Οι φοβίες της δημοκρατίας (και της Δύσης)

Τότε, λοιπόν, κυκλοφορούσαν και διαβάζονταν με αρκετό ενθουσιασμό μια σειρά από έργα τα οποία μιλούσαν για την παρακμή της δημοκρατίας, τον τρόπο με τον οποίο θα την αφανίσει η ιστορία, κοινώς «αποκαλυπτικές» θεάσεις του δημοκρατικού τέλους, όπως για παράδειγμα το έργο του Jean-François Revel, How Democracies Perish, το μπεστ σέλερ του Allan Bloom, The Closing of the American Mind, μέχρι και το The Rise and Fall of the Great Powers του Paul Kennedy.
Παραδόξως, οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, οι στοχαστές απέτυχαν να προβλέψουν την πτώση του τείχους του Βερολίνου και την επερχόμενη διάλυση της ΕΣΣΔ, δηλαδή την απογύμνωση του «σοσιαλιστικού παραδείσου» και την ανάδειξη της φιλελεύθερης δημοκρατίας ως το μοναδικό σύστημα πολιτικής οργάνωσης και συγκρότησης. Έχουμε λησμονήσει, επίσης, ότι εκτός από τη Σοβιετική Ένωση, οι Αμερικανοί παρατηρούσαν με αγωνία την ογκώδη ανάπτυξη της Ιαπωνίας, μια άνοδο που την τοποθέτησε βαθμιαία, αν και προσωρινά, στο κάδρο των ανταγωνιστών των ΗΠΑ. Αυτά τα λέω μονάχα διότι τα διάφορα έργα που μιλούν με αποκαλυπτικό ύφος για τη μοίρα της δημοκρατίας δεν είναι νέο φαινόμενο, μάλιστα αυτή η τάση συνοδεύει σταθερά τη σύγχρονη δημοκρατία, κυρίως τις περιόδους πριν από την επικράτηση επί των ανταγωνιστών της. Δεν υπονοώ φυσικά ότι βρισκόμαστε σε μια τέτοια φάση τώρα, κανένας δεν υπόσχεται ότι η δημοκρατία δικαιωματικά θα νικήσει, εκτός και αν πιστέψουμε εμείς στις δυνάμεις της. Δεν υποτιμώ επομένως τη χρησιμότητα αυτών των έργων, αντιθέτως, πάντα λειτουργεί ευεργετικά ο φόβος, όπως θα έλεγε και ο Σαλλούστιος για τη σύνδεση της ρωμαϊκής αρετής και του φόβου για τον εχθρό (metus hostilis). Ίσως, τελικά, αυτό να είναι και το πλεονέκτημά της, πέραν της προσαρμοστικότητας, καθώς βρίσκεται συνεχώς σε αναζήτηση εχθρών, δυνητικών, φανταστικών ή πραγματικών. Αυτό επιβεβαιώνεται άλλωστε και από την επανάπαυση των τελευταίων ετών, η οποία όχι μόνο δεν λειτούργησε ευεργετικά για τη Δύση, αλλά την οδήγησε να συνάψει αφελώς στενές σχέσεις με όσους έσκαβαν υπογείως το λάκκο της.
Από την άλλη, τούτη η τάση για αναζήτηση εχθρών μπορεί να οδηγήσει στην υστερία και στη δημιουργία ψεύτικων κρίσεων. Αλλ’ όπως έχει πει και ο άνθρωπος που κατάλαβε τη σύγχρονη δημοκρατία καλύτερα απ’ όλους, ο Τοκβίλ, η δημοκρατία και η κρίση πάνε χέρι χέρι, αρκεί κανείς να κοιτάξει τα συναισθήματα των πολιτών πριν από τις εκλογές και τη συνθηματολογία όλων των εμπλεκομένων, όπου καθένας θεωρεί πως αν χάσει ο υποψήφιος πρόεδρος ή το κόμμα του θα καταστραφεί η χώρα. Το ίδιο παρατήρησε ο γάλλος στοχαστής ότι συμβαίνει με τη δημοκρατική ζωή γενικά, καθώς στην επιφάνεια φαίνεται μονάχα μια συνεχόμενη ένταση και ανησυχία, συγκεχυμένα συναισθήματα και δυσαρμονία, όμως στο βάθος η δημοκρατία λειτουργεί, ενίοτε χωρίς να το καταλαβαίνει: «υπάρχει λοιπόν στο βάθος των δημοκρατικών θεσμών μια λανθάνουσα τάση που κάνει τους ανθρώπους να συνεργάζονται για το κοινό καλό παρά τις αδυναμίες και τα λάθη τους. [...] [Σ]υνεπώς, στις αριστοκρατικές κυβερνήσεις, οι άνθρωποι κάνουν το κακό χωρίς να το θέλουν, ενώ στις δημοκρατίες παράγουν επωφελή έργα χωρίς να έχουν ιδέα γι’ αυτό», θα γράψει στο κεφάλαιο 6 του δεύτερου μέρους από το magnum opus του, Η Δημοκρατία στην Αμερική.
Τα παραπάνω δεν αποτελούν παρά σκόρπιες σκέψεις, ίσως και συγκεχυμένες στον αναγνώστη, αλλά μπορούν να λειτουργήσουν ως προοίμιο στο κείμενο που θα παρουσιαστεί στο επόμενο τεύχος του περιοδικού (The Books’ Journal, τχ. 147), στο οποίο θα συζητηθούν τα συμπτώματα της παρακμής της Δύσης. Η πρόκληση για την παρούσα συζήτηση βρίσκεται στη δυνατότητα της δημοκρατίας να εκπλήσσει εχθρούς και υπερασπιστές, καθιστώντας κάθε είδους πρόβλεψη ένα μετέωρο εγχείρημα.