Σύνδεση συνδρομητών

Iσχυρές δυναστείες, μοιραίες αποφάσεις, συγκρούσεις που οδηγούν σε καταστροφή

Παρασκευή, 29 Αυγούστου 2025 23:29
Σερ Τζον Γκίλμπερτ, Τα έργα του Σαίξπηρ, περ. 1849. Ένας πίνακας που περιέχει σκηνές και χαρακτήρες από διάφορα έργα του Σαίξπηρ. Με τον κόσμο του Σαίξπηρ συνομιλεί και το «Έγκελαντ» της Άννας Αθανασιάδου.
John Gilbert / flickr
Σερ Τζον Γκίλμπερτ, Τα έργα του Σαίξπηρ, περ. 1849. Ένας πίνακας που περιέχει σκηνές και χαρακτήρες από διάφορα έργα του Σαίξπηρ. Με τον κόσμο του Σαίξπηρ συνομιλεί και το «Έγκελαντ» της Άννας Αθανασιάδου.

Άννα Αθανασιάδου, Έγκελαντ. Mυθιστόρημα, Συμπαντικές Διαδρομές, Αθήνα 2024, 566 σελ.

Το μυθιστόρημα Έγκελαντ της Άννας Αθανασιάδου διαδραματίζεται το έτος 2187, σε μια μελλοντική εκδοχή της Ελλάδας που, έπειτα από έναν μεγάλο σεισμό, έχει μετατραπεί σε μια βιομεσαιωνική μοναρχία, γνωστή ως Έγκελαντ. Την κυβερνούν  οι  ηγεμόνες, αθάνατοι και άνοσοι σε έναν θανατηφόρο ιό που εξαπλώθηκε, ενόσω ζουν στην  εξευγενισμένη τους πόλη, την Αστυνόα.  Στο άλλο άκρο, είναι οι θνητοί, οι άνθρωποι όπως τους γνωρίζουμε, που πειθαρχούν με αντάλλαγμα τη συμμετοχή τους σε ένα πρόγραμμα εξευγενισμού και βελτίωσης από τους ηγεμόνες τους. Η συγγραφέας φτιάχνει μέσα από τις λέξεις της ένα ολόκληρο σύμπαν, αποτυπώνοντας ένα πλήθος προσώπων, τόπων και τις σχέσεις μεταξύ τους.

Δραματουργικά, η πλοκή περιστρέφεται γύρω από ένα πάρτι, μια γιορτή, για τη γένεση του Άρη, διαδόχου της βασίλισσας Θεοδώρας.  Από αυτό το πάρτι ξετυλίγονται διάφορα νήματα που φτιάχνουν την ύφανση του μυθιστορήματος. Ενδεικτικά: οι προσκεκλημένοι θνητοί, όπως η Διονυσία  και οι απόπειρές της για αντίσταση, οι ίντριγκες στο περιβάλλον της βασίλισσας και του βασιλιά και τα σχέδια υπονόμευσής τους, ο πολιτισμός ως  κινητήρια δύναμη ανατροπής (με ιδιαίτερη μνεία στη μουσική και την αρχιτεκτονική), ο ρόλος της μνήμης στη συγκρότηση ταυτότητας και οι προσπάθειες ελέγχου της, οι ποικίλες εκφάνσεις της τεχνολογίας και η επιδραστικότητά της αναλόγως και του ιδεολογικού προσανατολισμού. Το σύμπαν της Αθανασιάδου έχει αναπόφευκτα μια συνθετότητα, αλλά ο αναγνώστης ανταμείβεται από την εκρηκτική φαντασία και την ευρηματικότητα της συγγραφέως, καθώς εκθέτει σκηνές από τη ζωής στην Έγκελαντ, με πλήθος λεπτομερειών που αποκαλύπτονται σε μια προσεκτική ανάγνωση. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι οι ψυχοστολές, που υποβάλλουν όποιους και όποιες  τις φοράνε σε μια συγκεκριμένη συναισθηματική κατάσταση.

Μια πρώτη αναλογία που έρχεται στη σκέψη, είναι η ταινία Μεγαλόπολις του Κόπολα, για όποιον την έχει δει. Το βιβλίο προηγήθηκε της ταινίας, και εντυπωσιάζει το κοινό τους υπέδαφος,  όπως το έντονα φουτουριστικό και βιοπολιτικό περιβάλλον,  η αχαλίνωτη φαντασία, αποχρώσεις δυστοπίας, ο τρόπος  άσκησης της εξουσίας από τους ηγεμόνες, ο  ρόλος της τεχνολογίας στη διαμόρφωση της κοινωνίας, αλλά και πώς πυροδοτούνται οι αλλαγές. Έχει ενδιαφέρον ότι ενώ στον Κόπολα φορείς της αλλαγής είναι οι ελίτ (οικονομικές, επιστημονικές, καλλιτεχνικές), στην Αθανασιάδου είναι και οι απλοί άνθρωποι μέσω των κοινοτήτων που φτιάχνουν.  

Μια δεύτερη αναλογία διαβάζοντας το Έγκελαντ είναι ο διάλογος που αναπτύσσει με έργα του Σαίξπηρ. Ας επισημανθεί αρχικά ότι υπάρχουν αρκετά παραθέματα φράσεων από έργα του Σαίξπηρ, τα οποία η Αθανασιάδου συγκεντρώνει στο τέλος του βιβλίου εν είδει παραπομπών.  Η Αθανασιάδου συνομιλεί με τα μοτίβα και τα ερωτήματα του Σαίξπηρ, για να τα εντάξει σε ένα φουτουριστικό, τεχνοπολιτικό πλαίσιο. Ξεκινώντας από τη γλώσσα της, είναι υψηλού ύφους, με συμβολισμούς, λέξεις αρχαιοπρεπείς και τελετουργική σύνταξη. Υπάρχει μια «θεατρικότητα» στον λόγο των βασιλικών προσώπων, όπως στον σαιξπηρικό μονόλογο ή διάλογο εξουσίας.

Συνεχίζοντας με τα πρόσωπα, το  Έγκελαντ υιοθετεί στοιχεία της σαιξπηρικής τραγωδίας: ισχυρές δυναστείες, προσωπικά διλήμματα, μοιραίες αποφάσεις, και συγκρούσεις που οδηγούν σε καταστροφή. Η βασίλισσα  Θεοδώρα θυμίζει σαιξπηρικές βασίλισσες, με έντονα αντιφατικά στοιχεία: κάτι το αδίστακτο και ταυτόχρονα ποτισμένο με μητρική στοργή. Όπως η Λαίδη Μάκμπεθ, επιδιώκει την εξουσία μέσω παράκαμψης της φυσικής τάξης (η μία με φόνο, η άλλη με γενετικό πείραμα). Και οι δύο καταρρέουν εσωτερικά όταν οι πράξεις τους οδηγούν στην αποσταθεροποίηση του κόσμου τους. Το μοτίβο του νόμιμου ή παράνομου διαδόχου είναι κλασικό στο έργο του Σαίξπηρ, εμφανές στον Άμλετ, τον Μάκμπεθ και τον Βασιλιά Ληρ. Ο διάδοχος Άρης, όπως ο Άμλετ, δεν είναι ούτε ήρωας ούτε επαναστάτης με σαφή σχέδιο. Βιώνει την εξορία , την εσωτερική πάλη, και είναι φορέας ερωτήσεων: Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; Πώς ορίζεται η μνήμη, το συναίσθημα, η ταυτότητα σε έναν κόσμο όπου όλα είναι κωδικοποιήσιμα; Συνεχίζοντας τις αναλογίες,  όπως στην Τρικυμία, το Έγκελαντ αναπαριστά τη σύγκρουση μεταξύ μιας παλιάς, μάλλον παρηκμασμένης, εξουσίας και μιας νέας, ακόμη αδιαμόρφωτης δύναμης.  Ένα από τα κρίσιμα ερωτήματα  είναι παρόμοιο: μπορεί κανείς να ελέγξει τον κόσμο χωρίς να χάσει τον εαυτό του; Η δε παρουσία των Ψυχοστολών, που ενσαρκώνουν συναισθήματα και μνήμες, αποτελεί μια μοντέρνα αναπαράσταση των «φαντασμάτων» του Σαίξπηρ: ψυχών που στοιχειώνουν τους ζωντανούς.

Το Έγκελαντ είναι ένα έργο που συνομιλεί βαθιά με τον Σαίξπηρ, όχι απλώς διακειμενικά αλλά φιλοσοφικά. Η Αθανασιάδου χρησιμοποιεί τη σαιξπηρική παράδοση για να θέσει ερωτήματα για την εξουσία στο μέλλον, τη μνήμη, τον πολιτισμό και το δικαίωμα στη θνητότητα, μακριά από απόπειρες εξευγενισμού ή ευγονικής. Μέσα από το Έγκελαντ η Αθανασιάδου μας καλεί να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνει «άνθρωπος» στον 21ο αιώνα – και ο Σαίξπηρ παραμένει εντυπωσιακά σύγχρονος έτσι όπως τον εντάσσει στο έργο της.

 

 

Πέτρος Πολυμένης

Διδάκτωρ φιλοσοφίας. Έχει δημοσιεύσει τις ποιητικές συλλογές: Ασώτου μύθοι (2004), Ξεκρέμαστα πορτρέτα (2007), Αίθουσα αναχωρήσεων (2013), Και με την ελάχιστη υγρασία θ' ανθίζουμε (2023). Έχει γράψει ακόμα το ποιητικό δοκίμιο Λέξεις, εμπειρία και οι ακροβάτες (2012).

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.