Χωρίς να θέλω να αναλάβω τον ρόλο του ινστρούχτορα, θα επισημάνω ότι αυτό που ονομάζουμε φιλελευθερισμός δεν αποτελεί ενιαία και αδιαίρετη παράδοση. Όποιος επιχειρεί μια τέτοια προσέγγιση αποστερείται τον πλούτο του φιλελευθερισμού, τις διαστρωματώσεις και τους μετασχηματισμούς εντός του πυρήνα του, που προέκυψαν από το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό συγκείμενο. Όπως πολύ σωστά έχει επισημάνει και ο Michael Freeden στο έργο του Φιλελευθερισμός, εντός αυτού του μεγάλου σώματος ιδεών εντοπίζονται 5 στρώματα, συγγενικά μεν αλλά διαφοροποιημένα, τα οποία ανταποκρίνονταν στις προκλήσεις κάθε εποχής.
Μέσα λοιπόν σ’ αυτή την πολιτική παράδοση αναδύεται ο επονομαζόμενος νέος φιλελευθερισμός, κίνημα πολιτικό και πνευματικό στις αρχές του 20ου αιώνα, το οποίο διαφοροποιούνταν από την κλασική εκδοχή του φιλελευθερισμού στο μέτρο που ήταν λιγότερο ατομικιστικός και περισσότερο οργανικός, αντιλαμβανόταν δηλαδή την κοινωνία ως ένα ενιαίο αρμονικό σύνολο με κοινή στοχοθεσία, ορθολογικά διατυπωμένη, το οποίο ακμάζει μόνο όταν το κάθε μέλος ξεχωριστά αναπτύσσεται και βελτιώνεται. Ως εκ τούτου, κεντρική ιδέα του νέου φιλελευθερισμού ήταν ότι το κράτος μπορεί και πρέπει να λειτουργεί προστατευτικά, απομακρύνοντας και επιδιορθώνοντας –στο μέτρο που είναι δυνατόν– όσες προκλήσεις βρίσκονταν εκτός του ελέγχου των ατόμων.
Στη Βρετανία μάλιστα, όπου αναπτύχθηκε με μεγάλη ταχύτητα αυτό το κίνημα έχοντας ως ορόσημο την Έκθεση Μπέβεριτζ, τέθηκαν οι βάσεις, πολιτικές και ιδεολογικές, για το κράτος πρόνοιας. Η ίδια η Έκθεση Μπέβεριτζ πρότεινε επιδόματα και κοινωνική ασφάλιση για να ανακουφιστούν τα κοινωνικά στρώματα, ανταποκρινόμενη στα προβλήματα φτώχειας που προέκυψαν από τον πόλεμο, χωρίς ωστόσο να κατακερματίζει την ιδιωτική πρωτοβουλία. Το κράτος πρόνοιας προέκυψε λοιπόν ως απάντηση στις πληγές που προκλήθηκαν από γεγονότα τα οποία βρίσκονταν εκτός του ελέγχου των ανθρώπων. Και αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, στο μέτρο μάλιστα που υπήρξε ειδική μέριμνα ώστε να μην ενθαρρύνεται η οκνηρία, δεν ήταν δηλαδή η κρατική πρόνοια το τελικό στάδιο αλλά το ενδιάμεσο, το οποίο βοηθά το άτομο να αντεπεξέλθει στις ατυχίες και το προετοιμάζει για την επάνοδό του στην οικονομική αρένα.
Επιστρέφοντας στο σήμερα και με την απόσταση που μας χωρίζει από τους νέους φιλελεύθερους, μπορούμε να πούμε ότι η επιδοματική πολιτική αλλά και κάθε πολιτική στήριξης και ενίσχυσης, ως παρεμβάσεις που ανταποκρίνονται στις ειδικές ανάγκες της εποχής, δεν είναι ούτε προγραμματικά ούτε ουσιαστικά αντιφιλελεύθερες πολιτικές στάσεις. Αυτή η άποψη είναι στενά συνδεδεμένη με μια οικεία σε όλους μας ερμηνεία, στην πραγματικότητα πρόκειται για παρερμηνεία, σύμφωνα με την οποία μόνο η Αριστερά και ο σοσιαλισμός ενδιαφέρονται για τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα, ενώ οι φιλελεύθεροι αποτελούν πράκτορες του κεφαλαίου και των καταπιεστών. Βέβαια, αυτή την παρερμηνεία ενισχύουν και όσοι ασκούν κριτική στην κυβέρνηση από μια νεοφιλελεύθερη τοποθέτηση, που απεχθάνεται κάθε επίδομα ή στήριξη.
Αμφότερες οι πλευρές θεωρούν ότι ένα φιλελεύθερο κόμμα χάνει την ταυτότητά του αν επιστρατεύει πολιτικές ενίσχυσης, είτε μέσω προσωρινών επιδομάτων είτε μέσω πιο μόνιμων παρεμβάσεων, ανταποκρινόμενο στις ειδικές ανάγκες της εποχής, στηρίζοντας τους νέους, τους οικονομικά ασθενέστερους και όσους τέλος πάντων χτυπήθηκαν με κάποιον τρόπο από τη πανδημία, τον εισαγόμενο πληθωρισμό και, τώρα, με το στεγαστικό.
Όμως το μονοπώλιο της ελληνικής Αριστεράς γύρω από το κράτος πρόνοιας σιγά σιγά εξαερώνεται, ενώ ταυτόχρονα η νεοφιλελεύθερη χίμαιρα ενός κράτους νυχτοφύλακα έχει διαψευστεί από την ίδια την πολιτική πραγματικότητα των δυτικών κρατών. Καλό θα ήταν λοιπόν να έχουμε υπόψη τις παραπάνω επισημάνσεις και να γνωρίζουμε ότι φιλελευθερισμός δεν είναι μονάχα η μορφή που έχει επικρατήσει τις τελευταίες δεκαετίες, δηλαδή η νεοφιλελεύθερη κόπια του, που αρνείται κάθε είδους κρατική παρεμβατικότητα για κοινωνικά ζητήματα, όπως αυτό της πρόνοιας ή των ανισοτήτων. Κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ βολικό για την ελληνική Αριστερά, ευτυχώς όμως η ΝΔ δεν έμεινε ιδεολογικά αγκυλωμένη σε έναν στεγανοποιημένο φιλελευθερισμό.
Κλείνοντας, θα ήθελα να παραθέσω ένα απόσπασμα από το τελευταίο έργο του Francis Fukuyama, Liberalism and Its Discontents, για να δούμε ότι η συζήτηση αυτή υπάρχει και εξελίσσεται στο εξωτερικό, κάτι που θα ήταν καλό να ξεκινήσει επίσης στην Ελλάδα:
Ο φιλελευθερισμός σωστά ιδωμένος είναι συμβατός με μια σειρά από μέτρα κοινωνικής πρόνοιας που παρέχονται από το κράτος. Τα άτομα σαφώς και πρέπει να είναι υπεύθυνα για τη ζωή τους και την ευημερία τους, ωστόσο υπάρχουν συνθήκες κάτω από τις οποίες αντιμετωπίζουν απειλές που βρίσκονται εκτός του ελέγχου τους. Όταν ένα άτομο μένει άνεργο εξαιτίας μιας πανδημίας, η προσωρινή βοήθεια του κράτους δεν ενισχύει την εξάρτηση απ' αυτό, ούτε πρόκειται η καθολική πρόσβαση στην ιατροφαρμευτική περίθαλψη να ενισχύσει την οκνηρία των ανθρώπων.
