόλας μυθιστόρημα, Páginas de Vuelta (1995), ο Γκαμπόα καθιερώθηκε ως ένας από τους ανανεωτές της λογοτεχνίας στη χώρα του. Στα ελληνικά κυκλοφορούν άλλα δύο μυθιστορήματά του, Το να χάνεις είναι ζήτημα μεθόδου (Opera) και οι Νυχτερινές ικεσίες (Πόλις). Και στα δύο είναι εμφανής μια ποιητική διάθεση, οι ήρωές του μπλέκουν σε ερωτικές ιστορίες με αστυνομική (νουάρ) απόχρωση, κυρίως όμως ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την πλοκή ως πρόφαση για να καταγγείλει το διεφθαρμένο καθεστώς της Κολομβίας.

Στη βάση της πλοκής, πάντως, υπάρχει η πολιτική πραγματικότητα μιας σπαραγμένης χώρας. Μιας χώρας που σημαδεύτηκε από έναν εμφύλιο ο οποίος κράτησε 52 χρόνια και τελείωσε μόλις το 2016 έπειτα από δημοψήφισμα, με ερώτημα αν οι πολίτες ήταν υπέρ της επίτευξης ειρηνευτικής συμφωνίας ανάμεσα στα δύο μεγάλα στρατόπεδα: την κυβέρνηση και τους μαρξιστές-λενινιστές αντάρτες των FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia, Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας). Οι FARC ιδρύθηκαν τo 1966 κατά βάσιν από αγρότες που συμμετείχαν στις ομάδες αυτοάμυνας οι οποίες είχαν σχηματιστεί από το 1948, στης διάρκεια της περιόδου La Violencia, μιας εποχής όπου ήταν έντονη και συνεχής η πολιτική βία. Βασική ενασχόληση των ανταρτών στα βουνά και στη ζούγκλα, καταδιωκόμενοι από ακροδεξιές και παραστρατιωτικές ομάδες, ήταν οι συναλλαγές με εμπόρους ναρκωτικών – κατ’ αυτούς ήταν ένας τρόπος επιβίωσης για τους ίδιους και την οργάνωσή τους.

Εξουσία και απληστία

Το βίαιο πολιτικό θρίλερ, Η νύχτα θα είναι μεγάλη, αρχίζει με το περιστατικό ενός μικρού κομβόι αυτοκινήτων να πέφτει σε ένοπλη ενέδρα, με πολλούς νεκρούς. Λίγο αργότερα, οι δράστες του μακελειού εξαφανίζουν τα ίχνη της συμπλοκής. Ο μόνος μάρτυρας των όσων συνέβησαν είναι ένα μικρό αγόρι. Γύρω από την υπόθεση αυτή αρχίζει μια από κάθε άποψη δύσκολη έρευνα την οποία επωμίζονται τρεις άνθρωποι: η Χουλιέτα, μια επίμονη δημοσιογράφος από την πρωτεύουσα Μπογκοτά, η γραμματέας της, Χουάνα, πρώην αντάρτισσα των FARC, και ένας εισαγγελέας, ο Έντιλσον Χουτουνιαμούι. Δεν έχουν βοήθεια από πουθενά, όλα τα στόματα είναι κλειστά, μόνο το αγόρι μιλάει για όσα είδε και μετά εξαφανίζεται.

Ποιος όμως μπορεί να είναι πίσω από τη φονική επίθεση; Ο στρατός; Οι συμμορίες που λυμαίνονται τη χώρα; Κάποιοι παλιοί αντάρτες που δεν συμφωνούν με την εκεχειρία του 2016 ανάμεσα στους FARC και την κυβέρνηση; Μήπως η εκκλησία; Ο αφηγητής του μυθιστορήματος γνωρίζει τα πάντα και τα αποκαλύπτει σιγά σιγά, ενώ εκθειάζει τον ινδιάνικης καταγωγής εισαγγελέα, έναν δραστήριο και επίμονο μαχητή της δικαιοσύνης, που του έχουν δώσει το παρατσούκλι Αγριόγατος.

Από τις πρώτες σελίδες μαθαίνουμε πως η Κολομβία είναι μια χώρα διεστραμμένη, αρρωστημένη. Στην Μπογκοτά υπάρχει κοινωνική διαστρωμάτωση ακόμα και στο έγκλημα. Η διαφθορά χαρακτηρίζει πολιτικούς και δημόσιους λειτουργούς και οι δωροδοκίες, η φοροδιαφυγή, η διασπάθιση του δημόσιου χρήματος, η παρεμπόδιση του έργου της δικαιοσύνης, οι κάθε είδους απάτες, κλοπές και λεηλασίες είναι η καθημερινότητα.

Για να κατανοήσει ο αναγνώστης τα δρώμενα, είναι αναγκαίο να ξέρει μερικά πράγματα για την ιστορία της Κολομβίας από τα μέσα του εικοστού αιώνα ώς τις μέρες μας. Το βιβλίο παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες, χάρη στις σημειώσεις της μεταφράστριας, Δήμητρας Σταυρίδου. Στις σημειώσεις αυτές μαθαίνουμε ότι και ο διασημότερος κολομβιανός συγγραφέας, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, στα πρώτα που δημοσιογραφικά βήματα, το 1948, έζησε και ο ίδιος τη σκληρότητα του Bogotazo, τα βίαια επεισόδια δηλαδή στα οποία δολοφονήθηκε στην Μπογκοτά ο φιλελεύθερος ηγέτης Χόρχε Ελιέσερ Γκαϊτάν. Ήταν ένα πολιτικό έγκλημα για το οποίο ξέσπασαν λαϊκές κινητοποιήσεις που πνίγηκαν στο αίμα. Και με αφετηρία τη δολοφονία του Γκαϊτάν προκλήθηκε ο αιματηρός εμφύλιος που ακολούθησε με απολογισμό χιλιάδες νεκρούς, την κατάλυση της δημοκρατίας και την κήρυξη συνεχόμενων δικτατοριών.

Η νύχτα θα είναι μεγάλη είναι ένα βιβλίο για τη βία, την εξουσία, την απληστία. Το κεντρικό θέμα του είναι η σημερινή κατάσταση στη χώρα, ωστόσο οι νουάρ αποχρώσεις προκαλούνται από το κυνήγι για την απόκτηση χρήματος, καθώς και από τις προδοσίες και την επιθυμία για εκδίκηση. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που μένει στη μνήμη του αναγνώστη είναι η διάχυση της βίας στην κοινωνία. Υπάρχουν νεκροί και εξαφανισμένοι του εμφυλίου, υπάρχουν τάφοι κι οι συγγενείς που ψάχνουν τους νεκρούς τους, υπάρχουν και καρτέλ ναρκωτικών: θυμόμαστε τον Πάμπλο Εσκομπάρ, πασίγνωστο ανά τον κόσμο, πανίσχυρο στην Κολομβία ναρκέμπορο, αρχηγό του καρτέλ του Μεδεγίν, ο οποίος σκοτώθηκε το 1993 από την αστυνομία της χώρας. Πάντως, για να μην υπάρξουν ενστάσεις για την αντικειμενικότητά του, ο συγγραφέας μιλάει και για τους αθώους αγρότες που έπεσαν θύματα των ανταρτών, οι οποίοι είχαν δηλώσει ότι σκοτώθηκαν στις ένοπλες συγκρούσεις.