Αν οι φιλίες ζωής δύο ανθρώπων καλύπτουν το διάστημα από την αρχική γνωριμία μέχρι το μοιραίο τέλος του ενός, σημειώνω την εναρκτήρια ημερομηνία. Γνώρισα τον Νίκο, άρτι εισαχθέντα στη Νομική, στα στενά γραφεία της Νεολαίας Λαμπράκη, δίπλα στα Ψαράδικα του Ηρακλείου, εκεί όπου μας βρήκε η δικτατορία. Ήταν παραμονή 28ης Οκτωβρίου 1966 και οργανώναμε εκεί τις εκδηλώσεις για την εθνική εορτή. Του αναθέσαμε, κοινή συναινέσει, να είναι ομιλητής στην πόλη, ενώ άλλοι θα πήγαιναν σε δυο τρία χωριά. Συζητήσαμε για το περιεχόμενο των ομιλιών και μου έκανε εντύπωση πόσο γρήγορα κατάλαβε, εικοσάχρονος και άπειρος κομματικά, την αντιφατική και εν πολλοίς αλλοπρόσαλλη στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ στον πόλεμο του 1940 που έτρεξε ο Ζαχαριάδης με επιστολή του να τη διορθώσει.
Προσπερνώ τις ταλαιπωρίες, τη δίκη και τη φυλάκισή του την περίοδο της επταετίας 1968-73, επειδή έχουν αξιόπιστα και εν εκτάσει παρουσιαστεί κατά καιρούς από άλλους, αλλά και γιατί θέλω να εστιάσω στην πνευματική του δραστηριότητα ως εφόρου της Βικελαίας Βιβλιοθήκης Ηρακλείου και προπαντός στην έκδοση του Παλίμψηστου, περιοδικού που οραματίσθηκε, ίδρυσε και άψογα επιμελήθηκε μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Από τον Δεκέμβριο του 1985 που εκδόθηκε το 1ο τεύχος έως σήμερα, επί σαράντα χρόνια, κυκλοφορεί χωρίς διακοπή, με λειτουργική διάταξη της ποιοτικής ύλης, καλαίσθητη εμφάνιση εξωφύλλου και εσωτερικών σελίδων.
Δύο χρόνια μετά την εμφάνιση του περιοδικού, τον Απρίλιο του 1987, όταν το έντυπο είχε ήδη αποκτήσει τη φυσιογνωμία του, φτάνοντας στο τέταρτο τεύχος, ζήτησα από τον Νίκο Γιανναδάκη να μου μιλήσει αποκλειστικά για το Παλίμψηστον.[1] Δέχτηκε, μαγνητοφώνησα τη συνομιλία και σκόπευα να τη δημοσιεύσω, εν ευθέτω χρόνω, σε αθηναϊκή εφημερίδα, μια και δεν είχε επικαιρικό χαρακτήρα. Παρεμβλήθηκε στο Βήμα ένα «σύντομο συστατικό σημείωμα για την περιοδική έκδοση του Ηρακλείου», του Δανιήλ Ιακώβ, επίκουρου τότε καθηγητή στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Την ξεχώριζε ανάμεσα στην «πλημμυρίδα των υπαρχόντων και τη αθρόα κυκλοφόρηση νέων περιοδικών». Σημείωνε ότι η πηγή έμπνευσης του τίτλου δηλώνεται ρητά στον πρόλογο του πρώτου τεύχους. Αντλήθηκε από το γνωστό βιβλίο του Ζήσιμου Λορεντζάτου Παλίμψηστο του Ομήρου (1978). Επιπλέον συσχέτιζε τον τίτλο με την «επιθυμία της σύνταξης να φιλοξενήσει, εκτός από πρωτότυπες συμβολές, αρκετές μεταφράσεις σημαντικών ξενόγλωσσων άρθρων και αυτή η διαδικασία της μεταγλώττισης αντιμετωπίστηκε σαν ένα είδος παλίμψηστου» (πάλιν ψάω). Θεωρούσε ότι η «δημοσίευση μεταφράσεων αποτελεί μία από τις ευτυχέστερες επιλογές της σύνταξης». Προσέθετε επίσης ότι «δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη προσφορά η μεταγλώττιση φιλοσοφικών κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που και δυσμετάφραστα είναι και μερικά από αυτά αποδίδονται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας».
Η μνήμη του Νίκου Γιανναδάκη παραμένει σήμερα ζωντανή, 27 χρόνια μετά το θάνατό του, όχι μόνο στη Βικελαία Βιβλιοθήκη που με έμπνευση και αφοσίωση διηύθυνε αλλά και στην πνευματική ζωή του Ηρακλείου, στους συγγενείς και φίλους του. Απέφευγε τις δημόσιες εμφανίσεις, γι’ αυτό έχουν μείνει λίγες φωτογραφίες του και είναι σπάνιες οι ηχογραφήσεις ομιλιών του. Σκέφτηκα να ξανακούσω τη φωνή του μέσα από την παραμερισμένη συνέντευξη του 1987 που διατηρούσα ψηφιοποιημένη στο αρχείο μου και να την παρουσιάσω εδώ.
Την υπονόμευση της θνητότητας υπαινίσσεται ένας στίχος του Αμερικανού ποιητή Κένεθ Πάτσεν:
Ίσως δε θα ’μαστε ολότελα πεθαμένοι όταν θα πεθάνουμε.
Ο Νίκος Γιανναδάκης για το Παλίμψηστον
–Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην έκδοση του περιοδικού;
–Γεννήθηκε με τη σκέψη ότι υπάρχουν πολλοί που ενδιαφέρονται έξω από την περιοχή της κρητογνωσίας και δεν έχουν τη δυνατότητα να δημοσιεύσουν τα κείμενά τους παρά μόνο σε λογοτεχνικά περιοδικά των Αθηνών. Θα έπρεπε να τους προσφερθεί η δυνατότητα να μπορούν εδώ στο Ηράκλειο να δημοσιεύουν τέτοιου είδους κείμενα. Είναι ένα περιοδικό όχι κύρια στραμμένο στη μελέτη της κρητικής ιστορίας και λογοτεχνίας όπως ήταν άλλα παλαιότερα με πολυσέβαστη παράδοση: τα Κρητικά Χρονικά και η Κρητολογία του μακαρίτη Ελευθερίου Πλατάκη. Φιλοδοξία μας είναι να φτιαχτεί ένα τέτοιο περιοδικό μακριά από το κέντρο αλλά να μπορεί να συναγωνίζεται σε μορφή και ποιότητα τα έντυπά του. Λίγα για την προϊστορία αυτής της εκδόσεως. Από παλιά είχα εγώ προσωπικά τη σκέψη να εκδώσω, ιδίοις εξόδοις, ένα τέτοιο περιοδικό. Όταν έγινα έφορος της Βικελαίας Βιβλιοθήκης, άφησα αυτό το σχέδιο στην άκρη. Υπήρξε μια ευτυχής σύμπτωση να θέλει και ο φιλόμουσος δήμαρχος Μανώλης Καρέλλης μια παρόμοια έκδοση να πραγματοποιηθεί στο Ηράκλειο. Τότε, από τα συρτάρια μου όπου είχε καταχωνιαστεί το παλαιότερο σχέδιο, πήρα τα δικά μου χαρτιά, τα προσάρμοσα στα νέα δεδομένα και έτσι ξεκίνησε η έκδοση.
–Θα ήθελες να κάνεις μια επιλογή από τους συνεργάτες και τα θέματα τα οποία πραγματεύονται;
–Ναι, βασικά θέματα στην πρώτη του περίοδο έκδοσης είναι μελέτες γύρω από προβλήματα της κρητικής λογοτεχνίας της περιόδου της Ενετοκρατίας. Ακολουθούν προβλήματα της προσωκρατικής και εν γένει της αρχαίας φιλοσοφίας, κάτι που αποτελεί και προσωπικό μου ενδιαφέρον. Εργασίες σχετικά με τη γλώσσα, βασικές έννοιες-λέξεις, και δεν είναι τυχαίο ότι δημοσιεύτηκαν ήδη τρία κείμενα του Kurt von Fritz για την έννοια των λέξεων «νόος» και «νοείν» στα ομηρικά ποιήματα. Μας ενδιαφέρουν οι βιβλιογραφίες και ήδη έχει δημοσιευθεί η Εργογραφία του Ζήσιμου Λορεντζάτου και η Βιβλιογραφία της Κρητικής Ιστορίας. Ετοιμάζουμε τώρα την έκδοση των Σεφερικών και των Καβαφικών, από τη βιβλιογραφική βέβαια σκοπιά του καθηγητού Γιώργου Σαββίδη. Έχουμε στα σκαριά τη σύνταξη και άλλων βιβλιογραφιών, κάτι που προσιδιάζει πάρα πολύ στο περιοδικό αυτό γιατί είναι έκδοση μιας ιστορικής Βιβλιοθήκης.
–Ποιες αυτοτελείς εκδόσεις έχουν γίνει και ποιες προγραμματίζεις;
–Από τις πολλές που έχουν γίνει ξεχωρίζουν οι μεταφράσεις των ιστορικών εγγράφων των αφορούντων την ιστορία της Κρήτης την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Έργο του αειμνήστου Νικολάου Σταυρινίδη, του ακαταπόνητου ιστοριοδίφη και τουρκολόγου που συνέδεσε το όνομά του με σχεδόν όλη την ιστορία της Βικελαίας. Το τιμητικό άλμπουμ για τα εκατό χρόνια της δραστηριότητας της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Κρήτη κ.ά. Προγραμματίζουμε τα επιστημονικά μελετήματα του Μενέλαου Παρλαμά και του Στυλιανού Αλεξίου και πολλά άλλα βιβλία είναι σχεδόν έτοιμα.
–Εκτυπώνονται και αναλυτικοί κατάλογοι. Η διακίνηση των εκδόσεων συναντά εμπόδια;
–Υπάρχει πρόβλημα της διάθεσης στο αναγνωστικό κοινό. Δυσκολεύει η απόσταση από το κέντρο και η αδυναμία μας να προβάλλουμε τις εκδόσεις στον Τύπο και τα μέσα επικοινωνίας. Γίνονται προσπάθειες εφοδιασμού κεντρικών βιβλιοπωλείων αλλά αυτό δεν φτάνει.
Η συνέντευξη έγινε μια κι έξω, στο χώρο της Βιβλιοθήκης, και κράτησε 12 λεπτά. Η φωνή του Νίκου Γιανναδάκη σε σταθερό τόνο και ρυθμό, χωρίς στόμφο και με καθαρή άρθρωση.
[1] Ο Νίκος Καχτίτσης το 1967 στη «Μοντρεάλη» του Καναδά εξέδωσε το φυλλάδιο Ο Παλίμψηστος, όργανο των απανταχού πολιορκουμένων. Βγήκαν πιθανόν δύο τεύχη, το πρώτο στάλθηκε στον Μανόλη Αναγνωστάκη ο οποίος μου το παραχώρησε.
