Ουκρανία

Η πρόσφατη επιστολή του Γκάρι Κασπάροφ στην εφημερίδα The Wall Street Journal (WSJ), με τίτλο «Το εγχειρίδιο στρατηγικής του Τραμπ για τη Μέση Ανατολή είναι εξαιρετικό για την Ουκρανία» (“Trump’s Mideast playbook is prime for Ukraine”, σελ. A12, 18-19 Οκτωβρίου 2025), είναι σύντομη αλλά κοφτερή – μια κίνηση στο σκάκι που γίνεται με την ακρίβεια ενός γκραν μαιτρ και με την πεποίθηση ενός αντιφρονούντος που έχει αντικρίσει την τυραννία κατάματα.

Ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής υποστηρίζει ότι η δυναμική προσέγγιση του Ντόναλντ Τραμπ στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα ο χειρισμός της πρόσφατης κρίσης, προσφέρει ένα πολύτιμο μάθημα για τη Δύση στην αντιμετώπιση του Βλαντίμιρ Πούτιν. «Ο πρόεδρος Τραμπ μπορεί να είναι νταής», γράφει ο Κασπάροφ, «αλλά στην περιοχή όπου η ισχύς φέρνει δίκιο, ήταν ο νταής που χρειαζόμασταν». Το μήνυμά του είναι σαφές: ο Τραμπ δεν πρέπει να εγκαταλείψει το «κόλπο του ισχυρού άνδρα», αλλά μάλλον να το εφαρμόσει στο μεγαλύτερο και πιο θανατηφόρο παιχνίδι, τη συνεχιζόμενη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Το επιχείρημα του Κασπάροφ δεν αφορά την εξύμνηση της επιθετικότητας, αλλά την αναγνώριση ότι μόνο η δύναμη αποτρέπει τους θηρευτές. Σημειώνει ότι ο Πούτιν, όπως και η Χαμάς, διατηρoύν την εξουσία τους μέσω του πολέμου και της βίας. Και οι δύο οπλίζουν την αστάθεια. Και οι δύο πιστεύουν ότι η αντοχή των καθεστώτων τους εξαρτάται από την ατελείωτη αντιπαράθεση. Για να σπάσει αυτός ο κύκλος, επιμένει ο Κασπάροφ, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να επιτρέψουν στην Ουκρανία να μεταφέρει τη μάχη σε ρωσικό έδαφος – χτυπώντας βασικές υποδομές και αναγκάζοντας τον ρωσικό λαό να νιώσει το πραγματικό κόστος της ανοησίας του ηγέτη του. Η νίκη, λέει, δεν θα προέλθει από την πορεία των ουκρανικών στρατευμάτων προς τη Μόσχα, αλλά από την «καταστροφή του ιού του ρωσικού ιμπεριαλισμού» που έχει αποσταθεροποιήσει τον κόσμο για γενιές.

Ο Κασπάροφ έχει δίκιο. Η λογική του –και η ηθική του διαύγεια– διαπερνούν την ομίχλη της δυτικής προσοχής. Ο πόλεμος του Πούτιν δεν είναι ένας αγώνας για εδάφη, αλλά ένας αγώνας για αντοχή. Στο μυαλό του, η Ρωσία εξακολουθεί να είναι το φρούριο που άντεξε στον Ναπολέοντα και στον Χίτλερ, ο αιώνιος υπερασπιστής του ιερού εδάφους της. Η αφήγηση είναι βαθιά ριζωμένη στη ρωσική κουλτούρα και πολιτική: η ιδέα ότι «η Ρωσία δεν κερδίζει ακριβώς πολέμους με την ευφυΐα ή την ταχύτητα», αλλά εξαντλώντας τους εχθρούς της! Αυτός ο μύθος –δηλαδή, η πεποίθηση ότι ο ίδιος ο χρόνος είναι όπλο– έχει διαμορφώσει τη στρατηγική του Πούτιν από την αρχή της εισβολής, το 2022 [ή καλύτερα από το 2014, από την προσάρτηση της Κριμαίας].

Αλλά η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται πάντα. Η μαζική επίθεση της Ρωσίας τον Μάιο του 2025 δεν πέτυχε σχεδόν τίποτα. Είναι σχεδόν μηδαμινά τα εδαφικά οφέλη. Ο μύθος της ανεξάντλητης ρωσικής ισχύος έχει διαλυθεί. Ο κάποτε τρομερός ρωσικός στρατός χάνει πόρους, ηθικό και νομιμότητα. Ωστόσο, ο Πούτιν προσκολλάται στην ελπίδα ότι η Δύση θα κουραστεί πριν από αυτόν – ότι η Ουάσινγκτον, οι Βρυξέλλες και το Λονδίνο θα παραλύσουν. Αυτό είναι το πραγματικό του πεδίο μάχης. Και γι' αυτό, όπως προτείνουν ο Κασπάροφ αλλά και το κύριο άρθρο της WSJ (στην ίδια σελίδα, A12, όπου δημοσιεύεται και η επιστολή του Κασπάροφ), «Δώστε στην Ουκρανία τους Τόμαχοκ, κύριε Πρόεδρε» (“Give Ukraine the Tomahawks, Mr. President”), η απάντηση είναι να ανατραπούν τα δεδομένα, να μεταφερθεί ο πόλεμος πίσω στο κατώφλι του Πούτιν.

Η φωνή του Κασπάροφ φέρει ασυνήθιστο ηθικό βάρος, ακριβώς επειδή είναι η φωνή ενός Ρώσου, ενός ανθρώπου που έχει κοιτάξει στην άβυσσο της αυταρχικής ψυχής της χώρας του και αρνήθηκε να παραδοθεί σε αυτήν. Η στάση του θυμίζει το ηθικό μαρτύριο των ηρώων του Ντοστογιέφσκι: μια ρωσική συνείδηση ​​που παλεύει με την ενοχή, την υποχρέωση, την πίστη και την ελευθερία. Το να μιλάει κανείς τόσο τολμηρά εναντίον του δολοφονικού καθεστώτος του Βλαντίμιρ Πούτιν δεν είναι απλώς πολιτικό θάρρος. Είναι μια πράξη ηθικής στάσης.

Στο σκάκι, όπως και στη γεωπολιτική, η νίκη δεν ανήκει στους προσεκτικούς αλλά στους αποφασιστικούς παίκτες. Η κίνηση του Γκάρι Κασπάροφ είναι τολμηρή, ίσως και επικίνδυνη, αλλά την υποκινεί ένα μεγάλο δίκιο. Είναι καιρός η Δύση να σταματήσει να παίζει άμυνα και να αναλάβει επιτέλους την πρωτοβουλία. Μήπως και η ίδια η Ρωσία τελικά δεν ανοίγει τον ασκό του Αιόλου, δοκιμάζοντας στις 21 Οκτωβρίου 2025 τον πύραυλο τύπου 9M730 Burevestnik (nuclear-powered, nuclear-armed) που έμεινε στον αέρα για πάνω από 15 ώρες; Ο κόσμος χρειάζεται στρατηγική τόλμη και ειρήνη – και, φυσικά, προέχει να αποφύγει τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ο κόσμος ξύπνησε σε έναν πόλεμο που υποτίθεται ότι θα κρατούσε τρεις ημέρες. Η Ρωσία, σίγουρη για την ισχύ της, εισέβαλε στην Ουκρανία με στόχο να καταρρεύσει η κυβέρνηση του Κιέβου και να επιστρέψει η χώρα στον έλεγχο της Μόσχας. Τρία χρόνια αργότερα, τίποτε από αυτά δεν έχει συμβεί. Η Ουκρανία αντιστέκεται, η Δύση συσπειρώθηκε και η Ρωσία, αντί να αποδείξει τον ρόλο της ως υπερδύναμη, βυθίζεται σε στρατιωτικές απώλειες, οικονομική εξάρτηση και διεθνή απομόνωση.

Η «Συμμαχία των Προθύμων» για την Ουκρανία ως πυρήνας ενός ευρωπαϊκού δημοκρατικού οράματος

Λαμβάνοντας υπόψη την επίταση των παγκόσμιων συγκρούσεων μεταξύ δημοκρατιών και αυταρχικών καθεστώτων, η «Συμμαχία των Προθύμων» που σχηματίστηκε το 2025 για την Ουκρανία προσφέρει ένα μοντέλο για τη μελλοντική δι-ευρωπαϊκή συνεργασία μεταξύ των φιλελεύθερων κρατών.

Ο αντιπρόεδρος της πολωνικής κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών, Ράντοσλαβ Σικόρσκι, τη Δευτέρα 22 Σεπτεμβρίου 2025, στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη^[i], αναφερόμενος στις παραβιάσεις του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου από ρωσικά drones αλλά και μαχητικά αεροπλάνα, έκανε την ομιλία που ακολουθεί. Δημοσιεύεται σε μετάφραση του Περικλή Φ. Κωνσταντινίδη:

Στη μεταπολίτευση, η ασφάλεια συνήθως παρουσιαζόταν ως αντιθετική στην ελευθερία. Το ερώτημα «τι τη θέλουμε την αστυνομία;» θεωρήθηκε πολύ συχνά προοδευτικός μονόδρομος. Μόνο μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, με την ισλαμιστική τρομοκρατία να αναδεικνύεται ως η κυρίαρχη απειλή για την διεθνή ασφάλεια, άρχισε μια πολιτική και επιστημονική επανατοποθέτηση της έννοιας της ασφάλειας. Ο σκοταδισμός και η απολυταρχική νοοτροπία των τρομοκρατών ερχόταν σε ευθεία σύγκρουση με τη φιλελεύθερη δημοκρατία.

Κι αυτή η αντιπαράθεση άρχισε να γίνεται κυρίαρχη σε ιδεολογικό, πολιτισμικό, κοινωνικό πεδίο – και στην πολιτική αντιπαράθεση. Η ιδέα ότι η τρομοκρατία, οι υβριδικές απειλές, το διεθνικό οργανωμένο έγκλημα αλλά και οι αυταρχικές και οι αναθεωρητικές δυνάμεις είναι διαφορετικές όψεις της απειλής για την δημοκρατία ίσως, πλέον, να μην είναι μειοψηφικές ούτε στην Ελλάδα.

Ανάμεσα στις αναθεωρητικές δυνάμεις, ιδιαίτερα απειλητική εμφανίστηκε στις αρχές του νέου αιώνα η Ρωσία. Το 2008, με τον πόλεμο κατά της Γεωργίας, η Ρωσία έδειξε τις διαθέσεις της, που δεν έγιναν αντιληπτές ως σήμα κινδύνου για τη διεθνή οργάνωση και την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Σε ένα βαθμό, δεν έτυχε προσοχής  ούτε η υβριδική επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2014 και η προσάρτηση της Κριμαίας. Ούτε το 2016, στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, ούτε στο δημοψήφισμα που οδήγησε στην έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση αντιληφθήκαμε την απειλή όπως πραγματικά είναι.

Χρειάστηκε η Ρωσία να εισβάλει στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, για να συνειδητοποιήσουμε, μέσα από το σθένος και τον ηρωισμό των Ουκρανών, πως η ελευθερία, η πατρίδα, η αυτοδιάθεση είναι αξίες των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Είναι συστατικά στοιχεία των ελεύθερων κρατών, που μπορούν να επιλέγουν τις συμμαχίες τους – και ο ρόλος της διεθνούς οργάνωσης και του ΟΗΕ είναι να τους εγγυώνται αυτό το δικαίωμα.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ανέδειξε το εύρος της απειλής. Από τότε, την απειλή την υπενθυμίζουν συχνά διάφορες ενέργειες της Ρωσίας κατά της Δύσης και της κουλτούρας της. Οι επιθέσεις με fake news και η προσπάθεια με bots χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Οι συχνές απειλές κατά της ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου, κατά της Μολδαβίας, αλλά και κατά της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Πρόσφατα, τα ρωσικά drones που παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Πολωνίας σήμαναν συναγερμό: η Ευρώπη οφείλει εγρήγορση, για να διαφυλάξει την ασφάλεια και τη δημοκρατία της.

Τα ρωσικά drones πάνω από την Πολωνία μάς θύμισαν αυτό που δεν έπρεπε ποτέ να ξεχάσουμε. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι υπόθεση μόνο των Ουκρανών. Είναι η μάχη όλων μας. Η Ρωσία δεν επιτέθηκε στην Ουκρανία. Επιτέθηκε στη Δύση.

Κατά συνέπεια, η συζήτηση για την ειρήνη στην Ουκρανία και την επόμενη ημέρα δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει την απειλή από τη Ρωσία για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Το ζήτημα αυτό συνδέεται στενά με το πώς θα προκύψει η ειρήνη και ποιοι θα είναι οι όροι της. Ουσιαστικά, μιλάμε για δύο προσεγγίσεις που μπορούν να αποτυπωθούν με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο στην πρόσληψη και στην προσέγγιση των ΗΠΑ υπό τις δύο διαφορετικές προεδρίες – του Τζο Μπάιντεν και του Ντόναλντ Τραμπ.

Η πρώτη προσέγγιση, που ήταν και η θέση της συντριπτικής πλειονότητας των χωρών του δυτικού κόσμου ώς τον Ιανουάριο του 2024, τόνιζε ότι το τέλος του πολέμου πρέπει να έρθει με την ήττα της Ρωσίας. Αυτή η προσέγγιση, αν αφήσουμε στην άκρη για την οικονομία της συζήτησης το εφικτό του πράγματος και τις εξελίξεις στο πεδίο των μαχών τους τελευταίους μήνες, απαντούσε και στη γενικότερη απειλή της Ρωσίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Μια ηττημένη Ρωσία δεν θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή, ενώ πολλοί προσέβλεπαν πως σε αυτό το ενδεχόμενο μπορεί να βλέπαμε ακόμη και αλλαγή εξουσίας στο εσωτερικό της.

Η δεύτερη προσέγγιση, κυρίαρχη στις ΗΠΑ του Τραμπ ο οποίος φαίνεται να διχοτομεί για πρώτη φορά από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου τον δυτικό κόσμο, πιέζει για μια ειρήνη που θα αποτυπώνει την παρούσα κατάσταση στο πεδίο των μαχών και δεν θα προκύπτει ως αποτέλεσμα ήττας της Ρωσίας. Σε αυτή την προσέγγιση έχουν μπει και ζητήματα που από την πρώτη στιγμή έθετε η Ρωσία (π.χ. μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, περιορισμοί στις στρατιωτικές δυνατότητες της Ουκρανίας, επίσημη αποδοχή της κατάστασης της Κριμαίας κ.λπ.). Σε επίπεδο διεθνών σχέσεων, είδαμε το άνοιγμα των ΗΠΑ προς τη Ρωσία και τη σταδιακή επιστροφή της δεύτερης στο διεθνές πεδίο.

Είναι ξεκάθαρο λοιπόν πως αυτή τη στιγμή η συζήτηση γίνεται στη βάση της δεύτερης προσέγγισης, η οποία σε κάθε περίπτωση δεν περιλαμβάνει ήττα της Ρωσίας, αλλά ούτε και ουσιαστική της τιμωρία για τον αναθεωρητισμό που εκφράστηκε με την εισβολή και την πραγματοποίηση εγκλημάτων πολέμου.

Εάν λοιπόν, παρά τις πολλές δυσκολίες και ενστάσεις από την Ουκρανία, τα κράτη μέλη της Ε.Ε. και τη Βρετανία προχωρήσει μια ειρήνη με αυτά τα χαρακτηριστικά, η απειλή από τη Ρωσία δεν θα έχει εκλείψει. Αντίθετα, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πως η Ρωσία και ο Βλαντίμιρ Πούτιν θα μπουν στον πειρασμό να ασκήσουν εκ νέου τις αναθεωρητικές τους βλέψεις με τη χρήση υβριδικών επιθέσεων, αλλά και παραδοσιακής σκληρής στρατιωτικής ισχύος. 

Σε έναν κόσμο όπου υποχωρεί ο ρόλος των θεσμών και του διεθνούς δικαίου και επικρατεί η ισχύς και η χομπσιανή προσέγγιση των διεθνών σχέσεων, η αναθεωρητική Ρωσία του Πούτιν θα αποτελεί απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Γι’ αυτό και ο πόλεμος στην Ουκρανία αφορά την Ευρώπη και κάθε ελεύθερη χώρα. Ουσιαστικά, θα παραμείνει ο καταλύτης που πρέπει να οδηγήσει στην αμυντική ωρίμανση της Ένωσης, στο πλαίσιο της κρίσιμης Στρατηγικής Αυτονομίας. Για να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τον αναθεωρητισμό χρειάζεται να ενισχύσεις σημαντικά την αποτρεπτική σου ικανότητα, ιδιαίτερα όταν η απειλή προέρχεται από μια πυρηνική δύναμη όπως η Ρωσία. Η Ε.Ε. δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί μόνο ως απόγονος της Αφροδίτης με τη γοητεία και το κανονιστικό της πλαίσιο. Οφείλει να φερθεί ως Αθηνά, που μπορεί να κάνει χρήση, εφόσον χρειαστεί, σκληρής ισχύος. Η Ευρώπη ας δείξει τα δόντια της.

Το 1994, στο Μνημόνιο της Βουδαπέστης, έμοιαζε να χαράσσεται μια νέα σελίδα στην παγκόσμια ασφάλεια. Η Ουκρανία, ένα νεοσύστατο κράτος που μόλις είχε βγει από τη σκιά της Σοβιετικής Ένωσης, κατείχε ξαφνικά το τρίτο μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο στον κόσμο, περίπου 1.900 κεφαλές, ικανές να αλλάξουν τις ισορροπίες μιας ολόκληρης ηπείρου. Θα μπορούσε να γίνει η επόμενη μεγάλη πυρηνική δύναμη. Αντί γι’ αυτό, διάλεξε το δρόμο της εμπιστοσύνης. Παρέδωσε τα όπλα της στη Ρωσία και υπέγραψε τη Συνθήκη Μη Διάδοσης, με την υπόσχεση ότι Ηνωμένες Πολιτείες, Βρετανία και Ρωσία θα εγγυούνταν την ανεξαρτησία και την εδαφική της ακεραιότητα.

Στο τέλος όλων αυτών των μετατοπίσεων –της ρωσικής αναθεωρητικής ορμής, της ουκρανικής αντοχής, της ευρωπαϊκής επανασυσπείρωσης και της ψυχρής κινεζικής αριθμητική – προκύπτει ένα καίριο ερώτημα: μπορεί η Ευρώπη να δεχθεί αναθεώρηση συνόρων διά της βίας; Η απάντηση, όσο κι αν δοκιμάζεται από την κόπωση και τις εσωτερικές αντιφάσεις, παραμένει αρνητική: «όχι».

Το φούτερ του Λαβρώφ δεν είχε μόνο ιστορική συναισθηματική διάσταση.

Η καταστροφική διαπραγμάτευση ΗΠΑ και Ρωσίας στην Αλάσκα καταδεικνύει μια ευρέως διαδεδομένη παρανόηση των παραγόντων που καθοδηγούν την εξωτερική πολιτική της Μόσχας.

Το ΚΚΕ και ένα μεγάλο μέρος του «προοδευτικού» κόσμου στη Δύση φροντίζουν με συνέπεια να κρατούν στην επικαιρότητα εικόνες παιδιών της Παλαιστίνης. Εικόνες τραγικές, αλλά συχνά εργαλειοποιημένες από τη Χαμάς, η οποία δεν διστάζει να χρησιμοποιεί ανήλικους ως ανθρώπινες ασπίδες ή κομπάρσους σε σκηνοθετημένα στιγμιότυπα θανάτου. Για τα παιδιά αυτά μιλούν αδιάκοπα οι ίδιοι κύκλοι, καταγγέλλοντας το Ισραήλ, την Αμερική και όποιον άλλο εξυπηρετεί τον βολικό τους εχθρό.