Τo δοκίμιο του Καράμπελα ξεκινά με δύο υπέροχους, ποιητικούς ορισμούς του ανθρώπου, διατυπωμένους απ’ τον Κυνικό φιλόσοφο Σεκούνδο κι απ’ τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό αντίστοιχα. Ο άνθρωπος είναι «νοῦς σεσαρκωμένος, πνευματικὸν ἀγγεῖον, αἰσθητικὸν χώρημα, ἐπίπονος ψυχή, οἰκητήριον ὀλιγοχρόνιον, φάντασμα χρόνου, ὠστεωμένον ὄργανον, κατάσκοπος βίου, Τύχης παίγνιον, ἀπαράμονον ἀγαθόν, ζωῆς δαπάνημα, φυγὰς βίου, φωτὸς ἀποστάτης, γῆς ἀπαίτημα, αἰώνιος νεκρός», λέει ο φιλόσοφος. «Ζῶον ἓν ἐξ ἀμφοτέρων, ἀοράτου τε λέγω καὶ ὁρατῆς φύσεως, […] προσκυνητὴν μικτόν, ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστην τῆς νοουμένης, βασιλέα τῶν ἐπὶ γῆς, βασιλευόμενον ἄνωθεν, ἐπίγειον καὶ οὐράνιον, πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον, ὁρατὸν καὶ νοούμενον, μέσον μεγέθους καὶ ταπεινότητος: τὸν αὐτόν, πνεῦμα καὶ σάρκα», υπερθεματίζει ο θεολόγος.[1] Αυτή την υβριδική κατάσταση του ανθρώπου, την ιδιότητα που έχει μόνος αυτός ανάμεσα στα όντα να πατά ταυτόχρονα σε δύο βάρκες και να ταξιδεύει σε δύο διαφορετικούς κόσμους, εξερευνά σε κείμενα από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα ο συγγραφέας. Ξεκινά απ’ τον ουμανιστή νεοπλατωνιστή Πίκο ντέλλα Μιράντολα για να καταλήξει, αφού διατρέξει όλη τη Νεωτερικότητα, στον σκοτεινό μυθιστοριογράφο της εποχής μας Μισέλ Ουελμπέκ.
Σύμφωνα με τον Καράμπελα, η πνευματικότητα, αυτή η αιώρηση του ανθρώπου μεταξύ παροδικότητας και αθανασίας, αρχίζει να παρακμάζει και να φθίνει με την έλευση των Νέων Χρόνων, για να «τρωθεί ανεπανόρθωτα», όπως υποστηρίζει, με τον ερχομό της μεταμοντέρνας εποχής, δηλαδή απ’ τη δεκαετία του 1960 και εξής. Με άλλα λόγια, η αντίληψη του συγγραφέα συντονίζεται με τις απόψεις άλλων σύγχρονων φιλοσόφων, όπως αίφνης ο Μισέλ Φουκώ, που κι αυτός προφήτευσε πως ο άνθρωπος θα εξαφανιστεί όπως μια πατημασιά στην άμμο που τη σβήνει ο άνεμος.
Ωστόσο, η απαισιόδοξη πρόγνωση του συγγραφέα για το μέλλον του πνεύματος, του κατεξοχήν γνωρίσματος του ανθρώπου, δεν τεκμηριώνεται επαρκώς στο παρόν δοκίμιο. Περισσότερο θεωρείται ως κάτι δεδομένο και αυτονόητο, και όχι ως κάτι ζητούμενο και αποδεικτέο. Πώς τεκμαίρεται ότι ο άνθρωπος έπαψε –ή ότι μπορεί να πάψει– ν’ αποτελεί μείξη ιδεαλισμού και υλισμού, ανάτασης και χαμέρπειας, μεταφυσικής πίστης και ηδονιστικού μηδενισμού; Από πού προκύπτει πως ο σύγχρονος άνθρωπος σταμάτησε ν’ ασχολείται με τις «ψυχικές υπόθεσες» ή πως η ελαφρότητα του καταναλωτικού ατόμου των καιρών μας στερείται απόλυτα οποιασδήποτε πνευματικότητας; Η ίδια η καθημερινή μας εμπειρία δεν μας παρέχει διαρκώς εκδηλώσεις αυτής της ακατάστρεπτης διφυΐας του ανθρώπου;
[1] Δημήτρης Καράμπελας, Το πνεύμα και το τέρας, Δώμα, Αθήνα 2025, σ. 12.
