Οι πρόσφατες εντάσεις μεταξύ Ουάσινγκτον και Κιέβου είναι απλώς μία από τις πολλές ενδείξεις ότι η τρέχουσα αλλαγή του διεθνούς συστήματος έχει συνέπειες. Οι αμερικανο-ουκρανικές εντάσεις μπορεί να συνεχιστούν, να υποχωρήσουν ή να αυξηθούν ακόμη περισσότερο. Είναι ήδη σαφές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, υπό την κυριαρχία του κινήματος MAGA, δεν θα υποστηρίζουν πλέον την παγκόσμια τάξη που προέκυψε ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης του φασιστικού άξονα το 1943-1945, των υπερπόντιων αυτοκρατοριών τη δεκαετία 1940-1960 και της σοβιετορωσικής χερσαίας αυτοκρατορίας το 1989-1991.
Οι ΗΠΑ είχαν βαθιά και εκτεταμένη συμμετοχή στη δημιουργία των παγκόσμιων και ευρωπαϊκών δομών των τελευταίων 80 ετών. Παρ’ όλα αυτά, η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ που ανέλαβε τον Ιανουάριο του 2025 εργάζεται τώρα για την καταστροφή του διεθνούς συστήματος που δημιουργήθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ανεξάρτητα από το αν κάποιος το θεωρεί «βασισμένο σε κανόνες» ή όχι, η τάξη που ίσχυε μέχρι πρόσφατα είχε κατά κύριο λόγο συνδιαμορφωθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες και είχε εν μέρει εδραιωθεί στην επικράτειά τους. Ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ υπογράφηκε το 1945 στο Σαν Φρανσίσκο και, έκτοτε, ο ΟΗΕ έχει την κύρια έδρα του στη Νέα Υόρκη. Το 1949 δημιουργήθηκε το ΝΑΤΟ και, το 2008, υπεγράφη ο Χάρτης Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης ΝΑΤΟ-Ουκρανίας, στην Ουάσιγκτον.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, ασκήθηκε μεγάλη κριτική στους ευρωπαίους ηγέτες, τις κυβερνήσεις και τους θεσμούς σχετικά με την επί δεκαετίες υπερβολική εξάρτησή τους από την Ουάσινγκτον όσον αφορά την ασφάλεια της Ευρώπης. Ένας τέτοιος προβληματισμός είναι ένα καλό σημείο εκκίνησης για μια καθυστερημένη επανεξέταση, επανατοποθέτηση και μεταρρύθμιση. Από την άλλη πλευρά, τα έγγραφα που καθιέρωσαν τη σημερινή Ευρωπαϊκή Τάξη Ασφαλείας, από τη δεκαετία του 1970, συνδιαμορφώθηκαν και συνυπογράφηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες, και συχνά υπό κυβερνήσεις του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος.
Για παράδειγμα, ο Ρεπουμπλικανός Τζέραλντ Φορντ ήταν Πρόεδρος των ΗΠΑ όταν οι Συμφωνίες του Ελσίνκι, που αναγνώριζαν τα μεταπολεμικά σύνορα εντός της Ευρώπης, υπογράφηκαν από 31 ευρωπαϊκά κράτη, τη Σοβιετική Ένωση, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και την Τουρκία το 1975. Ο επίσης Ρεπουμπλικανός Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος ήταν Πρόεδρος των ΗΠΑ όταν ο Χάρτης των Παρισίων, που υποστήριζε την ασφάλεια, την ελευθερία, τον πλουραλισμό και τη δημοκρατία στην ευρύτερη Ευρώπη, εγκρίθηκε από τις ίδιες χώρες το 1990. Ο Ρεπουμπλικανός γιος του, Τζορτζ Μπους ο νεότερος, ήταν Πρόεδρος των ΗΠΑ όταν η Ουάσινγκτον το 2008 συνυπέγραψε τη Διακήρυξη του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι, η οποία παρείχε στην Ουκρανία και τη Γεωργία προοπτική ένταξης.
Σήμερα, οι σχέσεις της Ουκρανίας με τις ΗΠΑ βρίσκονται σε κρίση, αλλά το ίδιο συμβαίνει –για να αναφέρουμε μόνο τρία παραδείγματα– και στις σχέσεις τους με τον Καναδά, τη Δανία και τον Παναμά. Οι δεσμοί του Κιέβου με την Ουάσιγκτον δεν ήταν ποτέ τόσο στενοί όσο εκείνοι της Οτάβα ή της Κοπεγχάγης. Ωστόσο, οι σχέσεις Ουκρανίας-ΗΠΑ βασίζονται σε διάφορες διαβεβαιώσεις ασφαλείας που διατυπώθηκαν όχι μόνο στο παραμερισμένο Μνημόνιο της Βουδαπέστης του 1994 που υπέγραψαν οι δύο χώρες μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Ρωσία, σε σχέση με την προσχώρηση της Ουκρανίας στη Συνθήκη για τη μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων ως κράτος που δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα. Η υποστήριξη των ΗΠΑ για την ακεραιότητα και την κυριαρχία της Ουκρανίας περιγράφεται επίσης, μεταξύ άλλων, στον Χάρτη Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης του 2008 και στη Διμερή Συμφωνία Ασφαλείας του 2024 μεταξύ των ΗΠΑ και της Ουκρανίας. Αυτά και άλλα έγγραφα που έχουν υπογραφεί από την Ουάσιγκτον με το Κίεβο φαίνεται ότι είναι πλέον εν μέρει ή πλήρως άκυρα.
Καθώς η ανθρωπότητα μπορεί να εισέρχεται σε μια εποχή διεθνούς οπισθοδρόμησης, αναρχισμού και ανασφάλειας, το επείγον ερώτημα της Ευρώπης δεν είναι μόνο πώς να σώσει το ουκρανικό κράτος, αλλά και πώς να διασφαλίσει το δικό της μέλλον. Το ΝΑΤΟ είναι, προς το παρόν, ακόμα υπαρκτό. Αλλά ο ρόλος των ΗΠΑ σε αυτό ως ο κύριος πάροχος ασφάλειας είναι υπό αμφισβήτηση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια οικονομικά ισχυρή δομή, η οποία όμως δεν σχεδιάστηκε ποτέ για αμυντικούς σκοπούς.
Σε αυτό το πλαίσιο, η στροφή των Ηνωμένων Πολιτειών μακριά από την τάξη που βασίζεται σε κανόνες δεν έχει καταστήσει τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, όσον αφορά την Ευρώπη, ακόμη μεγαλύτερο και οξύτερο ζήτημα. Έχει επίσης μετατρέψει τη μελλοντική μοίρα της Ουκρανίας σε ένα είδος λύσης. Ο άμεσος κίνδυνος για την ΕΕ είναι η Ρωσία. Η γενικότερη πρόκληση ασφάλειας για τους λαούς της Ευρώπης και ολόκληρου του κόσμου είναι η διατήρηση των θεμελιωδών αρχών του διεθνούς δικαίου. Μπορούν αρχές όπως η σταθερότητα των συνόρων, η εδαφική ακεραιότητα και η εθνική κυριαρχία να επιβιώσουν υπό συνθήκες διεθνούς αποδέσμευσης ή κωλυσιεργίας των ΗΠΑ;
Πιθανή μελλοντική επιτυχία της Ουκρανίας –με τη βοήθεια της ΕΕ, της Βρετανίας, της Νορβηγίας, της Ελβετίας, της Ιαπωνίας, της Αυστραλίας κ.λπ.– στην αποκατάσταση του πλήρους ελέγχου του κράτους της, με στρατιωτικά και διπλωματικά μέσα, θα ήταν ένα επίτευγμα τόσο για την ευρωπαϊκή όσο και για την παγκόσμια ασφάλεια. Μια ουκρανική νίκη στο έδαφός της δεν θα περιορίσει μόνο τον ρωσικό ιμπεριαλισμό, αλλά θα αποκαταστήσει και τους βασικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου. Αν και η πλήρης επίτευξη αυτού του στόχου θα είναι δύσκολη χωρίς τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών, η πραγμάτωσή του υπό αυτές τις συνθήκες θα ήταν ακόμη σπουδαιότερη.
Μια μερική ή, στη χειρότερη περίπτωση, πλήρης συνθηκολόγηση της Ουκρανίας θα ανοίξει μια νέα-παλιά σκοτεινή εποχή, στην οποία η ισχύς έχει αλλά και παράγει δίκαιο. Η ίδια η Μόσχα, οι σύμμαχοί της και άλλα κακοποιά κράτη θα αισθάνονται ενθαρρυμένα να επιδίδονται σε διεθνή εκφοβισμό, επεκτατικούς πολέμους, συμβατικές ή πυρηνικές απειλές, καθώς και ατιμώρητες γενοκτονίες – ακολουθώντας το παράδειγμα της ρωσικής συμπεριφοράς από το 2014 και μετά. Αντίθετα, μια ουκρανική νίκη, με στρατιωτικά και διπλωματικά μέσα, παρέχει την ευκαιρία να ανοίξει μια νέα εποχή κυριαρχίας του διεθνούς δικαίου, της οργάνωσης και της αλληλεγγύης – χωρίς αμερικανική εποπτεία. Το διακύβευμα της επίλυσης της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης και η σοβαρότητα της επίτευξης μιας δίκαιης ειρήνης έχουν αυξηθεί.
Κατά συνέπεια, η ευρωπαϊκή και μη ευρωπαϊκή υποστήριξη προς την Ουκρανία πρέπει να αυξηθεί.
μετάφραση: Βασίλης Α. Μπογιατζής
