Την ίδια πάνω-κάτω αντίληψη εκφράζει σε πιο πρόσφατο κείμενό του ο Σταύρος Ζουμπουλάκης. Και αυτός επίσης πιστεύει ότι η καταστροφή είναι επικείμενη: «Η πλάση, το κοινό μας σπίτι, καταστρέφεται από εμάς τους ίδιους, εν ονόματι της Προόδου. […] Αναρωτιέται εύλογα κανείς αν έχουμε συνειδητοποιήσει αυτό που μας συμβαίνει, αν έχουμε πράγματι φοβηθεί αυτό που μας απειλεί. Γιατί δεν ξυπνάμε;»[3] Και αυτός, όπως και ο Καψάλης, υποδεικνύει την ίδια θεραπεία: να φοβηθούμε και ν’ απελπιστούμε, ώστε να κινητοποιηθούμε τελικά για να προλάβουμε το κακό. «Για να δράσουμε αποτρεπτικά έναντι της καταστροφής πρέπει να συλλάβουμε διά της φαντασίας το ζοφερό μέλλον της ερήμωσης του πλανήτη ωσεί παρόν και να φοβηθούμε βαθιά μέσα μας. Και αυτός ο φόβος να γίνει οδηγός δράσης» (ό.π.).
Ο Καψάλης και ο Ζουμπουλάκης δεν είναι οι μόνοι που διατυπώνουν παρόμοιες απόψεις. Μπορούμε να πούμε πως είναι μάλλον αρκετά διαδεδομένες μεταξύ των διανοουμένων και των επιστημόνων τα τελευταία χρόνια. Δε θέλει βέβαια ιδιαίτερη εμβρίθεια για να διαπιστώσει κανείς πως πρόκειται για έναν νέο αποκαλυπτισμό, ο οποίος μάλιστα μοιάζει από πολλές απόψεις με τον παλαιό θρησκευτικό αποκαλυπτισμό. Κι ετούτος, όπως κι εκείνος, προφητεύει απειλητικά μια επικείμενη Αποκάλυψη και στοχεύει να εκφοβίσει και να καθυποτάξει. Αυτό που αλλάζει είναι το λεξιλόγιο: αντί να είναι θρησκευτική, όπως τότε, η γλώσσα του αποκαλυπτισμού είναι τώρα επιστημονική.
Όχι, δεν επίκειται η καταστροφή του ανθρώπινου πολιτισμού. Ούτε η βιολογική εξαφάνιση της ανθρωπότητας. Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να είναι καλοί και κακοί, όπως ήτανε πάντοτε. Θα εξακολουθήσουν να συμπονούν και να εχθρεύονται, ν’ αγκαλιάζουν και ν’ απομακρύνονται, ν’ αγαπούν και να μισούν. Και θα συνεχίσουν να δημιουργούν στις πιο δύσκολες συνθήκες, μέσα στα πιο ακραία καιρικά φαινόμενα και υπό τη διαρκή πίεση της πείνας και των επιδημιών, των πολέμων και των λεηλασιών. Όπως έκανε εκείνος ο αρχαιότατος πρόγονός μας που φιλοτέχνησε τις τοιχογραφίες στο Σπήλαιο του Σωβέ πριν από 30.000 χρόνια (μέσα στην εποχή των Παγετώνων!).
ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΟΡΑΜΑΤΑ. Το φόβητρο της ολοκληρωτικής Αποκάλυψης και τα εσχατολογικά οράματα που σαγηνεύουν τα τελευταία χρόνια διανοούμενους και επιστήμονες είναι παραπλανητικά. Όλες οι Αποκαλύψεις που ξέρουμε από την ιστορία ήταν τοπικά και χρονικά εντοπισμένες. Ήταν καταρρεύσεις ολόκληρων πολιτισμών, με τρομακτικές συνέπειες για όσους τις βίωσαν: η κατάρρευση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, για παράδειγμα, ή η καταστροφή του πολιτισμού των Μάγια ή η διάλυση της τσαρικής αυτοκρατορίας το 1917. Οι δυνάμεις του χάους και της αναρχίας κατέλυσαν κάθε έννοια τάξης και οι δομές της κοινωνίας έπαψαν να υπάρχουν. Μια τέτοια Αποκάλυψη, χρονοτοπικά περιορισμένη, αλλά παρ’ όλα αυτά φοβερή και τρομερή, μπορεί όντως να μας απειλήσει· μια τέτοια Αποκάλυψη, πολύ χειροπιαστή και όχι μακρινή και απατηλή, συμβαίνει ίσως ήδη σε κάποιους άλλους στον πλανήτη μας εδώ και τώρα. Η ιδέα όμως της συνολικής κατάρρευσης είναι ψευδής κι έχει πολιτική στόχευση. «Η ζωή δεν τελειώνει, η πραγμάτωση των ανθρώπινων δυνατοτήτων δεν τελειώνει […] η ιδέα μιας αποκαλυπτικής ρήξης που φέρνει το τέλος των πάντων όπως τα ξέρουμε […] δεν είναι πραγματική. […] Όποιες καταστροφές και αν συμβούν στην ιστορία, η ανθρώπινη ζωή ξαναγεννιέται και άλλοι τύποι πολιτισμού εμφανίζονται»[4].
[1] Διονύσης Καψάλης, «Ριζική ελπίδα», στο Για την ελπίδα, Άρτος Ζωής, Αθήνα 2020, σ. 506.
[2] Ό.π., σ. 510-511.
[3] «Ευθύνη για το μέλλον και φόβος», εφημ. Η Καθημερινή, 11/8/2024, https://www.kathimerini.gr/opinion/563167693/eythyni-gia-to-mellon-kai-fovos/
[4] John Gray, «Critiques of Utopia and Apocalypse», συνέντευξη στον Alec Ash, 28.3.2012, https://fivebooks.com/best-books/john-gray-on-critiques-of-utopia-and-apocalypse/
