Κριτικές

Hans Kundnani, Eurowhiteness. Culture, Empire and Race in the European Project, Hurst, 2023, 248 σελ. 

Είναι ζωντανός ο θεμελιώδης στόχος για ευρωπαϊκή «ενότητα» και «πολυμορφία»; Και πώς μπορούν οι ευρωπαϊκοί λαοί να συνυπάρχουν, ενώ η ιστορία τους είναι ιστορία πολεμικής αντιπαλότητας και ενώ απουσιάζει ο ιστορικός μύθος; 

Η Κρυφή Γοητεία της Πλαστογραφίας, κατάλογος έκθεσης (ελληνικά - αγγλικά), επιμέλεια: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2024, 120 σελ.

Fake for Real, A History of Forgery and Falsification, επιμέλεια: Andrea Mork - Tessa Ryan - Julian Hale, Πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, 2η έκδοση, Βρυξέλλες 2024, 204 σελ.

Η πλαστογραφία στην τέχνη είναι εξίσου μεμπτή, όπως και στις άλλες δραστηριότητες της ζωής. Κι όμως. Σπουδαίοι καλλιτέχνες, όπως π.χ. ο Μικελάντζελο, είχαν διαπρέψει ως πλαστογράφοι. Δυο διαφορετικές εκθέσεις στο Τελλόγλειο της Θεσσαλονίκης θέτουν με ιδιαίτερο τρόπο τις πολλές διαστάσεις που έχει η πλαστογραφία στην τέχνη ενώ, επιτέλους με επίσημο και διδακτικό τρόπο, ανακινείται το ζήτημα των πλαστών που φωλιάζουν ακόμα αδιερεύνητα στις αποθήκες των μουσείων μας. [TΒJ]

Γιάννης Σκαλιδάκης, Η Κρήτη στα χρόνια της κατοχής (1941-1945). Πολιτικές μεταβολές στο «Φρούριο Κρήτη», Ασίνη, Αθήνα 2023, 664 σελ.

Πέρα από τη γραφικότητα, τις ωραιοποιήσεις και τα λογιών-λογιών προσωποκεντρικά αφηγήματα ανασυντίθεται βήμα βήμα η μεγάλη εικόνα της Κρήτης μέσα στις συμπληγάδες της Κατοχής. Η Κρήτη –μέσα σε ένα περιβάλλον σημαντικά διαφορετικό από εκείνο της υπόλοιπης Ελλάδας– προβάλλει ως αυτόνομο πολιτικό σύμπαν, όπου βασικοί παίκτες είναι ο γερμανός κατακτητής, ο βρετανός οργανωτής της Αντίστασης και ο κρητικός καπετάνιος, ένας τοπάρχης με οικογενειακή επιρροή. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εγγράφονται όλες οι πολιτικές δράσεις, που κατάγονται στο μεγαλύτερο μέρος τους από την προπολεμική περίοδο και αποσκοπούν στη μεταπολεμική.

Βασίλης Κιμούλης, Όνειρο αληθινό, Αιώρα, Αθήνα 2023, 176 σελ.

Ένας τόμος με διηγήματα τα οποία δεν ξέρουμε καν αν είναι διηγηήματα.  Αν σε ένα διήγημα πρέπει λίγο-πολύ να βρούμε μια αρχή κι ένα τέλος, καθώς και κάποια πλοκή η οποία να συνδέει αιτιωδώς το πρώτο με το τελευταίο, στα πεζά του Βασίλη Κιμούλη τέτοιες προϋποθέσεις καλόν είναι εξαρχής να θεωρηθούν εκτός πεδίου, υπό την έννοια πως μπαίνουν προγραμματικά στο συγγραφικό στόχαστρο ως αποδείξεις της ανάγκης να περάσουμε σε μια πιο περίπλοκη θεώρηση, ξεπερνώντας ακόμα και το μεταμοντέρνο.

Elena Granaglia, Uguaglianza di opportunità. Si, ma quale?, Laterza, 2022, 176 σελ.

Όποιος νοιάζεται για την ισότητα ευκαιριών που μπορούν να δίνουν οι κοινωνίες στα νεότερα μέλη τους είναι ανήσυχος. Ακόμα κι αν, θεωρητικά, εξασφαλιζόταν η ίδια γραμμή αφετηρίας για όλους, στη συνέχεια η απόκλιση των ατομικών επιλογών που θα μπορούσε να οδηγήσει σε θεμιτές ανισότητες μοιάζει εύλογη, επειδή θα την υπονομεύσουν δύο πανίσχυροι μηχανισμούς παραγωγής ανισοτήτων: η αγορά και η οικογένεια. Η καθηγήτρια Έλενα Γκρανάλια επιμένει στη σημασία της ισότητας ευκαιριών και αναλύει τρεις τρόπους προς την επίτευξή της, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα καθενός απ’ αυτούς. Τεύχος 150 [ΤΒJ]

Γκόφας, Ανδρέας (επιμ.), Ο κόσμος και η απειλή της τρομοκρατίας μετά την 11η Σεπτεμβρίου, Πεδίο, Αθήνα 2023, 331 σελ.

Μια πρωτότυπη και άκρως επίκαιρη συνεισφορά στη μελέτη της τρομοκρατίας, με την αξιοποίηση της αρχής της διεπιστημονικότητας και διαθεματικότητας. Ο τόμος προσφέρει στον αναγνώστη πλήρη επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφικής έρευνας για την τρομοκρατία, ιστορική και εννοιολογική ανάλυση της τρομοκρατίας ως εσωτερικού και διεθνούς φαινομένου και πολλαπλές πρωτότυπες οπτικές από σημαντικούς έλληνες μελετητές του. Τεύχος 150

Πέτερ Χάντκε, Δοκίμιο για το αποχωρητήριο, μετάφραση από τα γερμανικά: Σπύρος Μοσκόβου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2023, 74 σελ.   

Πέντε δοκιμιακά κείμενα έχει γράψει ο Πέτερ Χάντκε για ορισμένες από τις προσωπικές «μανίες» του. Είναι κείμενα συμπυκνωμένα, ιδιότυπα, περιέχουν μια δική τους ποίηση, αφού δεν καταφεύγουν σε συστηματική βιβλιογραφία και, τελικά, είναι το συμπύκνωμα των  προσωπικών του παρατηρήσεων στο πέρασμα του χρόνου. Τα βιβλία αυτά είναι το Δοκίμιο για το τζουκμπόξ, το Δοκίμιο για τον μανιταρομανή (και τα δύο σε μετάφραση Σπύρου Μοσκόβου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2022), τα Περί κοπώσεως, Περί ευτυχισμένης  μέρας, που θα εκδοθούν από τον ίδιο εκδοτικό οίκο και, βέβαια, το Δοκίμιο για το αποχωρητήριο. [ΤΒJ]

H Σαρλότ Ντελμπό (Charlotte Delbo) είναι μια ξεχωριστή φωνή της στρατοπεδικής λογοτεχνίας. Η τριλογία της, Το Άουσβιτς και το μετά (Auschwitz et après), δημοσιευμένο τη δεκαετία του 1970 στις περίφημες  εκδόσεις που ιδρύθηκαν στo Παρίσι της Κατοχής, τις éditions de Minuit, είναι ένα πολύ ιδιαίτερο έργο αυτής της λογοτεχνίας. Ανήκει στις πρώιμες φωνές που εγκαινίασαν έναν δραστικό λόγο στη γαλλική γραμματεία γι’ αυτά τα ζητήματα. Έγραψε αμέσως μετά την επιστροφή της, όπως ο Robert Antelme κι ο David Rousset, αλλά τα έκλεισε σ’ ένα συρτάρι και τα εξέδωσε πολύ αργότερα. Ως γυναίκα συγγραφέας, εστιάζοντας στο βίωμα το δικό της αλλά και των συντροφισσών της, όσων έφυγαν με την ίδια αποστολή, έδωσε τη διάσταση της γυναικείας εμπειρίας τόσο στο στρατόπεδο όσο και στην κατοπινή ζωή με μοναδικό τρόπo.^[1]

David Runciman, «How Can It Work?»,  London Review of Books, 21 Μαρτίου 2013

David Runciman, «History of ideas: Susan Sontag. Past, Present, Future», Apple podcasts. 24 Αυγούστου, 2023

Donald Trump, «I never understood wind», τρίλεπτο ΥouΤube βίντεο, Guardian News

O Τραμπ δεν είναι πρωτοπορία ούτε προσφέρει κάποια καινούργια ιδέα. Κοσμικά, καλλιστεία, wrestling, καζίνα, ριάλιτι tv, χρυσοί πύργοι και ξενοδοχεία με το όνομά του σε τεράστια γυαλιστερά γράμματα, ψευδοπανεπιστήμια με κάλπικα πτυχία, προεδρία, τριχομοσχεύματα, πηγουνισμοί – όλα τους έχουν αβάσταχτη βαρεμάρα. Δεν πρωτοτυπεί σε κιτς, ναρκισσισμό ούτε σε δημαγωγία. Αντί αβανγκάρντ είναι dérivé. Για να παραφράσω τη Χάννα Άρεντ, ο Τραμπ είναι The Banality of Banal.

Βαγγέλης Νικόπουλος, Γρεβενά. Πόλη του μόχθου, 1904-1993. Μαρτυρίες,  Γρεβενά  2022, 528 σελ.

Πώς μπορείς να μιλήσεις  για τα Γρεβενά, τον 19ο αιώνα, μέχρι τα πρώτα χρόνια του 20ού, τον  «αιώνα-διπρόσωπο Ιανό»; Τι ερωτήματα μπορεί κάποιος σήμερα να θέσει για την πολεοδομία τους, τους δρόμους τους, τα οδόσημά τους, τα στέκια, τους ανθρώπους που τα  κατοικούσαν και τα περπατούσαν, τις οικονομικές συναλλαγές,  τις συλλογικές νοοτροπίες, τις ατομικές συνήθειες, τους τρόπους, τα πάθη τους και τους πόθους τους, τις ασχολίες, τις διασκεδάσεις και τους έρωτές τους; Οι απαντήσεις, σε ένα λεύκωμα φωτογραφίας με τις ιδιαίτερα τεκμηριωμένες αναγνώσεις του πλούσιου υλικού του.

Άννα Φραγκουδάκη, Τα αναγνωστικά βιβλία του δημοτικού σχολείου. Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία, Θεμέλιο, Αθήνα 1978, 240 σελ.

Άννα Φραγκουδάκη, Ορατός και αόρατος ρατσισμός στον 21ο αιώνα. Η δυτική μυωπία, η ισχύς του σεξισμού και η άρνηση του αντισημιτισμού, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2022, 336 σελ.

Στο πλαίσιο της σειράς εκδηλώσεων με τίτλο «Το Πρόσωπο και το Έργο», η  Εταιρεία Σπουδών της Σχολής Μωραΐτη αφιέρωσε, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών,  στις 30 Νοεμβρίου 2023, μια βραδιά στη γνωστή συγγραφέα και ομότιμη καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Άννα Φραγκουδάκη. Για το έργο της μίλησαν οι συνάδελφοι και παλιές συνεργάτριές της Έφη Αβδελά, Νέλλη Ασκούνη, Έλενα Ιωαννίδου (η οποία έστειλε την εισήγησή της από την Κύπρο) Μαρία Ζωγραφάκη, καθώς και ο  συνταγματολόγος Ν.Κ. Αλιβιζάτος, του οποίου και δημοσιεύουμε την εισήγηση. Επακολούθησε συζήτηση με την τιμώμενη, την οποία  συντόνισε η Κατιάννα Μίχα, πρόεδρος της Εταιρείας Σπουδών.

Peter Brown, Journeys of the Mind: A Life in History, Princeton University Press, 2023, 736 σελ.

Ο Πίτερ Μπράουν είναι μια θρυλική μορφή στο χώρο της πανεπιστημιακής διανόησης, ο μεγάλος ιστορικός της ύστερης αρχαιότητας, της περιόδου (περ. 150 ώς 750 μ.Χ.) κατά την οποία οι πιο βαθιά ριζωμένοι αρχαίοι θεσμοί χάθηκαν για πάντα. Ο ιστορικός που ανέτρεψε την πεποίθηση ότι η ύστερη ρωμαϊκή περίοδος ήταν εποχή παρακμής, που διάβασε διαφορετικά το Βυζάντιο και άνοιξε τους ορίζοντες της έρευνας στη Μέση Ανατολή, στην Ασία, στην Αφρική και στο Ισλάμ, αυτή τη φορά γράφει ένα βιβλίο για τον ίδιο. Μια πνευματική αυτοβιογραφία που συχνά μοιάζει με βιογραφία της ίδιας της ύστερης αρχαιότητας, καθώς η ζωή του είναι ταυτισμένη με την καθιέρωση του συγκεκριμένου πεδίου έρευνας. Γιατί είναι ένα βιβλίο που μας αφορά. [ΤΒJ]