Το βάθος του στοχασμού, σκέφτομαι, και το ηθικό βάρος των λέξεων πρέπει να αναλαμβάνουν τον άνθρωπο και όχι να τον συνθλίβουν. Η φόρμα του έργου πρέπει να είναι κυκλική. Να ξεκινά και να τελειώνει θετικά. Να περιλαμβάνει μιαν ανάσταση. Να καταφάσκει, όπως η ύπαρξή μας, τη ζωή και περνώντας από το θάνατο να τολμά να καταφάσκει ξανά, παρ’ όλη τη γνώση του θανάτου, εξαιτίας της γνώσης του θανάτου.
Η ποίηση αγαπά την ομορφιά με την έννοια ότι περνά μέσα από τη φρίκη και φτάνει, πάντα, καταστατικά δηλαδή, στη χαρά. Το τελευταίο μέρος τη τελευταίας συμφωνίας του Μπετόβεν, του τρίτου γερμανόφωνου που κάλεσα σε βοήθεια απόψε, είναι αφιερωμένο όχι σε κάποια κόμισσα, κατά το συνήθειό του, αλλά στη χαρά. Μικρότερη έβρισκα τη σύλληψη αυτή ρηχή. Θα ήθελα κάποιο άλλο, βαθύτερο, πιο περίπλοκο και σίγουρα λιγότερο δημοφιλές νόημα. Η χαρά, όμως, πρέπει να είναι η τελευταία μας κουβέντα. Και τραγούδι πράγματι να είναι το κύκνειο άσμα μας. Κάτι ελαφρύτατο, χαμογελαστό, ευφρόσυνο, κάτι που να χαίρεται η ανάσα μας να κουβαλά από γενιά σε γενιά.
Χαρά, λοιπόν, η λέξη στην οποία συγκλίνουν η σκέψη, το ήθος, το βάθος και η επιφάνεια, η ασχήμια και η ομορφιά, η ζωή και ο θάνατος. Για τη Μαρία Λαϊνά η ζωή είναι «τόπος ξερός», το ζην ποιητικώς, η ποίηση δηλαδή που βιώνει κάθε άνθρωπος καθημερινά και προσωπικά γίνεται ένας κήπος πάνω στον ξερό αυτόν τόπο της ζωής. Σκοπός μας είναι το γέλιο. Δηλαδή να ζήσουμε τη ζωή, να δούμε το θάνατο και να σηκωθούμε ψηλότερα κι απ’ τα δύο. Κι από το αεράκι του ύψους μας αυτού, να γελάσουμε. Διάλεξα να διαβάσω τρία μικρά ποιήματα. Το πρώτο του Ράινερ Μαρία Ρίλκε σε μετάφραση Άρη Δικταίου, το δεύτερο του Μπέρτολντ Μπρεχτ σε μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη και το τρίτο της Μαρίας Λαϊνά, από τη συλλογή Ρόδινος Φόβος. Τα ποιήματα αυτά γελούν. Παρέα με το θάνατο. Και στα τρία βρήκα το γέλιο. Τη μοναδική αυτή νίκη του ανθρώπου.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο θάνατος είναι μεγάλος.
Είμαστε δικοί του
Κι όταν γελούμε.
Κι εκεί που θαρρούμε
πως η ζωή μάς ζώνει
τολμά να κλάψει εντός μας.
[Ράινερ Μαρία Ρίλκε, μτφρ. Άρη Δικταίου: Μ. Λαϊνά, Ξένη Ποίηση του 20ού αιώνα, επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις, εκδόσεις Λωτός, Αθήνα 1989]
ΧΑΡΟΥΜΕΝΗ ΕΙΚΟΝΑ
Το παιδί έρχεται τρεχάτο:
Μάνα, δέσε μου την ποδιά!
Η μάνα δένει την ποδιά.
[Μπέρτολντ Μπρεχτ, μτφρ. Πέτρου Μάρκαρη: Μ. Λαϊνά, Ξένη Ποίηση του 20ού αιώνα, επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις, εκδόσεις Λωτός, Αθήνα 1989]
Σε τόπο ξερό
απλώνω τον κήπο μου
έως ότου γεμίσει το στόμα μου γέλιο.
(Μαρία Λαϊνά, από τη συλλογή Ρόδινος Φόβος: Μ. Λαϊνά σε τόπο ξερό [ποιήματα 1970-2012], εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2015)
