Πούτιν

Το μάθημα του Πούτιν και η «Γαλάζια Πατρίδα»

Όταν ακούς δικτάτορες να κάνουν μαθήματα ιστορίας, πρέπει να ανησυχείς. Έτσι κι εμείς ανησυχήσαμε βαθιά όταν ο Πούτιν, λίγο πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, «εξήγησε» τις ιστορικές παραμέτρους που, υποτίθεται, τον ανάγκασαν να επιτεθεί. Δεν υπήρχε εφιαλτικότερη στιγμή: η ρητορική του θύμιζε λέξη προς λέξη τον Ερντογάν που μιλά για τη «Γαλάζια Πατρίδα». Ο πρώτος αμφισβητούσε τα σύνορα της Ουκρανίας, ο δεύτερος την κυριαρχία της Ελλάδας.

Στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, η εξωτερική πολιτική ήταν επί δεκαετίες τομέας συναινετικών εθνικών στρατηγικών, ακόμη και μεταξύ διαφορετικών κυβερνήσεων. Όμως μια δύναμη παρέμεινε συστηματικά εκτός αυτού του εθνικού πλαισίου, ακολουθώντας μια βαθύτατα ιδεολογική και επιθετικά ακτιβιστική στάση: το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Όχι μόνο δεν στηρίζει, αλλά συστηματικά υπονομεύει κάθε προσπάθεια στρατηγικής ενίσχυσης της Ελλάδας στο διεθνές περιβάλλον.

Γιατί η αλλαγή στάσης του Τραμπ απέναντι στη Ρωσία δεν έχει μέχρι στιγμής μεγάλη σημασία

«Δεν θα το χαρακτήριζα ακόμη αναστροφή. Μέχρι στιγμής, πρόκειται απλώς για μια ανακοίνωση – και με τον Τραμπ, πρέπει να αντιμετωπίζουμε τέτοιες προφορικές δηλώσεις με επιφύλαξη». Η Hannah Wagner της εφημερίδας «Der Tagesspiegel» του Βερολίνου συζητά με τον Δρ. Andreas Umland του Κέντρου Μελετών για την Ανατολική Ευρώπη (SCEEUS) του Σουηδικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (UI)

Διευρύνοντας κριτικά την οπτική της Ανν Απλμπάουμ

Anne Applebaum, Απολυταρχία ΑΕ. Οι δικτατορίες που θέλουν να κυριαρχήσουν στον κόσμο,  μετάφραση από τα αγγλικά: Χριστίνα Θεοχάρη, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2024, 240 σελ.

Σύμφωνα με συγκλίνουσες διεθνοπολιτικές προσεγγίσεις, η μεταπολεμική παγκόσμια τάξη κλυδωνίζεται (στη διατύπωση του Robert Kegan: American led world liberal order).  Νέα κέντρα ισχύος  αμφισβητούν την αμερικανική ηγεμονία ενώ κρίσεις και συγκρούσεις  σωρεύονται. Σε αυτό το κλίμα δημοσιεύθηκε  το  βιβλίο της Ανν Απλμπάουμ, Απολυταρχία ΑΕ. Οι δικτάτορες που θέλουν να κυριαρχήσουν στον κόσμο^[i].

Ο πρόσφατος βομβαρδισμός στις εσχατιές της ρωσικής επικράτειας, χτύπημα τόσο στρατηγικό όσο και συμβολικό, σηματοδοτεί μια νέα καμπή στον πόλεμο της Ουκρανίας. Δεν ήταν μόνο η απώλεια υποδομών και οι υλικές ζημιές που συγκλόνισαν τις ρωσικές αρχές· ήταν η συνειδητοποίηση ότι η ίδια η καρδιά της Ρωσίας δεν είναι πλέον ασφαλής. Ένα ηχηρό μήνυμα από τη Δύση και το Κίεβο, πως η Ρωσία δεν είναι πια η αδιαπέραστη και φοβιστική δύναμη που επιχειρεί να παρουσιάζει.

Αυτό το πλήγμα, πέρα από την επιχειρησιακή του σημασία, φέρει και μια άλλη βαρύτητα, αυτή του σοκ που προκάλεσε στον ρωσικό λαό, που αντιλαμβάνεται όλο και περισσότερο ότι ο Πούτιν δεν είναι ούτε ο αλάνθαστος ούτε ο ισχυρός πατερούλης, όπως αρέσκεται  να αυτοπαρουσιάζεται. Η εμπιστοσύνη προς το καθεστώς τραυματίζεται, όσο και αν η προπαγάνδα προσπαθεί να συντηρήσει το αφήγημα του «απόρθητου φρουρίου». Η Ρωσία μοιάζει παγιδευμένη – τόσο στο στρατιωτικό όσο και στο πολιτικό της αφήγημα.

Η Ρωσία του 2025 είναι ένα κράτος-παρίας. Ένα αυταρχικό καθεστώς που έχει επενδύσει σε μυστικοπάθεια, σε έλεγχο της πληροφορίας και σε τεχνητές επιδείξεις ισχύος. Ωστόσο, όσο και αν επιχειρεί να αποκρύψει την αλήθεια, η πραγματικότητα εισχωρεί από τις ρωγμές της αυτολογοκρισίας. Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποδείχθηκε ακριβός: σε ανθρώπινες ζωές, σε διεθνές κύρος, σε οικονομική ισχύ.

Ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, λακές του Κρεμλίνου και υπερασπιστής μιας ρητορικής πυρηνικού τρόμου, ενσαρκώνει την απελπισία ενός καθεστώτος που απειλεί αντί να πείθει, που φωνάζει γιατί δεν ακούγεται. Οι απειλές δεν έχουν πλέον το βάρος που είχαν· η Δύση έχει μάθει να τις αποκωδικοποιεί ως σημάδια αδυναμίας και όχι ισχύος.

Από την έναρξη της εισβολής το 2022 ώς σήμερα, η Ρωσία πληρώνει ένα κόστος που δεν είναι ακόμη πλήρως ορατό ούτε στους ίδιους τους πολίτες της. Οι κυρώσεις έχουν πλήξει καίρια τη ρωσική οικονομία, απομονώνοντάς την από τα παγκόσμια δίκτυα. Η υποκατάσταση του δυτικού εμπορίου από κινεζικά και ινδικά εμπορεύματα δεν είναι ισοδύναμη – ούτε σε τεχνογνωσία ούτε σε πολιτική σταθερότητα.

Η Ρωσία βιώνει έναν αργό μαρασμό. Η εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου, οι εσωτερικές διώξεις, η κατάρρευση της εμπιστοσύνης στις αγορές, η εξάρτηση από ελεγχόμενες αγορές ενεργειακών προϊόντων – όλα συνθέτουν ένα εφιαλτικό τοπίο. Και το πιο ανησυχητικό: το καθεστώς δεν έχει σχέδιο εξόδου.

Η Ευρώπη μαθαίνει από το σοκ

Η πιο καθοριστική αλλαγή δεν συνέβη όμως στη Ρωσία, αλλά στη Γερμανία. Η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης αναγκάστηκε να επαναπροσδιορίσει την ενεργειακή και στρατηγική της πολιτική. Το σοκ της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο προκάλεσε μια ιστορική στροφή: αποθήκευση, απεξάρτηση, επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ,ενίσχυση του ΝΑΤΟ και ένα κολοσσιαίο γερμανικό εξοπλιστικό πρόγραμμα.

Η Ευρώπη, με τη Γερμανία στο τιμόνι, έπαψε να βλέπει τη Ρωσία ως οικονομικό εταίρο και την αντιμετωπίζει πλέον ως γεωπολιτικό αντίπαλο. Ο ίδιος ο Πούτιν, με την επιθετικότητά του, κατάφερε το αδιανόητο: να ενώσει ένα διχασμένο δυτικό μέτωπο, να ενισχύσει τη στρατιωτική ισχύ της Ευρώπης, να επαναφέρει τις ΗΠΑ στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών ισορροπιών.

Ο Πούτιν εγκλωβίστηκε σε έναν πόλεμο που ούτε μπορεί να κερδίσει ούτε να εγκαταλείψει. Μια «ειρηνική υποχώρηση» θα ισοδυναμούσε με παραδοχή ήττας – ανυπόφορη για ένα καθεστώς που έχει θεμελιώσει την εξουσία του πάνω στη ρητορική της ισχύος. Από την άλλη, η συνέχιση του πολέμου εξαντλεί τη χώρα, τόσο υλικά όσο και ηθικά.

Η εικόνα μιας μεγάλης Ρωσίας που επιβάλλει την ισχύ της διαλύεται. Το καθεστώς βρίσκεται σε μια φάση στασιμότητας, με περιορισμένα περιθώρια ελιγμών, χωρίς την υποστήριξη του λαού αλλά και χωρίς την πολυτέλεια της αλλαγής.

Μετά τον Πούτιν;

Το ερώτημα που αναδύεται έντονα είναι το εξής: τι έρχεται μετά; Η Δύση δεν επιδιώκει την κατάρρευση της Ρωσίας, αλλά ένα μετασχηματισμό που θα την εντάξει εκ νέου στο διεθνές σύστημα. Αυτό όμως προϋποθέτει το τέλος του πουτινισμού, ενός αυταρχικού μοντέλου που μοιάζει όλο και πιο παρωχημένο, όλο και πιο δυσλειτουργικό.

Ίσως, όπως έχει υποστηρίξει ο Γκάρι Κασπάροφ, η Ρωσία χρειάζεται μια ήττα – όχι στρατιωτική απαραίτητα, αλλά ηθική και πολιτική. Μια συνειδητοποίηση των ορίων της. Μόνο τότε θα υπάρξει χώρος για αλλαγή. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι μόνο πεδίο μάχης· είναι πεδίο κρίσης για το ίδιο το μέλλον της Ρωσίας. Ο Πούτιν θέλησε να γράψει Ιστορία – και ενδεχομένως να την υπογράψει με την πολιτική του καταδίκη. Γιατί η Ιστορία, ακόμη και στις πιο αυταρχικές κοινωνίες, τελικά μιλά. Και δεν ξεχνά.

Ορισμένες επιπτώσεις της παράξενης προσπάθειας διαμεσολάβησης της κυβέρνησης Τραμπ στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο θίγουν ευθέως τα βασικά εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ.

Ο λεγόμενος δυτικός κόσμος, ο οποίος grosso modo αποτελείται από την Ευρώπη (χωρίς τη Ρωσία, η οποία δυστυχώς, παρότι ευρωπαϊκή χώρα και λαός, από πάντα ακολουθούσε δικό της ξεχωριστό δρόμο) και τις πρώην αποικίες της, ΗΠΑ και Αυστραλία, αποτελούσε και εξακολουθεί να αποτελεί, τελευταία όμως όχι χωρίς προβλήματα, την πρωτοπορία της ανθρωπότητας τόσο από άποψη (αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής) δημοκρατίας και ελευθεριών, όσο και οικονομικού πλούτου και παραγωγής (και εμπορίας) κάθε είδους πολιτισμού ως ξεχωριστού και διακεκριμένου αγαθού.

Πώς η Ρωσία υπονομεύει το καθεστώς μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων

Άνγκελα Μέρκελ, Ελευθερία. Αναμνήσεις 1954–2021, μετάφραση από τα γερμανικά: Έμη Βαϊκούση, Μεταίχμιο, Αθήνα 2024,  752 σελ.

Η ζωή της θεωρεί ότι είναι χωρισμένη στα δύο. Ένα μέρος, έως το 1990, που έζησε στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας «σε συνθήκες δικτατορίας», όπως λέει. Κι ένα δεύτερο, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, όπου διακρίθηκε στον πολιτικό στίχο καταλαμβάνοντας τη θέση της καγκελαρίου, θητεία που αποδείχτηκε καθοριστική αφού συνέπεσε με την ευρωπαϊκή κρίση χρέους – και επηρέασε δραματικά την Ελλάδα, τον πιο αδύναμο κρίκο αυτής της κρίσης. Στις ήδη πολυσυζητημένες Αναμνήσεις της, η Άνγκελα Μέρκελ, μεταξύ πολλών άλλων, μεταφέρει τη σχέση που ανέπτυξε με τους έλληνες πρωθυπουργούς την κρίσιμη δεκαετία της χρεοκοπίας – και μεταξύ άλλων κάνει μια τουλάχιστον άκομψη δήλωση για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Αιγαίο. [ΤΒJ]

Στην Ελλάδα με το αλάνθαστο λαϊκό αισθητήριο και σε θέματα εθνικής ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής, αναθεματίζουν τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ τον τελευταίο μισό αιώνα. Πρέπει να έχουν γίνει εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλώσεις κατά των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ και υπέρ της ανεξαρτησίας των λαών, της φιλίας των λαών, της αυτοδιάθεσης των λαών. Αλλά μέχρι σήμερα, εν πολλοίς, την ελευθερία των δυτικών κοινωνιών να είναι κοινωνικά ευαίσθητες, να έχουν την ελευθερία του λόγου και τις λοιπές ελευθερίες και δικαιώματα, την εξασφάλιζε η ιμπεριαλιστική δύναμη κρούσης της Αμερικής και του ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ ήταν η βασική ασπίδα προστασίας όχι μόνο της Ελλάδας αλλά ολόκληρης της Ευρώπης. Η Μέρκελ, για παράδειγμα, αγόραζε για τη Γερμανία φτηνό αέριο από τη φίλη Ρωσία, συνήπτε επικερδείς εμπορικούς δεσμούς με την Κίνα και ένιωθε ασφαλής δωρεάν δίχως να ξοδεύει ευρώ, μια και για την προστασία της Γερμανίας καθάριζε η Αμερική τρέχοντας εν όπλοις σε διάφορα μέτωπα...